J a h o n w 2 sargitzasht a d a b iy o t I

124

—  T aradd u d   ко‘rib   tu rg a n   emish!  —  g ‘ijinib 
qo‘ydi  havo  dim ligidan  k a tta   qorni  tem irch in in g  
dam idek ko ‘ta rilib   tu sh ay o tg an   o‘rta  yoshli g ‘o‘ppa 
semiz  b ir  kish i,  —  oldiga  tu sh ib   qochib  yurg an  
bo‘lishsa-chi!
—  Gap  qo‘shm asinlar!  —  deb  qo‘ydi  chap 
q u lo g ‘i 
yo%q, 
qu lo q   o ‘rn id a  
yosh  b o lan in g  
kindigidek  b ir  n arsa  bo‘rtib   tu rg a n   ko‘k  sallali 
boshqa  b ir  kishi.
«Namoz,  A bduqodirxo‘ja ,  Eshbo‘ri,  —  dona- 
dona  qilib   o ‘qiy  b o sh lad i  m u lla v a ch c h a ,  — 
bosm achi  o ‘g ‘r ila r  ko ‘p  n a fa r  n ad im lari  bilan  hech 
kim dan  qo‘rqm ay,  K a ttaq o ‘r g ‘on  uyezdida b ah u zu r 
y u rg a n   em ishlar.  A larn in g   y u rg an   yoT lari  va  y o t­
gan  jo y lari  jam i  fu q a ro la ri  g arch i  m a’lum   boTsa 
ham ,  ammo,  ul  bosm achilardan  qo‘rq q an larid an  
so ‘rag an   am ald o rlarg a,  ko ‘rg an im   yo‘q,  deb  javob 
b e ra r  em ishlar.  M undoq  boTganda  m azk u r  yomon 
bosm achi  o ‘g ‘rila rn i  hech  kim   tu ta   olm asa  kerak».
—  T u tib   ham   bo‘pti!  —  to ‘n g ‘illadi  g ‘o‘ppa 
semiz  m ehmon.
—  Hoy,  m usulm on,  jim   bo‘lin g   deyaman!  — 
ovozini  xiyol  ko‘ta rib   dedi  b ir  qulog‘i  yo‘q  boy- 
vachcha.
M ullavachcha boshqa b ir gazetan i  olib,  m en sen­
dan   kam m i,  deb  b ir-b irin i  pisand  qilm ay  o‘tirg a n  
m ehm onlarga  k o ‘z  tash lab   q iro a t  ohangida  yana 
o ‘qiy  boshladi:
« 0 ‘tm ish   ju m a  k u n i  Namoz  o ‘z  nad im lari  bilan 
Sam arqand  sh ah rig a  k irib ,  b ir  boyning  hovlisini 
bosibdur...»
—  H ozir  K a ttaq o ‘r g ‘onda  y u rg an   edi-ku!  — 
so‘rad i  b ir  boyvachcha.
—  H am m a  balo  shunda-da,  —  uh   to rtib   dedi 
bo sh q asi,— bug u n   K a ttaq o ‘r g ‘onda,  e rta g a   S am ar- 
q an d d a...  ehtim ol  ho zir  biz  o 'tirg a n   so‘rin in g   o sti­
da  ham   to ‘r tta s i  berkinib  tu rg a n d ir.
—  Ho,  n afasin g izn i  sal  issiqroq  qiling,  — 
ko‘krag ig a  b ir  tu flab   oldi  sersoqol  m ehm on,  — 
sarato n d a  ham m ayoqni  m uzlatib  yubordingiz-ku!
«...  Namoz  X a tirc h i  qishlog‘iga  borib,  b ir  boy-
125

nin g  oltm ish m ing so‘m pu lin i olib, andan M ir degan 
qishloqqa  o ‘tib ,  anda  b ir  hind in in g   yetm ish  m ing 
tan g asin i olib k etib d u r.  Namoz X atirch id a k a tta  b ir 
bazm ning u stid an  chiqib, o ‘shal bazm g‘a jam  bo‘lgan 
m o‘ta b a r  zotlarga  «H am m alaring  d u r-u   ham yonla- 
rin g n i o‘rta g a  otib tashlanglar!»  deb am r qilib, ham- 
m alarining ham yonlarini y ig ‘ib olib ketib qolib d u r» .
—  Bas  qiling,  mullo!—  to q ati  toq  bo‘lib  dedi 
g ‘o‘ppa  semiz  boy,  —  hadeb  «boy-boy»  deyavera- 
sizm i!..  undan  ko‘ra   b iro r  qaro rg a  kelsak  bo‘lmay- 
dimi!  Kim  bo‘p ti  o ‘sha  yalangoyoq.  M enga  duch 
kelm ayaptida,  kelganda  qulog‘in in g   ta g ig a   ikki 
ta rsa k i  tu sh irib ,  dalaga  olib  chiqib  xo ‘kizning 
o 'rn ig a   qo‘shib  y er  h ay d atar  edim.
—  Namozni-ya?!  —  qo‘rqib  uyoq-buyog‘iga  b ir 
qarab  oldi  b ir  qulog‘i  yo‘q  boyvachcha.
—  Kim  bo‘p ti  u,  ham m alaring  vahim a  qilave- 
ra san lar.  Vahim a  qilaverib-ku,  Boybuvam ni  rasvo 
q ild ila rin g ...  Xudo  haqqi  hozir  shu  yerda  bo ‘lgan- 
da  o‘sha  Namoz  bilan  b ir  m u sh tlashg an   b o 'lard im .
G archi  g ‘o ‘ppa  semiz  boy  o ‘zini  hech  narsad an  
qo‘rq m ay d ig an   q ah ram o n   q ilib   k o ‘rs a ta y o tg a n  
bo‘lsa-da,  aslida  dunyoning  b archa  vahim asi  unin g  
ichiga  qam alib  olgan,  qo‘rq q an id an   sh un d ay   deya- 
yotgan  edi  u.
Su h b at  bora-bora  kuchayib,  endi  Namoz  uyoqda 
qolib,  m ehm onlar  Sam arqand  hokim i  polkovnik 
C h erto v  ja n o b la rin i, 
y u rtn in g  
m in g b o sh isin i 
g ‘azablay  k etd ilar,  y u rtn in g   osoyishtaligini  o‘yla- 
may  qo‘yishdi,  deb  u lard an   norozi  ek an lik larin i 
ayta  boshladilar.
G‘o‘ppa  semiz  boyvachcha  su h b atn i  qayoqqa 
burm asin b ari  b ir o x iri borib  N am ozga  taq alav erd i. 
«Modomiki,  hokim   janob larin in g   sh u n ch a  ask ari, 
m in g b o sh in in g   t o ‘qson  n a v k a ri,  o‘sh al  b a tto l 
N am ozning  y ig itla rig a   bas  kela  olm ayotgan  ekan, 
dem ak,  endi  Sam arqand  H arbiy  g u b e rn a to ri  ishga 
aralashm og‘i  d ark er» ,  degan  xulosaga  keldilar. 
Shu  deparaning  orom i  buzilgan  jam ik i  puldor-u 
savdogarlari  birlash ib   Namoz  u stid a n   arz  bitib   g e­
neral  gu b ern ato rga  vakil  yuborsak  qalay bo‘lark in ,
126

degan  ta k lifla r  ham   o‘rta g a   ta sh la n d i...  A x ir 
tokaygacha  b ir  yalangoyoq  y ig it  tu fa y li  yu rak  
o‘ynog‘i  bo‘lib  yashaym iz.  Yo‘q,  y e ta r  endi,  pichoq 
borib  suyakka  yetdi.  E rtad a n   qolmay  arznom a  bit- 
ganim iz  bo‘lsin,  degan  qaro rga  kelishdi  o x iri  boy- 
vachchalar.
—  Hoy,  azizlar,  m an ti  sovib  qoldi,  —  taom ga 
ta k lif  qildi  b ir  qulog‘i  o‘rn id a  «kindikcha»  bo‘rtib  
tu rg a n   boyvachcha.
—  Bay-bay-bay,  m an ti  em as,  quyru qn in g  o ‘zi- 
ku ,  bul  —  dedi  boshqasi  lab larin i  chapillatib.
—  Boybuvam ning  ajoyib  pazandalari  bor-da!
—  Q ani-qani,  m arh am at  q ilsinlar.
—  Yo‘q-yo‘q,  o‘zlaridan   bo'lsin!
M ehm onlar  b ir-b irla rig a   ta k lif-u   n av o zish lar
qilib,  xonadon egasi sh a ’niga sh irin   lu tfla r aytishib 
t a ’riflab  bo‘lm as d arajad a ajoyib ish ta h a  bilan man- 
tila rin i  tu sh u ra y o tg an   ed ilar,  shu  p ayt  k a tta   dar- 
voza yonidagi kichik  eshikcha sharaqlab ochildi-yu, 
yelkasida  m iltiq ,  q o 'lid a  to ‘pponcha  to ‘r t   azam at 
jadal k irib  kelib so‘rin i qurshovga ola boshladi.
—  Qasoskor  Namoz  nom idan  buyuram an!  — 
keskin  b ir  ohangda  dedi  to ‘da  boshlig‘i,  —  ham- 
yoningni  chiqarib  o ‘rta g a   ta sh la   hammang!
H aligi  Namoz  bilan  uchrashib,  kuch  sinashm oq- 
ch i 
bo ‘lay o tg a n  
x o ‘ppa 
sem iz 
boyvachcha 
boshqalardan  q attiq ro q   qo‘rqib,  ta rra k d a y   qotib 
qoldi.  Og‘zi  to ‘la  m an ti,  y u tish in i  ham ,  chiqarib 
ta sh lash in i  ham   bilm ay  lu n jin i  sh ish irib   b ir  oz  ser- 
ray ib   tu rg ach :
—  M e...ee...n n n ,  —  deya,  g ‘o ‘ld iray  boshladi...
I I   b  о  b 
« IM P E R A TOR  H A Z R A T I   O L IY L AR I 
N O M I D A N   B U Y U R A M A N ! »
A s lid a   yevropacha  dvo ry an lar  uyi  uslubida 
qurilib ,  ichiga  Z arafshonning  qo‘li  gul  m e’m orlari 
tom onidan  n aq sh lar  o ‘yilgan,  ganchdan  rango-rang
127

g u llar  solingan  bu  xona,  sinchiklab  qarasangiz, 
bam isoli  b ir  cham anzorni  eslatad i.  Xona  behad 
keng,  ko‘zni  qam ash tirg u d ek   yop-yorug‘,  bezaklar 
u stig a   nozik  su rtilg a n   o ltin   h a lla r  m o‘l-ko‘l  tu sh ib  
tu rg a n  quyosh  n u rid a  yal-yal  yonib,  s a rg ‘ish  jilo lar 
berib  tu rib d i.  X onaning  to ‘rig a  qo‘yilgan  x u shbo‘y 
hid  ta ra tib   tu ru v c h i  sandal  d a ra x tid a n   m axsus  ish- 
langan  gu ld o r  kresloda  harb iy   g u b e rn a to r  Gesket 
ja n o b la ri 
o‘tir ib d i. 
S to l 
u s tid a  
d a s ta -d a s ta  
qog‘ozlar,  o‘qilm agan  n o m alar...  b u la rn in g   bar- 
chasi  Namoz  P irim q u l  o ‘g ‘li  u s tid a n   b itilg a n  
a x b o ro tn o m a la r, 
g u b e rn iy a n in g  
o ‘t tiz  
o lti 
bo‘lisidan  kelgan  arzn o m alar,  sh ik o y atlar.
—  N im alar  bo‘ly ap ti,  o‘zi,  a?!  —  tepakal  boshi- 
ga  k a ftin i  bosib,  ko‘zlarin i  c h irt  yum gan  ko‘yi  o‘y 
su ray ap ti  general  jan o b lari.  —  Tavba,  qayoqdagi 
b itta   yalangoyoq  boshim izga  shuncha  g ‘alva  ort- 
tirib   o‘tirsa -y a ...  Buyoqda  Sam arqand  o tilishga 
tay y o r  tu rg a n   vulqondek  biqirlab  tu rib d i.  Qo‘shin- 
la r  noroziligi,  ish ch ilar  o‘rta sid a g i  ta rtib siz lik la r.
128

Yo‘q,  yo‘q!  —  sto ln i  m u shtlab  o ‘rn id an   tu rib   ketdi 
g u b e rn a to r  janoblari.
B ir  m ing  to ‘qqiz  yuz  beshinchi  yiln in g   yozi 
G esk et  ja n o b la rin in g   h a y o tid a g i  en g   b em a’ni 
ta sh v ish la r-u   dilsiy o h lik larga  to ‘lib-toshgan  yoz 
b o 'ld i.  X udoning b ir ku n i yo‘qki,  biron  shum   xabar 
kelm asa.  B iron  soat  yo‘qki,  x o tirjam lik   bilan  kech- 
gan  bo ‘lsa...  E,  tav b a,  n im alar  bo‘ly ap ti  o‘zi...
— Tavba, — qo‘lla rin i beliga qo‘yib, xona o‘rtasi- 
da  tik   tu rg a n c h a   o‘y  s u ra rd i  general  jan o b lari,  — 
h am m asig a  so tsia l-d e m o k ra tla r  b o sh ch ilik   qi- 
lish y ap ti.  A llaqachon  tag -to m iri  bilan  q u ritish im  
k erak   edi  u la rn i.  0 ‘zim  bo ‘shm an,  la tta m an ,  ham ­
m asiga  M ixail  Morozov  bosh-qosh.  Y uragim   sezib 
tu rib d i.  A m m o,  qo ‘lim d a  asosim   yo ‘q.  X udo 
xohlasa,  asosim   ham   bo‘ladi.  Shunaqangi  t a ’ziring- 
ni  berayki,  sen  notiqning!..  Lekin  N am oz...  ongsiz, 
y o w o y i b ir m axluq m ening g uberniyam da ham m aga 
ta h d id   solib  yursa-ya!  Q aroqchi  old id a  m ening 
g u b ern ato rlig im  qayerga bordi?
G esket  jan o b lari  nozik  ja ra n g   beruvchi  kum ush 
qo‘n g ‘iroqni  oh ista  silk itib   o 'rn ig a   o 'tird i.  Zalvorli 
g u ld o r  eshik  ovozsiz  ochilib  ostonada  harbiycha 
form a  kiygan,  yelkasidagi  z arrin   pogonlaridagi 
m ayda  yuld uzch alar  yal-yal  yonib  tu rg a n   xush- 
buchim   y ig itch a  k o 'rin d i:
—  X izm at,  janobi  oliylari!
—  K engashga  ta k lif  q ilin g an lar  keldim i?
—  B u y ru g 'in g izn i  k u tish y a p ti,  janobi  oliylari.
—  C haqiring,  o 'sh a   q artab o zlarin i  buyoqqa!
X onaga  b irin -k etin   K a ttaq o ‘r g ‘on  uyezdining
hokim i  polkovnik  C hertov  jan o b lari,  Sam arqand 
uyezd  hokim i  polkovnik  U m anskiy  janoblari,  yor- 
dam chisi  podpolkovnik  Sokolskiy,  oblast  politsiya 
d e p artam e n tin in g   politsm ey steri  polkovnik  G usa­
kov  jan o b lari,  G esket  jan o b larin in g   barcha  ish lar 
bo'yicha o 'rin b o sari  polkovnik  S u san in lar  kirib   h a r 
b iri o ‘z  m avqei,  d arajasig a  y arash a joy  tan lab   uzun 
stol  a tro fig a   o 'tir a   boshladilar.
G u b ern ato r  jan o b larinin g   fe ’li  aynigani  shun- 
doqqina  k o 'rin ib   tu rib d i.  T abiatan  ta ja n g ,  sirk asi
5—5642 
129

suv  ko‘tarm ay d ig an ,  h a r  b ir  so ‘zini  piching-u 
k e sa tish la r  bilan  aytadigan  bu  keksa  hokim ga 
quvnoqlikdan  ko‘ra ,  negadir,  ko‘proq  tajan g lik  
y arash ar,  kulib  so‘zlagandan  ko‘ra ,  qovog‘ini  uyub 
so‘zlaganda  u  xiyla  xush  ko‘rin a rd i.
G eneral  janoblari  go‘yo  xonasiga  ta s h rif  buyu- 
ra y o tg a n la rn i  m u tlaq o   ko ‘rm ay o tg an d ek   baland 
d e ra za la r  orq ali  hovliga  ko ‘z  ta sh lab   o ‘tir a rd i. 
«Qimorbozlar,  —  deb  o‘ylaydi  u,  —  bir-biring- 
n in g  
c h o ‘n ta g in g n i 
q o q lash g a, 
x o tin la rin g n i 
y o 'ld an   u rish g a   u stasi  fa ra n g sa n la r...  P ora  olish- 
da  sen larg a  teng  keladigani  yo‘q.  Ammo,  qayoq­
dagi  b ir  qaroqchini  b ir  yildan  buyon  tutolm ay, 
ra p o rt  u s tig a   ra p o rt  y o z asa n lar.  H o zir  so ‘z 
bersam   h a r  b irin g   o 'z in g n i  d o n ish m an d   qilib 
ko ‘rs a ta s a n ,  ta d b irk o rlik d a   S u v o ro v d an   oshib 
tu sh am an   deysanlar...»
—  Jan o b lar,  —  sekin  gap  boshladi  general 
G esket,—ahv ollarin g n i so 'ra b  o‘tirm aym an ,  yaxshi 
bo‘lsa  kerak.  M enikini  ham  so‘rab   o‘tirm an g la r, 
xudoga  sh u k u r,  yomon  em as.  B ugun  biz  Namoz 
Pirim q u l  o‘g ‘li  haqida  uzil-kesil  gaplashib  olgani 
to ‘plandik.  Bilm adim ,  bu  qaroqchi  qachongacha 
jazosiz  y u ra r  ekan!  Polkovnik  Susanin,  so‘z  sizga!
B undan  ikki  oy  m uqaddam   xuddi  shu n d ay   ken- 
gash bo‘lganda Namoz  h a ra k a tin i tu g a tis h  bo‘yicha 
te zk o r  g ru p p a   tu z ib   polkovnik  S u san in   u n g a 
boshliq  etib   tay in lan g an ,  Sam arqanddan  to  K atta- 
qo‘r g ‘ongacha  b o ig a n   bo‘lislard agi  a sk a rla r  uning 
ix tiy o rig a  berilgan  edi.  Polkovnik  yoshiga  yarash- 
m aydigan  b ir  chaqqonlik  bilan  dik  etib   o‘rn id an  
tu rib ,  k a tta   charm   p o rtfelid an   qog‘oz  olarkan:
—  Jan o b i  oliylari,  ru x sa tin g iz   bilan,  —  deya 
n e g a d ir  ju d a   sh o sh ilib   g a p ira   b o sh lad i. 
— 
Payshanba  b o 'lisi  p rista v i  k ap itan   Golov  rap o rtig a 
q arag an da...
—  Q o'ying  o‘sha  rap o rtlarn i!  —  jerk ib   berdi 
general,  —  m enga  ra p o rt  em as,  Namoz  kerak!
—  Jan o b i  oliylari,  un i  tu tis h   oson  bo‘lm ayapti. 
0 ‘ttiz   p rista v n in g   ham m asi  s a fa rb a r  e tilg a n ... 
lekin...
130

—  N im a  lekin?
—  Lekin,  janobi  oliylari,  qaroqchilarning  o tlari 
b izn ik ilarg a  qarag an d a  u ch q u rroq ...
—  Topgan  bahonangizni  qarang-a,  a fti  g ‘a lti 
b u rish ib   k etd i  keksa  generalning,  —  undan  ko‘ra 
«biz  lan d ov u rro q m iz»,  desangiz  yaxshi  bo‘lard i, 
polkovnik!
—  E htim o l...
—  N am ozning  sh ay k asid a  tax m in a n   qancha 
odam  bor,  aniqladingizm i?
—  T axm inan  ik k i  yuzga  yaqin.
—  A niq  aytolm aysizm i?
—  A niq  m aTum ot  yo‘q,  janobi  oliylari.
—  H am m asi  qurollanganm i?
—  B ir  n arsa  deyolm aym an.
—  Namoz  h ozir  qayerda  h a ra k a t  qilyapti?
—  K echagi  m a’lum otga  k o ‘ra ,  —  papkasidan 
yana  b ir  qog‘oz  oldi  polkovnik  Susanin,  —  biram  
nom lari  qiyinki,  ha,  m ana  J o ‘yidevona  a tro fla rid a  
h a ra k a t  qilyapti.
D a rg ‘azab  g e n eral  b ilan   d o v d irab   qolgan 
polkovnik  o‘rta la rid a   bo‘layotgan  asabiy  savol- 
javob  K a ttaq o ‘r g ‘on  uyezd  hokim ining  b ir  luqm asi 
bilan   to ‘satd an   to ‘xtad i.
—  K ech irad ilar,  —  dedi  u  o‘rn id an   yarim  
tu rib , —  Namoz  ho zir  M itan  bo‘lisida,  qoTimda 
an iq   m aT um ot  bor.
—  M enim cha,  —  gapga  aralash ib   e’tiroz  bildir- 
di  Sam arqand  uyezd  hokim i.  —  N am ozning  otrya- 
di  shu kecha-kunduzda N u ro ta  tom onlarda yuribdi.
—  N am ozning  o ‘zi  qayerda,  deyapman?!  — 
generalning  bu   savoli  m unozara  boshlashga  tayyor 
tu rg a n   jan o b lar ning  ham m asiga q a ra tilg a n   edi.  Tik 
tu rg a n   S usanin  savol  m enga  berild i  deb  o ‘ylab, 
«joylarda  b ir-b irid an   m ustaqil  h a ra k a t  qilayotgan 
o try a d la rn in g   barch asi  Namoz  ism i  bilan  ish  yuri- 
tad i,  sh u n in g   uchun  u n in g   o‘zi  shaxsan  qaysi 
o try ad   ichida  ekanligini  aniqlash ju d a  m u sh k u l...» , 
deb  su h b atg a  aniqlik  kiritm oqchi  boTgan  edi, 
keksa  general  endi  rosm ana  tu ta q ib   ketd i.  T utaqib 
k etg an d a  g u b ern ato r  jan o blarin in g   ovozi,  odatda
131

ju d a  m ayin,  xuddi  erkalayotgandek  b o 'lib   eshiti- 
lardi:
—  A zizim ,  hozirgina  Namoz  Payshanbada  deb 
qasam   ich ay o tg an   edingiz-ku!  —  qalam p ird ek  
achchiq  kinoya  bilan  so‘rad i  general,  —  yoki  men 
yanglish  eshitdim m ikan?
—  Men,  janobi  o liy lari...
—  X o‘sh?  —  to ‘satd an   oq  oralagan  siy rak   qosh- 
la ri g ‘a la ti chim irilib ketd i  gen eraln in g ,  —  u n i tu t- 
moq  uchun  qanday  ch o ralar  k o ‘ryapsiz?
—  A w a lo ,  otryad   a ’zo larini  aniqlayapm an.
—  Yaxshi.
—  Namozdan  pul  olgan,  n a f  ko ‘rg an   k ish ilarg a 
jarim a  solayapm iz,  shunday  qilib  un i  yakkalab 
qo‘ymoqchimiz.
—  Chakki  emas.
—  N am ozni  b e rk itg an   k ish ila rn i  qamoqqa  olish 
haqida  bu y ru q   berdik.
—  J u d a   soz.
—  Din  peshvolari  nom idan  «Namoz  P irim q u l 
o‘g ‘li  dindan  qaytgan»,  deb  e’lon  qildirdik.
—  X o‘sh,  yana?
—  Qozilar  sudi  N am ozni  otib  o ‘ld irish g a  hukm  
chiqarib  b erd ilar.
—  A zizim ,  b u la rn in g   ham m asi  yax sh i,  —  deb 
qo‘ydi general jan o b lari,  —  lekin  u bosqinchini otib 
o‘ld irish   uchun  a w a l  q o 'lg a  tu s h iris h   kerak-kul 
Chiroyli  ta d b irla r  belgilayapm iz-u,  ammo,  n a tija  
chiqm ayapti.  Bilib  qo ‘y ing,  T u rk isto n   general 
g u b e rn a to ri  G rodekov  ja n o b i  o liy la ri  q a ttiq  
tash v ish d alar.  H a r  k u n i,  h a r  soatda  axborot  berib 
tu rish im n i  talab   q ily ap tilar.
Gesket  jan o b lari  kengashda  ish tiro k   etayotgan- 
larn in g   barchasidan  Namoz  h a ra k a ti  xu su sid ag i 
fik r-u   m ulohazalari,  bu  «yuqum li  kasallik»ning 
oldini  olmoq  uchun  qanday  chorai  ta d b irla r  belgi- 
lay o tg an larin i  alohida-alohida  so‘rab   chiqdi.  Rus 
o fitse rla rid a   q attiq q o ‘llik ,  ta d b irk o rlik   yetishm a- 
y o tg an lig i,  sh u n in g   u ch u n   ham   bevosh  avom 
q arsh isid a  ojiz  bo‘lib  qolayotganligi  haqda  alam  
bilan,  uzoq  g ap ird i.  N am ozni  tu tis h g a   ish tiro k
132

etm ayotgan,  yordam  b erish n i  xohlam ayotgan  bo‘lis 
h o k im la ri,  ellik bo sh i-yu   m in g b o sh ila rn i  zudlik 
b ilan   ish d an   olib  tash lab ,  o ‘rn ig a  im p erato r  oliy 
h a z ra tla rig a   sadoqat  bilan  x izm at  qilishga  tayyor 
tu rg a n   k ish ila rn i  tay in lash   k erak lig i  haqida  uyezd 
hokim lariga  ko‘rsa tm a   berdi.
—  Jan o b   G usakov,  so‘z  sizga!  —  dedi  general 
so‘zlashdan  ch arch adi  shekilli,  yum shoq o‘rindiqqa 
a sta   cho'kib.
P o litsm ey ster  G usakov  unin g   axborotini  bi- 
rin ch i  bo‘lib  tin g lam agan i  va  kun o ra  yetkazib  t u r ­
gan  ra p o rtla rin i  loaqal  gap  o rasida  bo ‘lsa  ham  
eslatib  o ‘tm ag an i  uchun  izzat-n afsi  olinib,  Gesket 
jan o b larid an  x afa  bo‘lib,  «General  bo‘lsang  o‘zing- 
ga,  vaysaqi  x o tin g a  o‘xshab  hadeb  javrayberasan- 
m i»,  degan  so‘zlarn i  fik rid an   o ‘tkazib  o‘tirg an d i. 
Shoshm asdan  o ‘rn id a n   tu rd i:
—  Jan o b i  o liylari,  um um an  biz  ham   talay   ta d ­
b irla r  belgilab  qo‘ydik.
—  M asalan?
—  M asalan,  h a r  b ir  qishloqda  ag en tlarim iz  bor. 
U lar  bizni  k erak li  m a’lu m o tlar  bilan  t a ’m inlab  tu - 
rish ib d i.  To‘g ‘ri,  m a’lu m o tlar  kechikib  kelyapti, 
qishloqlar  o‘rta sid a g i  aloqa  yaxshi  yo‘lga  qo‘yilma- 
g an . 
S u sa n in  
ja n o b la rin in g  
f ik r i 
t o ‘g ‘ri. 
Q aroqchilar  bag ‘oy at  uch q u r  o tla rg a   m inib  olgan- 
la r.  K o‘pincha  biz  u la rn i  quvib  yetolm ayapm iz. 
B uning  u stig a   avom  xalqning  ko‘pchiligi  Namoz 
ta r a f id a . 
B u n i 
ham  
u n u tm a slig im iz  
k e ra k . 
A y tish larich a,  u  yo‘qsillarg a  pul  bilan ,  oziq-ovqat 
bilan   yordam   berayotgan  em ish.  Lekin,  shunday 
b o ‘lsa  ham   Namoz  nom i  bilan  h a ra k a t  qilayotgan 
b a ’zi  b ir  o try a d la rg a   o‘z  odam larim izni  k iritish g a  
m u v affaq b o ‘ld ik ...
—  M ana  bu  ta d b irin g iz   zo‘r   bo‘libdi,  janobi 
polkovnik!  —  x u rsan d   bo‘lib  ketd i  shekilli,  general 
k a ftla rin i  b ir-b irig a  ishqab  qo‘ydi,  —  yovning 
ta sh id a   bo ‘lguncha,  ichida  bo‘l,  degan  gap  bor. 
G archi  bu  eski  gap  bo‘lsa  ham ,  hech  qachon  eskir- 
m ay dig an   h ik m a td ir.  B uni  u n u tm a s lig in g iz n i 
so‘ray m an ,  jan o b lar.  Qo‘r g ‘onni  ta sh id an   olol-
133

m asak,  ichidan  n u ratish im iz  kerak.  X o‘sh,  yana, 
davom  eting.
—  Nam ozni  tirik   tu tib   kelgan  yoki boshini  kesib 
kelgan  kishiga  k a tta   pul  v a ’da  qildik,  —  ax b o ro ti­
ni  davom  e ttird i  politsm eyster  janoblari.
—  Bu  endi  eski  gap.  Lekin,  m enga  qaran g , 
polkovnik,  siz  shuncha  pulni qayerdan olasiz?  B itta 
kallakesarni  deb  poshsholik  xazinasidan  shuncha 
pu lni  isro f  qilishga  qanday j u r ’a t  etdingiz?
—  Jan o b i  oliylari,  ru x sa tin g iz   bilan   aytsam ,  bu 
mablag*  x azin ad an   olinm aydi.  N am ozdan  ja b r 
ko‘rg an ,  undan  qo‘rqib,  y u rag in i  hovuchlab y u rg an  
p u ld o rlar  hokim -u  m ingboshilar  N am ozga  q arshi 
ish lating iz,  deb  ju d a  k a tta   m ablag‘  jam g ‘a rib   b e r­
d ila r...  biz  m ukofot  pu lin i  ana  shu  jam g ‘arm adan 
berurm iz.
—  O farin,  m ana  bu   tad b irin g iz  ham m asidan 
zo‘r   bo‘libdi! — G esket  janoblari  o h ista  q arsak  cha- 
lib  qo‘ydi, — lekin,  janob  polkovnik,  m enga  ayting- 
chi,  qaroqchi  N am ozning  boshi  siz  ay tg an   yuz 
m ing  tan g ag a  arzirm ikan?
— A rz iy d i,—b ir daqiqa to 4xtab ,  so4ng m iy ig 4ida 
kulgancha  davom   e td i  p o litsm ey ster,  —  a g ar 
o 4zim izning  boshim izni  e h tiy o t  qilish ni  istasak , 
arziydi!
—  N im a,  Namoz  bizga  ham   ta h d id   soladi  deb 
o 4ylaysizm i?  —  m iy ig 4id a  ku lib,  isteh zo li  b ir 
ohangda  so4rad i  general  g u b ern ato r.
—  Namoz  ho zir  Samarqandda!!!
—  Nima?!
—  B ugun  kechasi  Yoqubxon  boyning  u yini  bos-
di!
—  M ening  qandolatchim ni-ya!  —  ik k i  k a ftin i 
sto ln in g  q irg 4og 4iga bosib  sekin o4rn id a n  tu r a  bosh­
ladi  keksa  general,  —  Yoqubxon  boyni-ya?
—  H a,  o4shani!
—  Im p erato r  oliy  h a z ra tla ri  nom idan  b u y u ra ­
m an,  —  xuddi  k a tta   q o 'sh in n i  hu ju m g a  olib  kira- 
yotgandek b ir  v ajo h at bilan  dedi  general,  —  qaroq­
chi  Namoz  o try ad in i  b ir  h a fta g a   qolmay  tugatasiz! 
Bo4lm asa,  ham m angizni  ishdan  olib  tashlaym an!