İzzet Çivgin

paratorluk Devri’ni resmen başlatıyordu. Augustus, 45 yıllık hükümdarlığı (M.Ö. 31 – M.S. 14) boyunca Roma’da siyasal istikrarı tesis edecek, Pax Romana’nın (200 yıl boyunca Roma topraklarına hâkim olan barış ve istik- rar ortamı) kurucusu olarak anılacaktır.

• 
  Galip gelen, Augustus dini adını ve imparator (kumandan) unvanını aldı, rejime de bunun üzerine imparatorluk adı verildi ki bu, modern dillere de girdi. Temeli Sezar tarafından atılıp kuruluşu Augustus tarafından tamamlanan İmparatorluk hem İmparatorun Roma kav- mi üzerindeki mutlak yetkisinden, hem de Roma kavminin öteki kavimler üzerindeki mutlak hâkimiyetinden meydana gelmektey- di. İmparatorlar, Barbar kavimlerin geri kalanlarına da boyun eğ- direrek fetih işini tamamladılar; öyle ki imparatorluk, savunması kolay olan tabii sınırlara gelip dayandı. Afrika ve Asya’da çöl vardı; Avrupa’da da Ren ve Tuna nehirleri vardı ki bunların ötesindeki ülke, işgal edilmek zahmetine değmiyordu. Bir ara Augustus tara- fından Elbe nehrine kadar boyun eğdirilmiş olan Cermanya, terk edildi. (...) Kavmin temsilcisi haline gelen İmparator, onun bütün yetkilerini eline almış, yani mutlak bir iktidara sahip olmuştu. Kav- min [yurttaşların] seçmesi gereken magistratus’ları [devlet memur- larını] o seçiyor, kanunları çıkarıyor, ordulara kumanda ediyordu. Bununla beraber, kendisi de bir magistratus olarak kalmaktaydı; iktidarı ömür boyunca idi ve miras yoluyla başkasına geçmiyor- du. Yerine kimin geçeceğini önceden tespit eden hiçbir kural yok- tu; İmparator bazen Senato tarafından seçildi, fakat çoğu zaman bir general askerleri tarafından İmparator ilan edildi. II. yüzyılda- ki İmparatorların en iyileri (Hadrian, Antonius, Marcus-Aurelius) selefleri tarafından seçilmişlerdi. (...) Roma’nın doğrudan doğruya idare ettiği İtalya kavimleri hariç olmak üzere, bütün İmparatorluk eyaletlere bölünmüştü, bunların her birinin çok geniş toprağı var- dı ve İmparator’un ya da Senato’nun temsilcisi olarak Roma’dan gönderilen eski bir magistratus tarafından idare edilmekteydi. Bu geniş imparatorluk için Roma çok az sayıda memur kullanıyordu: Her eyalette bir tek vali vardı ki hizmetinde birkaç memur, bir ta- bur da asker bulunuyordu. Bütün ordular sınır eyaletlerinde, Ren ve Tuna boylarında yahut İskoçya’nın güneyinde toplanmışlardı. Bunlar Roma hükümetinden para alan meslek askerlerinden mey- dana gelmeydiler; askerler de en az medeni ve en savaşçı olarak kalmış halk toplulukları içinden devşiriliyordu. Roma hükümeti kendisine boyun eğmiş kavimlerden birbirleriyle savaşmamalarını, cizyelerini ve orduların masraflarını karşılamak için ihdas olunan, satışlar ve miraslar üzerinden alınan vergiyi ödemelerini istiyordu. Bu kavimlerin iç işleri ile meşgul olmamaktaydı. Her kavim, nizamı sağlamak ve vergileri toplamakla görevli olan, kendi mahalli [yerel] hükümetini muhafaza ediyordu. (...) İmparatorluk içinde savaş ke-
  

silmiş, bütün kavimler silahsızlandırılmış ve barış içinde yaşamaya başlamışlardı ki, bunun adına Pax Romana (Roma Barışı) adı verildi. Bu barış hali, Avrupa’nın hiçbir zaman tanımadığı şartlar yaratıyor- du. Roma’nın bütün uyrukları güvenlik içinde çalışabiliyorlar, mal- larından mülklerinden faydalanıyorlar, denizden ya da ordu tara- fından yapılan yollar üzerinden, İmparatorluğun bir başından öbür başına kadar gidebiliyorlardı. Şehirler, surların içine kapalı kalmak zorunda olmaksızın yayılıyorlardı. (...) Politik birlik, dil ve hukuk birliğini getirdi. Hükümetin ve ordunun dili olan Latince, medeni hayatın geçer dili haline geldi. Güney-Doğu’daki Helenleşmiş ve Grekçeyi kullanmaya devam eden memleketler hariç, tek yazılan dil Latince idi. (...) Roma hukuku bütün İmparatorlukta evlilik, mül- kiyet, veraset ve sözleşme törelerini nizamladı. Roma kavminin, adalete ve insanlığa aldırış etmeksizin, geleneğe dayanan kuralla- rını uygulayan eski milli hukuku değildi bu artık. Vatandaşlarla yabancılar arasındaki davalar sırasında verilen kararlar toplanarak yavaş yavaş yeni bir hukuk meydana gelmişti; bu hukuk, Grek filo- zoflarının çömezleri olan hukukçular tarafından çeşitli kavimlerin, bilhassa Doğu ve Grek memleketlerinin töreleri birleştirilmek sure- tiyle sistem halinde teşkilatlanmıştı. (SEIGNOBOS; 1960, s. 38–41)

Latince imperium sözcüğü, kumanda etmek anlamına geliyordu ve aslen monarşik döneme damgasını vuran kudretli kralların otoritesini tarif etmek için kullanılıyordu. Monarşi sona erdikten ve cumhuriyet ku- rulduktan sonra da, devlet adamlarının/memurlarının siyasal otoritesini tanımlamak için aynı terime başvurulmaktaydı. İmperium, birbirini ta- mamlayan iki siyasal yetkiyi kapsıyordu: imperium militae (ordu toplama ve sitenin güvenliğini sağlamak amacıyla bu orduya kumanda etme) ve imperium domi (kamusal barışın ve güvenliğin sürekliliğini temin etmek amacıyla site sınırları içindeki sivil kurumlara kumanda etme). Cumhu- riyet rejiminin işlerliğini sağlayan konsüller imperium yetkisine yalnızca 1 yıllık sınırlı bir zaman dilimi için sahip oluyorlardı. Konsüllük makamı boşaldığında ve yeni konsüllerin seçimi için beklemek gerektiğinde, im- perium yetkisi Senato’ya geçiyor ve yeni konsüllerin iş başına getirildiği döneme kadar bu kurumda kalıyordu. Roma Devleti’nin sınırları muaz- zam ölçülere ulaşınca ve pek çok cephede birden savaşmak gerekince im- perium yetkisinin içeriği değişti, konsüllerin dışında kalan diğer yüksek rütbeli devlet adamlarına da sirayet etmeye başladı. Ancak Augustus’un başa geçmesiyle birlikte terim cumhuriyete içkin anlamını yitirdi, yeniden monarşik bir anlam kazandı: artık imperium yetkisi tek bir komutanın, yani İmperator’un elinde şekillenecekti. “Dolayısıyla İ.Ö. 27 yılından sonraki dö- nemi belirten ‘imparatorluk’ sözcüğü, imparatorun (yani imperium’u kullanan ‘başkomutan’ın) buyruğu altındaki devletin yönetilme biçimini, bir başka deyişle geniş topraklar ve birçok halklar üzerinde hüküm süren monarşiyi ifade etmekte-