J a h o n w 2 sargitzasht a d a b iy o t I

333

J o 'r a la ri  bilan  yonboshlashib  galdagi  ish larn in g  
rejasin i  tu zib  o ‘tirg a n   Namoz  A rslonqul  bilan 
K en jav o y n in g   b ir-b irin i  su rg a b   k e la y o tg a n in i 
ko‘rib,  «yana nim a g ‘alva  chiqdi  e k an ? »  deya  sekin 
o‘rn id an   tu rd i.
—  Namozboy,  buningiz  sotqin  ekan-ku!  —  an- 
cha  narid an   tu rib   qichqirdi  A rslonqul.
—  T uh m at,  tu h m a t  qilay ap ti  m enga,  —  dodlab 
yubordi  K enja Qora,  —  u  m eni yomon  ko‘ra rd i,  sir- 
la rin i  fosh  qiluvdim ,  un in g   o‘zi  sotqin.  P o litsiy a 
bilan  aloqasi  bo r  uning.
A rslonqul  K enja  Qorani  qo‘yib  yuborib,  qo‘lida- 
gi  g ‘ijim langan  x a tn i  Namozboyga  u zatd i.  Namoz 
un i  tez  o ‘qib  chiqdi-yu,  yutinib:
—  Kim  k e ltird i  bu  x a tn i?   —  deb  so‘rad i.
—  M ana  shu  itvachcha  berdi  m enga,  —  yer 
tep in di  g ‘azabdan  к о ‘zlari  ir g ‘ib  chiqay  deb  tu rg a n  
A rslonqul.
—  Y olg‘on.  Bu  x a t  o‘zining  cho‘n tag id a  ekan. 
Men  ко‘rib   qoldim,  —  cho‘ln i  boshiga  ko‘tarib  
astoydil  y ig ‘lay  boshladi  K enjavoy.  Ikki  qo‘llab 
o ‘zin in g  
k o ‘ksig a 
m u s h tla y -m u s h tla y  
davom  
etd i,  —  jo ‘ra la rim ,  nega  qarab  tu rib siz la r?   A x ir 
men  qamoqdan  qochib  sizlard an   panoh  so‘rab   kel­
gan  edim -ku.  B unaqa  tu h m a tg a   qolgandan  ko ‘ra  
o‘sha  yerda  chirib   ketganim   yaxshi  em asm idi... 
Uyim  yonib  kul  bo‘ldi,  men  ham  sizlardek  xona- 
vayronm an-ku  ax ir.  Namoz  aka,  akajonim ,  bu  tu h ­
m at.  T uhm atdan  saqlab  qoling  m eni.  Men  bunaqa 
x a tn i  ung a  bergan  em asm an...
K o‘z  yum ib  ochguncha  a tro fn i  y ig itla r  qurshab 
olishdi.  *Yo‘q,  bu  yerda  g ‘oyat  p u x ta   o ‘ylangan 
fitn a   bor,  —  fik rid an   o‘td i  N am ozning,  —  buning 
oldini  olish  kerak.  Kim  haq,  kim   nohaq  y ig itlar- 
ning  o‘zlari  ay tish sin» .
—  Saflaning.
O datda  Namozboy  ko‘p  m ak tu b larn i  s ir  saq lar, 
eng  yaqin  jo 'ra la rig a   ham   sezdirm asdi.  Lekin  bu 
yerda fa q a t  u n in g in a  em as,  balki b u tu n   o try ad n in g  
ta q d iri  hal  b o'lad ig an   shum   n iy a t  berkinganga 
o ‘xsh ay d i.  B uni  jo ‘r a la r i  ham   bilib   q o ‘yg an i
334

m a’qul.  Toki,  jo n larin i  omon  saqlash  uchun  o‘zlari 
ham   bosh  q o tirish sin .
Namoz  x a tn i  baland  ovoz  bilan  o ‘qib  berdi. 
Y ig itla rn in g   boshi  solinib  qoldi...  «Kenja  A liqul 
o ‘g ‘li  A rslonqul  bilan  m axfiy  su h b at  olib  borish 
uch u n   politsiya  tom onidan  ishonchli  vakil  ekan, 
dem ak,  un in g   politsiya  bilan  y ash irin   aloqasi  a w a l 
ham  m avjud  bo‘lgan  ekan-da.  A rslonqul  Namoz 
o try ad in i  tu g a tish d a   politsiyaga  zim dan  ko‘mak- 
lashsa  gunohi  av f  e tila rk a n ,  hokim lik  lavozim ini 
olarkan!  N ega  endi  bu  nom a  N azarm atveyga  em as, 
Qobilga  em as,  A bduqodirxo‘jaga  em as,  A rslo n ­
qulga  yozilgan.  Demak,  A rslonquldan  politsiyaning 
um idi  bor  ekan-da?  Namoz  ikkovlari  o ‘rta sid a   tez- 
tez  yuz  berib   tu ra d ig a n   kelishm ovchiliklardan 
a g en tlar  x ab ard o r  ekan-da?  Yo‘q,  A rslonqul  sotqin 
em as,  sotqin  b o 'lg an d a  bu  m ak tu b n i  Namozga 
k o ‘rs a tm a y  
zim dan   ish  
ko ‘ris h g a  
k irish g a n  
bo‘lard i...»
—  A rslonqul  og‘a,  —  ataylab  baland  ovoz  bilan 
m u ro jaat  qildi  Namoz,  —  ay tin g ,  bu  m aktubni 
sizga  kim   berdi?
—  M ana  shu  Qora  qo‘n g ‘iz  k eltirib   berdi.
—  Yolg‘on,  —  yer  tep in d i  K enja  Qora,  — 
cho‘n ta g id a   ekan,  ko‘rib  qoldim.  К о ‘rib   qolganim 
u chun  to ‘polon  ko ‘ta ry a p ti.  T uhm atchi  bu.
A rslonqul  K enja  Q oraning  u stig a   bo stirib   kela 
boshladi:
—  T uhm atm i?
—  K o‘zingni  chaqchaytirm a.  Sotqin  sening 
o‘zingsan.  Namoz  akam ning boshini kesish payidan 
y u ribsan.
—  X a t  m ening  cho‘ntagim da  edim i?
—  H a,  c h o 'n tag in g d a  edi,  qotil.
—  N am ozboy,  u n in g   t o ‘n in i  y ech ish g a  bu- 
y u rin g ,  —  k o ‘rs a tk ic h   b a rm o g ‘i  b ila n   K enja 
Qoraga  ishora  qildi  o g'zid an   ko‘pik  sachrab  t u r ­
gan  A rslo n q u l,  —  x a tn i  a v ra   b ila n   a s ta rn in g  
o‘rta sig a   solib  qavigan  ekan.  Qo‘ltig ‘in in g   ostida 
o‘rn i  bor,  ho zirg in a  y irtib   oldi.
K enja  Qora  to ‘n in i  yechtirm aslik  uchun  qo‘l-
335

oyoqlarini  b ir  xild a  tip irc h ila tib   q arsh ilik   ko ‘rsa- 
ta rk a n   «tamom,  tam om   bo‘ldim»  degan  vahim ali 
fik r  boshidan  o‘ta y o tg a n in i  o ‘zi  ham   sezm asdi,  — 
nega  m ak tu b n i  unin g   ko‘z  o‘ngida  oldim ,  nega  si­
rim n i  fosh  qilib  qo‘ydim ...»   Y ig itla r  x a tn in g  
o‘rn in i  paypaslab  ko‘ra   tu rib   undan  yarim   qarich 
pastroqda  boshqa  b ir  qog‘oz  ham   b erk itilg an in i 
payqab  qolishdi.  Pichoq  bilan  serp ax ta  guppini 
avaylab  q irq ib   to ‘r t   b u k la n g a n   q o g ‘oz  olib 
Namozga  u z atd ilar.  Namoz  to   bu  x a tn i  o‘qiguncha 
ukasidek  bo ‘lib  qolgan  K enjavoyni  qanday  saqlab 
qolsam  ekan,  a x ir  tu h m a td a n   ham   sh u n d ay  bo‘lishi 
m um kin-ku,  deb  dili  m uzdek  achishib  tu rg a n   edi. 
Endi  esa  u n in g   sotqin lig ig a,  so tq in   bo‘lganda  ham  
g ‘oyat  e h tiy o tk o r  ekanligiga  z ig ‘irch a  ham   sh u b ­
hasi  qolm adi.  Qo‘lidagi  qog‘ozni  yana  baland  ovoz 
bilan  o ‘qib  berdi.
«U shbuni  k o ‘rs a tu v c h i  K enja  A liq ul  o ‘g ‘li 
guberniya  politsiya  boshqarm asi  jin o y a t  q id iru v  
sho‘basining  y ash irin   a g en tid ir.  B uyuk  Rossiya 
im periyasi  q o n u n lar  m ajm u asin in g   1274-m odda 
«A»  p u n k tig a  asosan  gubern iy an in g   b archa  m a’- 
m u rlari:  m ingboshi,  bo ‘lis  hokim i  va  qishloq  oqso- 
qollari  K enja  A liqul  o‘g ‘li  so ‘rag an   p aytda  so‘zsiz 
yordam   ko ‘rsa tish g a   d a ’v a t  e tila d irla r.
М.  V.  G ribinyuk,  polkovnik, 
guberniya  politsiya  boshqarm asi 
jino y at-q id iru v   sho‘basin in g   noziri».
H am m a  jim   qoldi.  Poyonsiz  ch o 'ln in g   su k u n ati 
yana  ham   kuchaydi.  H a tto ,  osm onda  gala-gala 
bo‘lib  uchib  y u rg an   q u sh lar  ham   q an o tlarin i  yoz- 
gancha  dong  qotib  qolgandek.  Namoz  negadir 
k u lim sirag an ch a  teg irm o n to sh   osilgandek  og ‘ir 
boshini  ko‘taro lm ay   tu rg a n   K enjavoyga  yaqin- 
lashib  kela  boshladi.
—  0 ‘ho‘,  sen  ju d a  k a tta   odam  bo ‘lib  ketgan 
ekansan-ku.
—  Bu  chopon  m eniki  em as,  kechasi  uxlaganim - 
da  alm ash tirib   qo‘yib d ilar,  —  qo‘lla ri  bilan  m a’no- 
siz  h a ra k a tla r  qilib  o rq asig a  tis a rila   boshladi
336

K enjavoy,  —  jon  Namoz  aka,  haqiq at  qiling. 
T uhm atdan  xalos  etin g   men  bechorani.
—  Qo‘shqo‘r g ‘onda  Sherniyozning  uyida  biz 
qurshovda  qolganda  sen  qayerda  eding?
—  X abarlashga  yuborgan  edingiz-ku.
—  E rta sig a   o‘n  y e tti  y ig it  hibsga  olingan. 
U larn in g   kim ligi,  ism i,  tu r a r   joyi  fa q a t  ikkovimiz- 
ga  m a’lum   edi,  shundaym i?
—  A bduqodirxo‘ja   am aki,  siz  ay tin g ,  yolvora- 
m an.  A x ir  siz  b iz n in g   qozi  k alo n im izsiz-k u . 
A y tin g ,  Namoz  aka  haq iq at  qilsinlar.
—  G apir,  nega  ham m a  qam alib  sen  ochiqda 
qolding?  —  so‘rash d a  davom  e td i  Namozboy.
—  Men  qochib  qutu ldim .
—  Sotqin  sen  ekansan.
—  Yo‘q-yo‘q,  keyin  m eni  ham   qam adilar.
—  Biz  qam oqdan  qochgandan  so‘ng  seni  ehti- 
y o tla sh   u ch u n   q am ag an lar  va  y an a  oram izga 
qo‘sh ilib  o lish in g   uch u n   atay lab   q o ch irg an lar. 
N om ard,  sen u s ta  o ‘yinchi ekansan.  U sta qimorboz- 
la rn in g   qo‘lidagi  q irp a  oshiq  ekansan.  Menga 
xabarchi  bo Tib  olib  ham m a  sirla rim n i  politsiyaga 
yetkazib  tu rg a n san .  M ening  oqko‘ngilligim ,  sod- 
d adilligim dan  sen  foydalanib  qolgansan.
G ‘azabi  qo‘zg‘alib  tutqanoqdek  tu to q ib   kelayot- 
gan  Namoz  k a tta -k a tta   q ad am lar  tash lab   safnin g   u 
boshidan bu boshiga borib kela boshladi. Qo‘rquvdan 
bo‘yni  ichiga  to rtilib ,  v u ju d i  kichrayib  arav an in g  
gupchagidekkina  bo Tib  qolgan  K enjaning  qarshisi- 
da to ‘xtab ,  yonidan  to ‘pponchasini s u g ‘urdi:
—  A ybingga  iqrorm isan?
Namoz  jo ‘ra la ri  xato g a  yoT  qo‘yganda  saf 
oldiga  m ana  shunday  tu r g ‘azib  qo‘yib  ko‘p  m arta 
jazolagan,  aybiga  iq ro r  boT ganlarni  necha  bor 
kechirib  ham   yuborgan.  Zero,  bu  gal  ham  shunday 
qilsa.  B ag‘ri  keng,  saxovatli  qalb  egasi  u.  Eng 
so ‘ng g i  um id  y an a  u n in g   o ‘zid an .  «E htim ol, 
kechirib  yub orar»,  —  sh irin   b ir  orzu   ko ‘ksin i  kuy- 
dirg an dek   boTdi  K enja  Qorani.
—  A ybingga  iqrorm isan?  —  ta k ro r  so‘rad i 
Namoz.
337

K enja  Qora  qizib  tu rg a n   boshini  xiyol  ko‘ta rd i, 
ko‘zi  jiqqa  yosh  edi:
—  Shay to n   yo‘ldan  ozdirdi  m eni...
—  Sotqin,  ma,  nasibangni  ol.
To‘pponchadan  ketm a-ket  otilgan   o ‘q  K enja
Qorani  yerga  qulatd i.
A tro fd a  yana  og‘ir   su k u n at  cho‘kdi.
X   Ь  о  b 
O L A M   L OL AZO RD AN   IB O RAT
N u r id d in  
d a s h ti 
deb 
a ta lg a n  
k o ‘m -ko‘k 
m aysalar  bilan  qoplangan  bu  baxm al  vodiyning 
poyoni  yo‘qdek.  B ir  tom oni  T ax ta  Qorachi  to g ‘la ri, 
Jom   d a sh tlarig a,  boshqa b ir  ta ra fi  Lolavoy  a d irla ri 
orqali  K attaq o ‘r g ‘on  sh ah rig a  quyulib  boradigan 
b u   d alalard a,  quyosh  n u rla ri  yaxshi  tu sh g an i 
uchunm i,  bahor  erta ro q   boshlanadi.
M aysalar  naq  tizzag a  kelib  qolgan,  q u sh ch alar 
sho‘x-sho‘x  uchib,  kuy  kuylashib  bahorga  qutlov 
aytadi.  Q u rt-q u m u rsq alar  giyo h larnin g   nozik  barg- 
larig a  tirm ash ib   quyoshga  in tila d i.  C h ig irtk a la r 
ch irillash ib   go‘zallik  elchisiga  m adh-u  san o lar 
o‘qiyotgandek.  A d irla r  o rtid a   su ru v -su ru v   qo‘y lar 
o‘tlab   y uribdi.  E rta   tu g ‘ilgan  qo‘z ilar  chopqil- 
lashib,  sakrab  y u rish ad i.  Goho  yer-u  ko‘kni  gum- 
b u rlatib   o tla r u y u ri o‘tib   qoladi.  Cho‘pon-cho‘liq lar 
m am nun,  bahor  yaxshi  boshlanganidan,  o‘tla r  bar- 
avj  o‘sayotganidan,  sovliqlar  eson-omon  qo‘zilab 
olganidan  ko‘ng illari  to g ‘dek  ko ‘ta rilg a n in i  aytib 
su h b atlash ish ad i.
Namoz  b ir  necha  k u n d a n   buyon  S h o ‘rsoy 
bo‘yidagi  cho‘po n lar  bilan   b irg a  yashab  tu rib d i. 
U ni  bu  yerga  ch o 'p o n larn in g   o ‘zlari  ta k lif  qilishdi. 
«B izning 
q ish lo g ‘im iz 
sen  
u c h u n  
q o ‘r g ‘on, 
qasoskor  y ig itla rin g n i  o'zim iz  boqam iz,  eh tiy o t 
qilam iz»,  deb  issiq  b a g ‘irla rid a n   joy  berish g an .  Bu 
a tro fla rd a   qasoskor  y ig itla rn in g   n u fu z i  baland. 
Q orasuvdan to rtib   to  Shahid qishlog‘igacha bo'lgan
338

katta-k ich ik   y u rtla rn in g   oqsoqol-u  ellikboshilarini 
N am ozning  o ‘zi  tay in lag an .  A y tg an in i  bajo  qilisha- 
di.  So‘ra sa   o t,  k erak   bo‘lsa  oziq-ovqat  berib  tu ri- 
shibdi.  Namoz  ana  shu  y u rtd a   u ch -to ‘r t   kun  qolib, 
o‘ng-u  so‘lig a  b ir  qarab  olmoqchi,  navbatdagi  ish- 
la rin in g   re ja sin i  tuzm oqchi.
So‘nggi  p ay tlard a o try ad n in g  ahvoli g ‘oyat  tan g  
b o ‘lib  qoldi.  Q urshov  isk an jag a  olib  siqib  kelmoq- 
da.  E ng  yom oni  qishloq  oralab  o ‘tib   bo‘lm aydi. 
H am m ayoqda  qorovul  p o stla ri  qo‘yilgan.  B irini 
bosib  o ‘tsa,  ikkinchisi  qilich  yalan g‘ochlab  tu rg a n  
bo ‘ladi.  M ingboshining  n a v k a rla rin i  tu g a td im , 
deguncha  Sokolskiy  jan ob larin in g   o tliq   kazaklari 
d ag ‘d a g ‘a  qilib  qoladi.  Y uzm a-yuz  kelib  u ru sh ib  
b o ‘lm aydi ho zir.  K a tta  jan g n in g  fu rs a ti  yetgunicha 
yo‘q  hali.  B uning  uchun  Morozov  dom la  ayt- 
g a n id ek   x alq n i  k o ‘ta ris h   k e ra k   ed i.  Y u rtn i 
qo‘zg‘ashga  esa  N am ozning  qurbi  kelm ay  tu rib d i.
Namoz  tu n i  bilan  uyqusi  qochib,  o ‘y  su rib , 
yakka o ‘zi  m aysazorlar oralab yurd i-y u ,  tong  payti- 
da  x o tin i  uxlab  yotgan  o ‘to v g a  qaytdi.  U larn in g  
o‘tov in i  shundoqqina  soyning  bo‘yiga  tik ib   b erish ­
g an .  S u v la rn in g   jild ir a s h i,  q u s h la rn in g   chu- 
g ‘u rla sh i  ham isha  esh itilib   tu ra d i.
—  B ay ram in g   qutlug*  b o ‘lsin ,  N asib a,  — 
esh ik c h a d an   en g ash ib   k ira y o tib   dedi  N am oz. 
N asiba  u y g ‘oq  ekan,  shoshilib  o ‘rn id a n   tu rd i:
—  0 ‘zingizga  ham   qutlug*  bo‘lsin,  Namoz  aka.
—  X o h lay san m i,  soy  bo ‘ylab  a d ir  tom onga 
boram iz.  S in g illarin g n i  ham   o ‘y n atib   kelam iz. 
L olalar  biram   chiroyli  ochilibdiki.
—  Toliqib  qolm asm ikanm an?  —  ikkilanib  dedi 
Nasiba.
—  Toliqsang  k o 'ta rib   olam an.
N asiba  yengil  kuldi.  Q oshlari  chiroyli  chim irilib 
ketdi:
—  Biz  ikki  kishim iz-ku?
H om ilador  edi  u.  S uyukli  x o tin in in g   shunga 
sham a  qilayotganini  sezgan  Namoz:  «Xohlasang 
m akkatillogacha  ko‘ta rib   boram an,  jonim »,  deb 
ko‘ksin i  to ‘ld irib   kuldi:
339

—  V asila  qiz,  lola  te rg a n i  borasanm i?
—  M ayli,  —  o h ista  bosh  silk id i  Vasila.
—  Sen-chi,  V akilabonu?
—  Boraman!  —  sakrab  o‘rn id a n   tu rd i  Vakila 
ham.
—  Qani  ketd ik   bo‘lm asa,  ku n  ko‘tarilm asd an  
oldin  lolazorga  yetib  olishim iz  kerak.
Namoz  ta sh q a ri  chiqib  bug u n   N av ro ‘zi  olam 
sayli  ekanini  E sh b o 'rig a  eslatd i.  Qo‘y  so‘yishni 
b uy u rd i,  k a tta   qozonlarda  osh  dam lashga  ta ra d d u d  
ko‘rin g la r,  dedi.  A rslonqulga  poyloqchilarni  tez- 
tez  alm ash tirib   tu rin g ,  deb  ko‘rsa tm a   berdi.
—  Avazbek,  sen  bizn i  qo‘riq lab   orqam izdan 
borasan.
Soyning  o‘ng  tom oniga  o ‘tib   old ilar,  toshdan- 
toshga  sak rab,  tizzag a  kelib  qolgan  m aysa  oralab 
yuqorilab  b o rish ard i.  Y uqoriga  ko‘ta rilg a n   sari 
a tro f  kengayib,  kenglik  N asibaning  ezilgan,  x asta 
ru h ig a   t a ’s ir  e ta   boshladi.  E ntik ib   to ‘yib-to‘yib 
n a fa s  o la rk a n ,  v u ju d id a g i  x a fa q o n ilk   ta rq a b , 
o 'rn ig a   quvonch  q u y ila y o tg a n d ek   bo ‘ld i.  Bu 
quvonch  qayoqdan  k e la y o tg a n in i  b ilm asd i  u. 
Ehtim ol,  charaqlab  ko‘ta rilib   kelayotgan  quyosh- 
ning  yorqin  n u rla ri  b illu r  shodasidek,  y a ltira b   t u r ­
gan  sh u d rin g la r yuzida o ‘ynab  allaqanday s a rg ‘ish, 
nafarm on  jilo la r  berib  qalbini  m ayin  qitiqlayot- 
gan id an d ir.  Ehtim ol,  Namoz  akasi  u n i  lola  sayliga 
olib  b o ra y o tg a n i 
u c h u n  
quv on ib  
k e tg a n d ir. 
Q anaqangi  odam  o ‘zi  bu  Namoz  akasi!  Boshida 
shuncha  tash v ish i  tu rib ,  to n g   p ay tid a  lola  te rg a n i 
boribdi-ya.  0 ‘sha yerdagi  go‘zallik  un g a  tatim ab d i, 
N asibasi  bilan  baham   ko‘rm oqchi  bo‘libdi.  Xudoyi 
taolo  u n in g   qalb in i  olam dek  keng,  sax o v atg a 
limmo-lim  qilib  y a ra tg an   ekan-da  o‘zi.
—  Namoz  aka,  —  en tik ib   dedi  N asiba.
Namoz  to ‘xtab  orqasiga  o‘girild i:
—  N im a  deysan?
—  Shu  y e rd a ...  to ‘xtay lik .
—  C harchadingm i?
—  N afasim   qisayapti.
Namoz  suy u k li  x o tin in i  «kerak  emas»  deya
340

q a rs h ilik   k o ‘rs a tis h ig a   q a ra m ay ,  ik k i  q o 'lig a  
k o 'ta rib  oldi.  N asiba k o ‘zlarin i c h irt yum gan  ko‘yi, 
boshini  e rin in g   ko ‘k rag ig a  qo‘yib,  chap  qo‘li  bilan 
bo‘ynidan  quchgancha  jim   b o ra rd i...  qani  endi, 
olam  fa q a t  m ana  shu  jim likdan  ib o rat  bo‘lsa, 
yo‘lla ri  ham   fa q a t  shu  to sh y o 'llard an   ib o rat bo‘lsa, 
u  hech  tugam asa.
—  Sezayapsizm i?  —  sh iv irlad i  Nasiba.
—  N im ani?
—  0 ‘g ‘lingiz  qim irlay ap ti.
—  E htim ol  qizim dir?
—  Yo‘q,  bu  o‘g ‘il,  a lb a tta   o ‘g ‘il  bo‘ladi.
—  Men  qiz  bo‘lish in i  xohlardim .
—  Nega?
—  U nga  onangning  ism ini beram iz.  Bibiqiz,  deb 
chaqirasan  un i.
—  Namoz  aka.
—  lye,  nega  y ig ‘layapsan,  y ig ‘lam a.
—  C harchadingiz.
—  C harchaganim   yo‘q.  Sen  xohlasang,  dunyo- 
nin g   n a rig i  chekkasigacha  m ana  shunday  ko‘tarib  
borgan  bo ‘lardim .
—  Namoz  aka,  siz  shu n aq ang i  m ehribonsizki...
—  Qo‘y,  bunaqa  gap larn i.
—  Qani  endi  xudoyim   m ening  iltijo im g a  quloq 
solsa-yu,  sizga  m ing  yil  u m r  ato  qilsa,  odam larga 
m ing  yil  y axshilik  qilgan  b o 'lard in g iz.  A x ir,  bu 
vafosiz  dunyoda  k im n in g d ir  m ehr-u  sh afq atig a, 
k im n in g d ir  b ir  og ‘iz  iliq   so‘ziga  zor  bo‘lg an lar 
ozm uncha  deysizm i?  S izning  qalbingiz  m ehr-u 
m uhabbat  to ‘la  qay n ar  buloqqa  o ‘xshaydi.  Ichgan 
bilan  ado  bo‘lm ay d i...  Namoz  aka.
—  Qo‘y,  y ig'lam a.
—  Namoz  aka,  sizga  qanday  yordam   qilsam 
ekan?  Y ordam   qilgim   keladi-yu,  lekin  ojizm an.
—  Yo‘q,  sen  o ‘zingni  unchalik  p astg a  urm a. 
0 ‘zi  va  o‘zg alarn in g   erk i  deb  qilich  y alan g ‘ochlab 
tu rg a n   ayolni  ojiz  deb bo ‘lm aydi.  Sen  pahlavonsan. 
M irza  Qobilning  n a v k arlari  bilan  otish ib ,  g ‘olib 
ch iq q an  
q a h ra m o n im sa n ... 
0 ‘z in g n i 
g ‘am -u 
ta sh v ish la rg a   oldirib  qo‘yma,  m enga  beradigan
341

yordam ing  shu.  B ilam an,  boshingga  og‘i r   m usibat- 
la r  tu sh d i.  Odam  bolasining  asili  g ‘u rb a td a   sinov- 
dan  o‘tad i.  G‘am -u  an d u h li  k u n lard a  o‘zini  yo‘qot- 
m agan  k ishini  men  m ard  deb  bilam an.  Sen  m ening 
m ardi-m aydonim san,  jo n im ...  Seni biro n  bexavotir- 
roq  y u rtg a   b erk itish im   kerak.  S in g illarin g   bilan 
yaxshi  k u n la r  kelguncha  o ‘sha  yerda  yashab  tu ra - 
sizlar.
—  R ah m at,  Namoz  aka,  endi  men  tu sh ay . 
Q o'lingizni  berin g ,  ana  shunday  qo‘l  ushlashib 
ketaylik.  Y axshi  k u n la r  kelarm ikan?
—  K eladi,  noum id  shay to n .  M enga  Sam ar- 
qanddan  x ab ar b erish larich a, boshqa y u rtla rd a  ham  
k a tta -k a tta   g ‘alay o n lar  b o sh lan ay o tg an   em ish. 
Qani  endi  o 'sh a la r  bilan  bog‘lanib  olsak,  m en, 
Nasiba,  ochig‘in i  aytsam ,  o‘zim dan  ko‘ra   aqlliroq 
b ir  odam ning  m aslah atig a,  yo‘l-yo‘r ig ‘iga  ju d a 
m uhtoj  bo‘lib  qoldim.  M azlum larni  k a tta   ishga 
qo‘zg ‘ab  qo‘ydim .  H am m asining  um id  ko‘zi  m enga 
tik ilg an .  Y ig itlarim g a ot topib bersam ,  qurol  topol- 
m aym an.  B a’zan  bu  o‘ja r  y ig itla rn in g   boshini 
bo sh ig a 
q o v u sh tiro lm a y  
q iy n a la m an . 
K a tta - 
qo‘r g ‘o n lik   M ulla  R ah im   eshon  m enga  v ak il 
yuboribdi.  Namoz  m enga  qo‘l  berib,  m urid  bo ‘lsin, 
men  un g a  p ir  bo‘layin,  ishiga  yordam lasham an, 
m usulm onlarni  g ‘azavotga  ko ‘ta ram iz,  debdi.  Men 
un ing   choparini  yuziga  qorakuya  s u rtib ,  eshakka 
te sk a ri  m indirib,  orqasiga  q ay tarib   yubordim .
—  Voy,  nega  unday  qildingiz?
—  Eshon-u  ulam olar  m azlum larni  talash d a  to ‘- 
ra-yu  m ingboshilardan  qolishm aydi,  N asibam .— 
N am ozning  shu  p aytda  kim  b ila n d ir  dard lash gisi, 
o‘y-u  reja larin i  bayon  etg isi,  m aslahatlash g isi  bor 
edi.  Shuning  uchun  N asiba  bilan  qu lfi  dili  ochilib 
suhbatlashib  b o rard i  u,  —  gap iram an   desam  gap 
ko‘p.  Lekin,  qanday  bo‘lsa  ham   bizga  b ir  dono 
m aslahatchi  dark o r.
—  Do‘stin g iz   N a za rm a tv e y -c h i,  —  so ‘ra d i 
N asiba,  —  unin g   m aslah atlari  ozlik  qilayaptim i?
—  N azarm atvey  yaxshi  do‘s t,  sodiq,  ja su rlik d a , 
topq irlik da unga ten g  keladigani yo‘q. Lekin, u  ham
342

m enga  o ‘xsh ab   Ivan b o y n in g   m o lx o n asid a  k a tta  
b o ‘lgan  b ir  yetim cha-da.  Savodi  ham   m enikidan 
yuqori  em as.  Bizga  ho zir  Sergey  tabibdek  oq-u 
qorani ta n ig a n  b ir odam  kerak. Morozov domla bilan 
bog‘lanib  olmoqchi  edim ,  nasib  qilm adi.  U  sho‘ring  
q u rg ‘u rn i  ham   qamab  qo‘yishibdi.  Toshkentgam i, 
M arigam i,  ishqilib  ju d a  olisga  jo ‘natish g an   em ish. 
A ytuvdim  shekilli,  u bilan b ir kecha su h b at qurgan- 
m an.  « P artiy a  bilan  bog‘lanm aguncha,  xalqning 
ichiga  ch u q u rro q   k irib   borm aguncha  niy ating g a 
yetolm aysan»,  degandek  edi.  Avliyo  ekan!  X uddi 
X o ‘ja y i  X iz irn i  k o ‘rg a n d e k m an . 
B ir  k o ‘zga 
ko‘rin d i-y u ,  fo tih ag a  qo‘l  ochdi-yu,  tilag im n i  aytib 
ulg urm asim d an   ko‘zdan  g ‘oyib  bo‘ldi  u.  Yana  b ir 
uchrash gan im d a  edi,  ko‘zim  o‘ngidagi  qorong‘ilik 
y o ‘qolib,  yo ‘lim n i  to p ib   olgan  b o ‘la rm id im ... 
Q orong‘i  kechada qolgandek sezyapm an o ‘zim ni.
Eng  baland  b ir  qirg a  chiqishgan  ekan,  bu  y e r­
dan  naq  K attaq o  ‘ rg  ‘ ongacha  bo‘lgan  yaylovlar 
k a ftd a   tu rg a n d e k   ko ‘zga  yaqqol  tash lan ib   tu ra rd i. 
Quyosh  bu  vodiyga  bug u n   o‘zgacha  m ehr  bilan  n u r 
to ‘kayotgandek.  Shabnam lar  erib,  giyohlar  bargi- 
dan  yengil  ho v u r  ko‘tarilm oqda.  Poyonsiz  vodiy 
ko‘z  ilg ‘am as  s a rg ‘ish  b ir  to ‘lqin  qanotida  o hista 
uchib  borayotgandek,  yengil  chayqalayotganday, 
kish i  xayolini  o ‘ziga  m a ftu n   etib ,  sehrlab,  orom lar 
o‘lkasiga  abadul-abad  olib  ketm oqchiday.
Vodiy  jim jit,  lo lalar  su k u td a.
A tro fd ag i  t a ’rifg a   sig ‘mas  bu  go‘zallik  N asibani 
naq  m ast  qilib  qo‘ygan  edi.  Q uvonchdan  paydo 
bo‘layotgan  tu y g ‘u la rin i  boshqarolm ay  u   tinm ay 
e n tik a r,  to ‘yib-to‘yib  n afas  olar,  lolalardan  dasta 
yasab  Namoz  akasiga  u z a ta r,  hech  qanday  sabab 
bo ‘lm asa  ham   ja ra n g li  ovoz  bilan  qiyqirib  ku lar, 
a d irla rd a n   a d irla rg a   sak rag isi,  qush  bo‘lib  osmon- 
larg a  uchgisi  k elar  edi  u n in g ...  to ‘satd an  boshi 
aylanib  ketgandek  bo‘ldi,  yer-u  ko‘k  chirp irak  
bo ‘lib  ketd i,  qandaydir  daqiqa  ichida  v u ju d i  alanga 
bo ‘lib  yongandek  sezdi  o ‘zini.
—  Namoz  aka,  m eni  ush lan g ,  —  qichqirib 
yubordi  Nasiba.