J a h o n w 2 sargitzasht a d a b iy o t I

395

uyqusidan  uy g ‘onm asidanoq xudd i birov oyog‘idan 
chalgandek  yana  g u rsillab   yerg a  yiqildi.  U yqusi 
qochib  ikki  qo‘liga  tayanib  jon h o latd a  turm oqchi 
bo'lgan  edi  A rslonqul  orqasidan  kelib  qoq  boshini 
mo‘ljalga  olib  to 'pponchadan  ketm a-ket  o‘q  uzib 
q im irla tg a n i  qo ‘ym ad i.  * 0 ‘ld i,  xud o  x o h lasa, 
o‘ld i,—  fik rid an   o‘ta   boshladi  A rslo n q u ln in g ,  — 
y aratg an g a  m ing  q atla  sh u k u r.  Endi  tezro q   boshi­
ni  kesishim   k e ra k ...  Tavba,  nega  v u ju d im n i  sovuq 
te r  bosib  ketdi,  qo‘l-oyog‘im  b ird an   q altira y a p ti, 
qo‘rqayapm anm i? *  A rslonqul  Namoz  so v g ‘a  qilgan 
x a n jarn i  y alan g ‘ochlab  n eg ad ir  b ir  zum gina  soya­
dek  tek   qotib  qoldi.  Q o'rquvm i,  kuchli  hayajonm i, 
v u ju d in i  k a ra x t  qilib  kela  boshladi.  Oy  y o ru g ‘ida 
sovuq  y iltira b   tu rg a n   x a n jarn i  og‘irlik   qilgandek 
tashlab   yuborayozdi,  qo‘lla ri  ham   uvishib  qolgan- 
dek.  «Qinidan  behuda  su g ‘u rm a,  su g ‘u rd in g m i, 
endi  ikkilanm a!»  degan  edi  x a n ja rn in g   egasi. 
«Yo‘q,  ikkilanm aym an!»  A rslonqul  chalqancha  y o t­
gan  N am ozning boshini  orqasiga  qayirib  tux u m d ek  
irg ‘ib  chiqqan  kekirdagiga  kuch bilan  x a n ja r  to rtib  
yubordi.  H ali  boshini  ta n id a n   kesib  ulg u rm ag an  
ham  edi,  yaqinginadan,  ju d a  ham   yaqindan  otlar- 
ning  d u p u ri  esh itilg and ek   bo‘ldi-yu,  A rslonqul 
sakrab  o‘rn id an   tu rib   k e td i...
396

S O ‘N G G I  S O ‘Z
0 ‘sh a   oqshom   N a za rm a tv e y   b o sh liq   to ‘da 
Qo‘qonga  jo ‘nab  ketm agandi.  «Namoz  q a ttiq   c h a r­
chagan,  uch  kundan  buyon  m ijja  qoqqani  yo‘q. 
Dam  olg an i  qo ‘n ish d i.  U xlab  q o lis h la ri  ham  
m um kin.  U xlab  qolishsa  K a ttaq o ‘r g ‘on  ta ra fd a n  
quvib  kelayotgan  Sokolskiy  o try ad i  u la rn i  qurshab 
olishi  hech  gap  em as.  Yo‘q,  u la rn i  shu  ahvolda 
ta sh lab   ketib   b o 'lm ay d i.  J o 'n a b   k e tg u n la ric h a  
yaqinroqda  poylab  tu ris h la ri  k e ra k ...  H ayitboy, 
T o 'x tash v oy ,  N azarm atvey  uchovlari  o 'zich a  xuddi 
shu  xususd a  o'ylab  b o rish ard i.  B irinchi  tepalik 
o rtig a   o 'tis h la ri  bilan   N azarm atvey  o tn in g   boshini 
to rtd i.
—  Demak,  to 'x tam ay m izm i?  —  quvonch  bilan 
so 'ra d i  To‘xtashvoy.
—  K etib  qolsak,  ahm oqlik  qilgan  bo'lam iz,  — 
deb  q o 'y d i  H ayitboy.  O tlard an   tu sh ib ,  qizaloqlarga 
ux lash   u chun  joy  hozirlab  b erish d i.  K a tta q o 'rg 'o n  
ta r a f   yax sh i  k o 'zg a  tash lan ad ig an   b ir  tepalik  u s ti­
ga  chiqib,  h a r  ta ra fg a   ko'z  tash lab   suhbatlashib 
o 'tiris h d i.  Q o'qonga  b ex av o tir  yetib  olish  uchun 
o 'zla ric h a   h a r  xil  re ja la r  tu z ish a rd i,  b ir  to 'x ta m g a  
kelg an larich a  ham   y o 'q   ed i...  T o 'satd an   Qizbuloq 
ta ra fd a n   to 'p p o n ch ad an   ketm a-k et  otilg an   o'qlar- 
nin g  ovozi  esh itilib   qoldi.
—  O tga  m in in g lar,  —  sakrab  o 'rn id a n   tu rib  
k etd i  N azarm atv ey ,  —  b ir  kori-hol  b o 'lg an g a 
o 'x shay d i.
Qizbuloqqa  yaqinlashib  kelay o tg an larid a  tepalik 
o rtid a n   b ir  o tliq  o'qdek  o tilib   chiqib  ketg an in i 
N azarm atvey  ham ,  To‘x ta sh -u   H ayitboy  ham   g 'ira - 
sh ira  k o 'rg an d ek  b o 'lish d i.  Ammo,  uchovi  ham  hali 
gap  n im a d a lig in i  b ilm a g u n c h a   u n in g   o rtid a n  
quvlashni  o 'rin siz   deb  bilishdi.  Namoz  ak alari
397

xoinona  so‘yilganini  ko‘rish g ach   esa,  fu rs a t  o 'tib  
qolgani  uchun,  qotiln i  quvlashni  yana  befoyda  deb 
topishdi.
Namoz  P irim q u l  o 'g 'lin i  q ayerda  so 'y ilg an  
bo'lsa,  xuddi  shu  yerga  —  suyukli  N asibasi  q ab ri- 
nin g  oyoq  tom oniga  dafn  e td ila r.
H ayitboy  tilo v at  qildi,  y u zlarig a  g 'am g in   fo tih a 
to rtish d i.
Qo'qon  safari  qoldirildi.
N azarm atv ey ,  T o 'x ta sh ,  H ayitboy  uchovlari 
qabr  u stig a   tiz  cho'kib,  qotiln i  topib  jazolam agun- 
cha  yegan  nonim iz  harom   b o 'lsin ,  deb  qasamyod 
qilishdi.
Bu  voqea  m ing  to 'q q iz  yuz  y ettin c h i  yilning 
uchinchi  iyun  kun i  yarim   tu n d a   so d ir  bo'ldi.
O radan b ir necha  kun  o 'tg ach   Sam arqand guber- 
n a to ri  G esket  janoblari  nom iga  tabrik n o m a  keldi:
«X ayriyat,  sizning  ajoyib  tash ab b u slarin g iz  va 
jiddiy  tad b irlarin g iz  tu fa y li  biz  Namoz  P irim q u l 
o 'g 'lid a n   q u tu ld ik .  T ash ak k u rim n i  qabul  qilgaysiz. 
Namoz  h a ra k a tin i  tu g a tish d a   faol  ish tiro k   etgan 
b a rc h a  
m a ’m u riy a t 
b o s h liq la rin i, 
q o 's h in la r 
q o 'm o n d o n la rin i  m en in g   nom im dan  ta b rik la b  
q o 'y in g .  Lozim  to p g a n la rin g iz n i  zu d lik   b ilan  
m ukofotga  taqdim   eting.
K am oli  ehtirom   ila  T urkiston 
general  gubernatori  N .  GRODETOV.
1907 yil,  9-iyun,  T ashkent  shahri.
Namoz  P irim q u l  o 'g 'li  y ig itla rid an   k altak   yeb 
cho‘lm a-cho‘1  qochib  y u rg an   m a’m u riy at  k ish ilari, 
boy-u  b ad av latlar  ushbu  ta b rik d an   nusxa  ko'chir- 
tirib ,  b o 'yin larig a  tu m o r  qilib  taq ib   y u rg an   b ir 
paytda,  Qizbuloqda,  N am ozning qabri  u stid a   tu m o r 
shaklida  qirqilgan  oppoq  m arm arto sh   paydo  bo'ldi.
« N a m o z  P irim q u l  o 'g 'li 
ta v a llu d i  —  1879-yil, 
v a fo ti  —  1907-yil.
I lg id in   ke lg u n c h a   zo lim  
tig 'in   ushotib.
398

M a z lu m   ja ro h a ti a  
in tiq o m   m a lh a m in  
qo'ydi.
L ola vo y  d a s h ti  cho 'p o n la rid a n » .
Z a ra fsh o n  
m a zlu m lari 
Namoz 
P irim q u l 
o ‘g ‘lidek  m ard ,  ja su r  ham   m ehribon  b ir  y ig it 
h a m ish a   y o n la rid a   bo ‘lis h in i  o rzu   q ilis h a rd i. 
X alqning  bu  orzusi  boshqa  qasoskorlar  shaxsida 
namoyon  bo‘la  boshladi.  Sal  kun  o‘tm ay  «Men 
N am ozm an,  m en  o ‘lgan  emasman»  deya  boshqa 
a zam atlar  qilich  yalang'ochlab  chiqa  boshladilar. 
Y ozning  o 'r ta la r ig a   borib   Namoz  nom i  bilan  
h a ra k a t  qilay o tg an  to 'd a la rn in g   soni  o 'ttiz d a n  
o rtib  
k e td i. 
N azarm u llo , 
T u rsu n  
a rav aso z, 
A bduqodirxo'ja,  Qobil  o'nboshi,  K a tta   Qoravoy, 
u sta  N azar,  N am ozning  jiy an i  Omon  polvonlarning 
qasoskor  to 'd a la ri  hokim   n a v k arlarin in g   tinka- 
m ad o rin i  q u ritib   y u b o rd ila rk i,  bu  to 'lq in la r 
k u ch ay ib   b o rib , 
k ey in g i 
su ro n li  v o q ealarg a 
qo'shilib  ketdi.
1 9 7 6 -1 9 8 0

X U D O Y B E R D I  TO‘XTABO YEV
Q A SO SK O RN IN G   OLTIN  BOSHI
R o m a n
« S h a r q »   n a s h r i y o t - m a t b a a   a k s i y a d o r l i k   k o m p a n i y a s i  
B o s h   t a h r i r i y a t i  
T o s h k e n t   —   2 0 0 4
M u h a r r ir  
E rkin   M alik 
B ad iiy   m u h a r r ir   M . 
Sam oylov 
T e x n ik   m u h a r r i r  
R.  Boboxonova 
S a h ifa lo v c h i 
M . A txa m o va  
M u s a h h ih la r: 
Yu.  B izaatova,  H . A bdusam atov
T eris h g a   b e rild i  2 0 .1 2 .0 3 .  B o sish g a   r u x s a t   e tild i  0 6 .0 9 .2 0 0 4 . 
B ich im i  8 4 х108'/з2.  School  Book  g a r n itu r a s i.  O fs et  bosm a.  S h a r tli 
bosm a  ta b o g 'i  2 1 ,0 .  N a s h riy o t  h iso b   ta b o g 'i  2 0 ,5 .  A d a d i  5 0 0 0   n u sx a . 
B u y u rtm a   №   5 6 4 2 .  B ah o si  k e lis h ilg a n   aso sd a.
«S h arq »   n a sh riy o t-m a tb a a   a k siy a d o rlik   k om paniyasi 
bosm axonasi,  700083.  T o sh k en t  s h a h ri,  B uyuk  T u ro n ,  41.