J a h o n w 2 sargitzasht a d a b iy o t I

365

go‘d ak lar  non  so‘rab,  ojiz  qo‘lch alarin i  cho'zib, 
iltijo   qilishadi,  m ingboshi  qam chisidan  kim n in g d ir 
boshi  yoriladi,  b a x tsizla rn in g   ko‘z  yoshidan  kim d ir 
gav har  y ig ‘adi.
—  U y  boshiga  b ir  o d a m d a n   soldirib,
Qirq  besh  k u n lik   x o 'r a g in i  oldirib.
K a m b a g 'a ln i  olib,  boyni  qoldirib,
M in g b o sh ig a   o ‘n g ‘a y   ke lg a n   c h ig irtk a ,
—  ko‘zlarin i  c h irt  yum gan  k o ‘yi  qo‘r g ‘oshindek 
og ‘ir,  g ‘am ning o‘zidek  g ‘am gin b ir ovoz  bilan  dar- 
din i  izhor qilm oqda baxshi.  U ning  qalbidan  eshilib- 
bu ralib   chiqayotgan  h a sra tla r  to ‘lqini  h a sra tli  d il­
larn in g   y arasin i  tirn a b   yuborm oqda.
M usallas  kayf qilib q o'yganidanm i  yoki  chekkan 
m u sib atlari  jonlanib,  qalbini  yana  o ‘rta y   boshladi- 
mi,  b ir  chekkada  chordana  qu rib ,  boshini  tizzasiga 
s o lin tirib  
o 'tir g a n  
A b d u q o d irx o ‘ja  
yum -yum  
y ig 'la sh g a   tu s h d i...  B ir  m a h a lla r  s h irin g in a  
ro ‘zg ‘o ri  bor  edi  unin g .  M ehribongina  x o tin i,  ikki 
azam at  o‘g ‘li,  D ilbarniso  ism li  o tin a  qizi bo‘lg ‘uchi 
edi.  0 ‘zi  m asjidda  so‘fi,  tirik c h ilik la ri  ham   b ir 
n avi  o‘tib   tu rg a n d i.  Q izi  D ilb a rn iso n i  b o ‘lis 
hokim iga  o ‘zi  ataylab  berdi.  Qizimga  sovchi  qo‘ysa 
xotin lik k a  beram an,  deb  odam   yubordi.  U nga 
qarindosh  bo‘lsam ,  yelkam ga  oftob  teg arm ik an, 
deb  o 'y la g a n d i.  D ilb arn iso   yum -yum   y ig ‘lab, 
hokim ga  ikkinchi  x o tin   bo‘lib  tu sh d i.  Sal  kun 
o‘tm ay  m a’sum a  qizni  otboqari  bilan  o‘ynashlikda 
ayblab  ku n ora  kaltak lay   boshladi.  T uhm atga  chi- 
day  olm agan  iffa tli  qiz  otxonada  o‘ziga  o‘t  qo‘yib 
yubordi.  X onadonning  sh a ’n i  h aq o ratlan g an   edi. 
A bduqodirxo‘jan in g   ik k i  azam at  o‘g ‘li  b u nga  chi- 
day  olm adi.  H okim ning  qo‘r g ‘oniga  d a ’voi-isbot 
ta la b   q ilib   b o rd i.  K a tta   m u s h tla sh u v   b o ‘ld i. 
P ich o q b o zlik d a  b o k ira   s in g illa rin in g   s h a ’n in i 
himoya  qilib,  ikki  azam at  b ir  ku nd a  halok  b o ‘ldi. 
Uch  farzan d id an   b ir  yo‘la  judo  bo‘lgan  ona  xo‘rlik  
v a ayriliqqa  chiday olmay  tezg in a y o ru g ‘  dunyodan 
ko‘z  yum d i...
366

—  E,  zolim  falak ,  —  q altiro q   b ir  ovoz  bilan 
xitob  qildi  A bduqodirxo'ja.
D av rad ag i  boshqa  y ig itla r  ham   qo‘shiq  va 
m usallas  t a ’sirid a   k ay flari  oshib,  m ast  b o 'la   bosh- 
lad ilar.  To‘xtashvoy  yonginasida  o‘tirg a n   o‘rta  
yoshli,  siyrak   soqol b ir k ish in in g  yo‘g ‘on bo‘ynidan 
quchib  deydi:
—  Jav lo n q u l  am akim ning  qizi  V asilani  olib 
berasiz,  xo ‘pmi?
—  X o‘p.
—  Namoz  akam   bilan  boja  bo‘lam iz,  xo‘pmi?
—  X o‘p  deyapm an-ku.
—  K eling,  yuzingizdan  yana  b ir  o‘pay,  jon 
am ak i...
N urm on  baxshi  k a tta   d av ralard a  u sta   b ax sh ilar 
bilan  bellashib  kelgan.  D avraga qanday qo‘shiq mos 
kelishini  yaxshi  biladi.  Quvonch  bilan  g ‘am gin- 
lik n i,  m ardlik  bilan  m iskinlikni  ten g   alm ash tirib  
b o ry ap ti.  H a,  b u   olam  fa q a t  g ‘ussalard an g in a, 
m u te la rn in g   oh-vohidangina  ib o rat  emas  ekan.  0 ‘z 
in so n lik   s h a ’n in i  u lu g ‘lovchi,  o ‘zgalarg a  b a x t 
beray  deb,  o‘z  b ax tid an   kechuvchi  m ardi-m aydon- 
la r  ham   ko ‘p  ekan  bu  dunyoda.  0 ‘sh ala r  bilan 
g o 'zal,  o ‘sh ala r  bilan  fayzli  ekan  bu  dunyo.
K e c h a -k u n d u z  y u r g a n i  d a la -d a sh t  bo'ldi,
0 ‘t t i z   yig itla r g a   o 'z i  bosh  bo'ldi.
N ik o la y g a   necha  k u n   k e n g a sh   bo'ldi,
N a m o z d a y in   b ir  z o 'r   k e ld i  jahonga.
Tubsiz  qo ro n g ‘ilik  q a ’rid a   m udrab  yotgan  dash t 
qo‘shiq  bilan  limmo-lim  to ‘lgan  edi  bu  oqshom. 
S h irak ay f y ig itla r jim ,  boyloqdagi  o tla r m udrashga 
tu sh g a n ,  n ih o llar  ham   boshini  egib  tinglayotgan- 
dek.  B axshi  kuyib-yonib  davom  etard i:
J o 'y id e v o n a d a   k a tta   ja n g   bo'ldi,
Goh  и  to m o n ,  goh  bu  to m o n   ta n g   bo'ldi,
O tis h m a d a n   q u lo q la r  b a ta n g   bo'ldi,
N e-ne  m a r d la r   sh a h id   k e td i,  d o 'stla rim .
O 'z i  a rslo n ,  n o m i  ed i  S h e r n iy o z,
K a m b a g 'a lg a   g 'a m x o 'r   ed i  q ish u   yoz,
367

Q o'rquv  n im a   b ilm a s  ed i  и  shovvoz, 
S h e r n iy o z d e k   b o tir  k e td i,  d o 's tla rim . 
Oqil,  dono,  k a m ta r   e d i  S h o h a m in , 
T itr a r   ed i  u n i  k o 'rsa   h a r   zolim . 
Z o lim la rg a   qiron  soldi  p o lv o n im , 
S h o h a m in d e k   dono  k e td i,  d o 's tla rim .
Qozoq  o 'g 'li,  y e tim p a r v a r   E sergep, 
H a r   ye tim g a   n a fim   te g sin   bug u n ,  deb 
H a lo k   bo'ldi  k a tta   ja n g d a   q ilich   yeb, 
E serg ep d e k  sh o v vo z  k e td i,  d o 's tla rim .
X V I I   b o b  
ARSLONQUL  P A Y T   P O Y L A Y A P T I
A r s lo n q u l 
N am ozdan 
to p s h iriq  
olg ach , 
quvonchdan  andak  bo‘lm asa  qiyqirib  yuborayozdi. 
K a ttaq o ‘r g ‘onga  b irro v   borib  kelishni  kechadan 
buyon  o rzu  qilayotgandi,  ammo  ajralib   chiqib 
k etish n ing   hech  iloji  yo‘q.  Sal  ortiq ch a  h a ra k a t 
Namozda shubha tu g ‘d irib   qo‘yishi  m um kin.  K enja 
Q orani  qurbon  qilib  qozonib  olgan  ishonchidan 
m ahrum  bo ‘lib  qolishi  m um kin.  Endi  u   bu  ishonch- 
ni  eh tiy o t  qilishi  k erak,  to k i  Namoz  un i  yonidan 
n a ri  haydam asin.  O lisdan  tu rib   u n in g   boshini 
mo‘ljalga  olib  b o ‘lm aydi.  G ‘oyat  e h tiy o tk o r  u,  poy- 
loqchilari  ham  sodiq,  sadoqatli,  b ir  daqiqa  bo ‘Isa 
ham   e’tib o rsiz  qoldirishm ayapti.  X uddi  asa la rila r 
o ‘z  poshshosini  eh tiy o t  qilgandek  a tro fin i  qurshab 
yurish ib d i.  Namoz  so‘nggi  p a y tlard a  b iro r  manzil- 
gohda  b ir  kechadan  o rtiq   tu n a g an   em as,  bu  yerda 
esa  uch  kun d an   buyon  jilm ay   tu rib d i.  E htim olki, 
e rta-in d in   ham   qo‘zg ‘alm as.  A rslonqul  xuddi  shu 
paytdan  foydalanib  K a ttaq o ‘r g ‘ondagi  yordam chi- 
la rin i  chaqirib  hech  bo'lm asa  o try ad in in g   yarm ini 
qirib  tash lab   N am ozni  k u c h siz la n tirib   olmoqchi 
edi.  Q arangki,  uning  o ‘zi  to p sh iriq  berib qoldi.  «Bu 
kechadan  qoldirm aslik  k erak ,  qoldirm aym an  ham . 
K echiksam ,  N am ozni  boshqalar  o‘ldirib,  un ing
368

boshidan  men  q u ru q  qolam an.  0 ‘zim ,  faq at  mening 
o‘zim  so‘yishim   kerak  un i.  Lekin,  hovliqm aym an. 
Y akkalanib  qolguncha,  himoya  a x ta rib   pinjim ga 
kirg u n ch a  silab-siypalab  y u rav eram an ...»
A rslonqul  K a ttaq o ‘r g ‘on  sh ah rig a  k irib   borgun- 
cha  ham ,  x ab ar  olib  k ety ap ti,  deb  tax m in   qilingan 
m irsh a b n i  u c h ra tm a d i.  H am d am b o y n in g  ak asi 
N urm atvoy y u rtn in g  m ingboshisi, N am ozni so ‘yish- 
ga  o ‘sha  undagan.  B ugun  u n in g   yordam i  ju d a  ham 
z a ru r.  A rslonqul  o tn in g   boshini  m ahkam aga  qarab 
b u rd i.  X ay riy at,  N urm atv o y   shu  yerda  ekan,  ukasi 
H am dam boyga  hech  o‘xsham aydi.  Q orindor,  oppoq 
soqoli ko ‘ksiga tu sh ib  tu rg a n id a n  am aldordan ko‘ra 
ko‘proq eshonbovalarga o‘xshab ketadi.
—  X o‘sh,  lochin,  biro n  x u sh x ab ar borm i?  —  deb 
so‘ra d i  hol-ahvol  so‘rashib  bo‘lgach.
—  Men  u n i  qoziqqa  bog‘lab  keldim ,  —  deb 
qo‘ydi  A rslonqul.
—  H ali  tushovlaganingiz  yo‘qm i,  lochin?
—  Oshiqib  tu rib m an ,  —  dona-dona  qilib  dedi 
A rslonqul.  —  B em a’n i  savollaringizni  to ‘x ta tin g . 
F aq at  b ir  n a rsan i  ta k ro r  so‘ram oqchim an.  Menga: 
«bek  bo ‘lib  olishingda  y o rd am lash am an »,  degan 
edingiz,  yodingizdam i?
—  0 ‘rta g a   xudoni  qo‘yib  qasam  ichganm an, 
lochin.
—  B o‘lm asa  b u   k ech a  N am o znin g   u s tig a  
b o stirib   b o ra sizla r.  Men  ich id an   tu rib ,  sizlar 
ta sh q a rid a n   tu rib   o try ad n i  qiram iz.
M ingboshi  jan o b lari  gap  n im adaligini  darro v  
payqab,  sh a h a r  politsm ey steri  bilan  harbiy  pris- 
ta v g a   odam  yubordi.  H arbiy  p rista v   polkovnik 
Sokolskiy  jan o b larin in g   ku n i  kecha  bu  yerdan 
o 'tg a n   jazo  o try ad ig a  qo‘shilib,  N u ro ta  ta ra fla rg a  
jo ‘nab  k etgandi.  P o litsm ey ster  jan o b lari  hallosla- 
ganicha  yetib  keldi.  N am ozning  d arag in i  eshitib, 
g arch i  uning   tu rg a n   joyi  aniqlanganidan  xu rsan d  
bo‘lsa-da,  ammo  o lti  m irshab  va  ro tm istr  Konev 
rah b arlig id ag i  o ‘n  otliq   bilan  orqasidan  quvib  bo- 
rish   g ‘ir t  ahm oqlik  bo‘ladi  dedi.  Ammo,  ro tm istr 
yosh,  qiziqqon  b ir  y ig it  edi.  N am ozni  yakka  o‘zi
369

qo‘lga  tu sh irib ,  d o v ru g 4  taratm o q ch i  bo4ldi-yu, 
«mingboshi  jan o blari,  aytin g ch i,  bu  s a rtg a   ishonsa 
bo4ladim i?»  deb  so4rad i.
—  X uddi  m enga  ishongandek  ishoning!  —  ilti­
mos  qildi  m ingboshi.
—  O ting  nim a,  sa rt?
A rslonqulning  qoshlari  g 4a la ti  chim irilib  ketdi.
—  Meni  s a rt  dema.
—  Ha  m ay li...  ism ing  nim a?
—  Ism im ni  Namoz  qo4lga  tu sh g an d an   keyin  bi- 
lasan.
—  J a   dim og4d or  ekansan-ku?
—  X udo  shunaqa  qilib  y a ra tg an   meni.
—  Bizni  aldayotganing  yo4qmi?
—  Ishonm asang  borm ay  qo4ya  qol.
—  M ingboshi jan o b lari o4rta d a  tu rg a n la ri uchun 
ishonam an.  Qani  bizga  ayt-chi,  shayka  bu  yerdan 
olisdami?
A rslonqulning  qoshlari  yana  ch im irild i,  y u tin ib  
oldi:
—  Shayka  em as,  о try  ad.
Mo4ylo v lari  h a li  sabza  ham   u rm ag an   yosh 
Konevga  A rslonqulning  qo4rs  jav o b lari  m a ’qul 
tu shm ay  jah li  chiqa  boshlagan 
edi,  m ingboshi 
jan o b lari  «keyin  ham m asini  o4zim  tu s h u n tirib  
beram an»,  degandek  ko4z  qisib  qo4ydi.
—  O tryadda  necha  kish i  bor?
—  0 4ttiz   besh  otliqm iz.
—  Demak,  bu  kecha  o4sha  yerda,  soy  bo4yida 
tu n a y sizla r,  shundaym i?  Biz  borguncha  o try ad n i 
ushlab  tu r a   olasanm i?
—  H a rak a t  qilam an.
—  Qasam  ich.
—  Men  qasam   ichishni  yomon  ko4ram an.
—  H a,  m ayli,  ichm asang  ichm ay qo4ya qol,  s a rt. 
Lekin,  biz  yetib  borguncha  shaykani  ushlab  tu rish - 
ga  h a ra k a t  qil.
Izzattalab   A rslonqulning  bu  yerd an   nafson iy ati 
olinib  chiqdi.  X uddi  yosh  boladek  m uom ala  qilish- 
d i  u n g a.  B u g u n -e rta   b u tu n   Z a ra fsh o n g a   bek 
bo4lam an,  deb  tu rg a n   b ir  k ishiga  sh u n d ay   muoma-
370

la  q ilish lari  adolatdanm i!  N uqul  « sart,  sart»   deyi- 
s h a d i. 
« 0 ‘zin g   sartsan !»   y e r  te p in ib   q o ‘ydi 
A rslonqul.  Ammo,  shunday  bo‘lsa-da,  ko ‘nglini 
ko ‘ta ra d ig a n   b ir  ta ra fi  bor  edi  bu  ishning.  A xir 
u la r  bu  kecha  huju m   qilib  qolishlari  ham   mumkin- 
ku?  Mabodo  sh u n d ay   voqea  sodir  bo‘lsa,  maqsad 
sari  yana  b ir  bahya  yaqinlashib  oladi-ku.
A rslo n q u l 
q a ra m a -q a rsh i 
o 'y la rg a   b e rilib , 
Nam oz  u ch u n   ax b o ro t  to ‘plab  qo‘yish i  kerak 
bo ‘lgan  bir-ik k i  k ishiga  uchrashdi-yu,  shoshilib 
o tn in g   boshini  qarorgoh  ta ra fg a   bu rd i.
M ehm onlar  ta rq a lish ib ,  o‘rta g a   yoqilgan  k a tta  
gulx an  o ‘chib,  bir-ik ki  chala  tu ta b   tu rib d i.  Y ig itlar 
u s ti  shox-shabba  bilan   om onat  yopilgan  k a tta  
b o stirm a  o stida  kiyim -boshlari  bilan  duch  kelgan 
joyga  dum alashib,  dong  qotib  uxlab  qolishgan. 
D astu rx o n   y ig ‘ilm agan,  idish-tovoqlar  h a r  yer-h ar 
yerda  sochilib  yotibdi.  0 ‘ti  o‘chib  qolgan  gulxan 
yonida  N azarm atvey  bilan  Namoz  yonboshlashib 
olib  su h b atlash ish y ap ti.  Y onlarida  ko‘zacha,  kosa­
larg a  limmo-lim  qilib  m usallas  quyilgan.  Ikkovi 
ham   q a ttiq   m ast.
—  B eri  keling,  o g ‘a,  —  A rslonqulni  yoniga 
chorladi  Namoz,  —  xo‘p  charchagandirsiz?
—  C harchadim ,  bek  uka,  —  cho‘kka  tushayotib 
dedi  A rslonqul.
—  X o‘sh,  otliq n i  quvib  yetdingizm i?
—  0 ‘nlab  o tliq n i  quvib  o‘td im ,  ammo,  m irshab­
ni  uchratm adim .
—  Boshqa  yo‘ldan  ketdim ikan  u  m u g ‘am bir?
—  Shunday  bo ‘lish i  ham   m um kin.  Boshqasi, 
ham m asi 
jo y id a  
b o ‘ld i. 
K e rak li 
jo y la rg a  
uchrashdim .  Sokolskiyning  jazo  o try ad i  b ir  kecha 
sh ah ard a  tu n a b ,  o‘n  to ‘r t   kish in i  qam ab,  kuni 
kecha  N u ro tag a  jo ‘nab  ketibdi.
—  S u rish tird in g iz m i,  N u rm a t  m ingboshining 
n a v k arlari  qayerda  ekan?
—  S u r is h tird im .  M ingboshi  say il  q ilg an i 
K um ushsoy  ta ra fg a   ketibdi.
—  Demak,  sadoqatli  og‘am,  b ug u n -erta  bizga 
h u ju m   q ilish lari  ehtim oli  yo‘q  ekan-da?
371

—  X udo  xohlasa,  bek,  bunday  xav f  yo‘q.
—  A rslonqul  og‘a,  —  qo‘l  silta d i  Namoz,  lekin 
bu  kecha  bizga  hu ju m   q ilish lari  s h a rt  edi,  qarang, 
men  m astm an,  N azar  ukangiz  m ast,  y ig itlarim  
b o ‘g ‘iz la n g a n  
q o ‘ydek 
x irilla b  
y o tis h ib d i... 
Shunday  im koniyatni  q o 'ldan   boy  b erish sa  u lar 
ahm oq  e k an ...  yuzlab  m ehm onlar  kelib  ketdi. 
S h u lard an   b itta s i  sotqin  emas  deb  o‘ylaysizm i, 
g a p irin g , 
sa d o q a tli  o g ‘am . 
O ram izda  so tq in  
yo‘qmi?
—  S hub h alanish n i  yomon  ko‘ram an ,  bek.
—  Lekin  og‘am ,  ra h m a t  sizga.  Halol  yig itsiz, 
k a lta k la g a n m a n ,  k elisholm ay  qolganm iz,  lekin 
ham m asi  u n u t  bo‘ldi.  K eling  yonim ga,  icham iz, 
to ‘yib-to‘yib  icham iz  bu   kecha...
—  Yo‘q,  bek,  bu  kecha  o ‘zingiz  aytganingizdek, 
h a r  balo  bo‘lish i  m um kin,  m en  hush y o r  tu rish im  
kerak.
—  N azarm at,  eshitdin g m i,  og‘am ning  so‘zini, 
o farin .  A rslonqul og ‘a,  keling,  b ag ‘rim ga b ir bosay. 
Shu  so‘zlaringiz  uchu n   sizn i  nim a  bilan   m ukofot- 
lasam   ekan?  Y o‘q,  siz  anavi  x irillab   yotg an larg a 
o‘xsham aysiz,  sodiqsiz.  Lekin  og‘a,  bug u n  bayram . 
Sizga  ham   biron   sovg‘a  qilishim   kerak.  K echiring 
m eni,  u stim d ag i  a v ra  choponim dan  boshqa  hech 
n arsam   qolm adi.  U lashib  bo‘ldim.  L ekin...  sizga 
x an jarim n i  beram an.  M ang,  oling.
—  M ang,  qin ini  ham   beram an.  Taqib  oling-chi, 
y a rash arm ik an .  B ilam an,  siz  m ag‘ru rsiz .  Ammo, 
yoningizda bunday k esk ir x a n ja r b o 'lsa g ‘u ru rin g iz 
yana  ham   baland bo ‘la d i...  Siz  tu fa y li  biz  k a tta   fit- 
n aning  oldini  olib  qoldik.  Men  bu  yaxshiligingizni 
o ‘la -o ‘lg u n im c h a  
u n u tm a y m a n , 
u n u tm a y m a n , 
esh ity ap sizm i?..  Taqib  oling  bu ni,  lekin  qinidan 
b ehuda  s u g 'u rm a n g .  F aq at  h aq sizlik k a  q a rsh i 
s u g ‘u rin g .  S u g ‘u rd in g iz m i,  endi  ik k ilan m an g , 
ik k ilan sang iz,  qo‘rqoqlik  qilsangiz  raqibingiz  sizni 
chavaqlab  tash lay d i,  m u rd an g izn i  oyoqlari  ostiga 
olib  ezg ‘ila y d i...  M ening  xaloskorim ,  y u rag id a  kek 
saq la m a y d ig a n  
m ard  
o g ‘am siz. 
U q d ing izm i, 
o g ‘am siz.
373

—  Uqdim,  bek  uka,  men  ham   o‘lguncha  sizning 
xizm atingizda  bo‘lam an.
—  Bu  menga  sovg‘a  edi.  B etiga  so‘z  b itilg an . 
0 ‘qing,  o ‘qiy  olm aysizm i?  «Ilgim din  kelguncha 
zolim  tig ‘in  ushotib,  m azlum   ja ro h a tig ‘a  intiqom  
m alham in  qo‘ydim »,  deb  b itilg an .  Endi  borin g ,  ul- 
bul  yeb  qorningizni  to ‘y g ‘azib  o lin g ...  N azar, 
N a z a rm a t  deyapm an!  —  N am oz  y o n g in asid a 
m ushuk  boladek  beozorgina  x u rra k   otib  pish-pish 
uxlab  yotgan  do‘stin in g   ikki  qulog‘idan  b a ra v ar 
cho‘zib  o‘rn id an   tu r g ‘iza  boshladi,  —  tu r   do‘stim , 
m uzdek  suvga  b ir  tash lab   olaylik.  T u r,  hech 
bo‘lm asa  ikkim iz  hushyor  tu rish im iz   k erak ...
X V I I I   b o b
P A N A D A N   O T IL G A N   O Q
K o n e v   qahram onliklar  ko‘rsa tish g a   ishtiyoqi 
baland  b ir  y ig it  edi.  Darhol  D am ariq,  Ish tih o n , 
M in g ariq   b o ‘lis  h o k im la rig a   ch o p ar  yub o rib  
o ‘n tad an   nav kar  so‘rad i.  S h ah ar  m ingboshisi  yigir- 
ma  y ig itn i  q u ro llan tirib   berdi.  R o tm istr  shorn 
g ‘ira-sh irasid a  yo'lga  otlan d i.  Mo‘ljali  qarorgohga 
b arv aq tro q   yetib  olib  to n g   qorong‘isida,  Namoz 
m ast  uyquda  yotgan  b ir  pallada  tap p a  bosmoq  edi. 
Ammo,  o‘sha  m ash ’um   kechada,  y a ‘ni  m ing  to ‘qqiz 
yuz-u  y ettin ch i  yiln in g   yigirm a  ikk in ch i  m a rt 
to n g o tarid a  boshqa  b ir  janob  ham  qasoskor  yigit- 
ning  boshini  ta n id a n   judo  qilish  uchun  qilich 
y alan g ‘ochlagan  edi.  Q orasuv  dah asinin g   m in g­
boshisi,  qiziqqonlikda  Konev  to ‘rad an   qolishm aydi- 
gan,  yigirm a  uch  yoshli  A rabxon  kazak  ask a rla r 
tom onidan  qurshovga  olib  borilayotgan  qasoskor 
y ig itla rn i  Ziyovuddin  begligiga  o‘tk azib   yuborgan- 
likda  ayblanib  Oqposhsho  m a’m u riy atid an   tanbeh 
esh itg an ,  b ir  oy  ichida  N am ozni  tu tib   berm asa, 
u n g a  yonbosganlikda  ayblanib,  qam alajagi  haqida 
q a ttiq   ogoh lan tirilg an   edi.  Q am alishdan  ko‘ra   ham
374

am aldan  tu sh ib   qolishdan  qo‘rqqan  A rabxon  shu 
kecha-kunduzda  oyog‘i  kuygan  tovuqdek  tip irch i- 
lab  y u rg an   edi.  Oqshom  pay tid a  Namoz  Sho‘rcha- 
soy  yoqasida  tu n ay o tg an lig i  haqida  unga  ham 
ketm a-ket  xab ar  borib  qoldi.  A tro f  bo‘lislarid an, 
N agornaya  stan siy asidag i  m irshabxonadan  jam i 
q irq   uch  y ig itn i  safg a  to rtib ,  orqasidan  ergashti- 
ra rk a n :
—  Yo  o‘ld iram an ,  yo  o‘laman!  —  deb  qasam 
ichdi.
—  0 ‘sha  Namoz  degan  qaroqchini  tir ik   ushla- 
masam   otim ni  boshqa  qo‘yaman!  —  deb  kelmoqda 
edi  xu d d i  shu  paytda  ro tm is tr  Konev.
M uzdek  suvga cho‘m ilib,  kayfi  tarq ab ,  ru h i  ham 
jism i  xiyla  yengil  to rtg a n   Namoz  u y g ‘oq  edi. 
B a’zan  uch  kunlab  uyqusi  qochib  ketadigan  odati 
bor  un in g .  M ana,  ikki  kecha  b o 'ld ik i  yana  m ijja 
qoqm aydi.  Ikki  qo‘lin i  orqasiga  qilgancha  b itta- 
b itta   qadam   tash lab ,  qarorgoh  a tro fin i  aylanib 
yurib d i.
Tong  otib  kelyapti.  Q orong‘ilik   hali  b u tu n lay  
ta rq a g an   em as,  h uv  n arid ag i  te p alik lar  o rti,  soy 
b o ‘y id a g i 
t o ‘p -to ‘p 
d a ra x tz o r la r 
ic h i 
h a li 
nim qorong‘i.
P a st  tom ondan  quyun  tezlig id a  otliq  chopib  kela 
boshladi.  Namoz  y u rag i  noxush b ir  n a rsan i  sezgan- 
dek  N azarm atg a  o ‘girildi:
—  Y ig itlarn i  u y g ‘ot.
O tliq  naq  N am ozning  peshonasiga  kelib  jilovni 
to rtg a n   edi,  bedov  oldingi  oyoqlarini  osmonga 
ko ‘ta rib   kishnab  yubordi.
—  J a r lik   ichiga  o tliq la r  kelib  tu sh d i,  —  entikib 
dedi  cho‘pon  yig it.
—  C ham aladingm i?  —  tez  borib  o ‘ynoqlab  t u r ­
gan  otn in g   jilovidan  u sh lad i  Namoz,  —  necha 
kishicha  bor?
—  E lliktacha.
—  Q urollanganm i?
—  Ha.
—  O rqangga  qay t,  h a ra k a tla rin i  k u zat,  biz  to ­
mon  y u rsa ,  o‘qqa  tu tin g la r.
375

Q arorgoh  to ‘s-to ‘polon  bo‘lib  ketd i.  U yg‘ongan- 
la r  o tla rn i  egarlashga  tu sh d ila r,  u y g ‘onm agan- 
la rn i,  q a ttiq   m ast  b o‘lib  u ch ib   q o lg a n la rn i 
N azarm atvey  ko ‘ta rib   suvga  o ta  boshladi.
Soyning  yuqori  tom onida  N am ozning  ham  poy- 
loqchilari  b o r  edi.  Qurbon  tabib  degan  y ig it  o ‘sha 
ta ra fd a n   ot  qo‘yib  tu sh ib   kela  boshladi.
—  Namoz  aka,  —  o tn in g   boshini  to rto lm ay 
ancha  n ari  o‘tib   ketd i  Qurbon  tabib.
—  N im a  gap?
—  N agorniy  yo'lida  uch  to ‘da  otliq   ko‘rindi.
—  To‘d alar  k attam i?
—  K attag a  o ‘xshaydi.
—  O rqangga  qayt.  To‘d a la r  tep alik   yonidan 
o 'tay o tg an d a  uchoving  ham   ik k i  d u rk u n d a n   o‘q 
bo‘sh a t.  So‘ng  oldim ga  yetib  kelinglar.
P a st  ta ra fd a n   v aran g lag an   m iltiq   ovozi  eshitil- 
di.  Sokin  ton g   qo‘ynida  uyq u sirab   yotgan  d a sh t  b ir 
seskanib  tu sh g an d ek   bo‘ldi.  J a r lik   ta ra fd a   otishm a 
boshlandi.  «Bizni  qu rsh ab   olishm oqchi.  Yo‘lla r 
to ‘silg a n .  D a sh tg a .  F a q a t  d a s h tg a   c h ek in ish  
m um kin»,  fik rid an   o ‘td i  N am ozning.
—  Eshbo‘ri!  —  deb  ch aq ird i  so‘ng,  —  o ‘tovni 
y ig ‘.  Qobil,  y ig itla rin g   bilan  fo y tu n n i  soydan  olib 
o ‘t,  tepalikka  olib  chiqasan.
0 ‘ttiz   qadam  cham asi  n a rid a n   yigirm aga  yaqin 
otliq  chiqib,  to ‘dalanib  tu rg a n   o tliq la rn i  o ‘qqa  tu- 
tib ,  yaqin  qiyqirishib,  y alan g ‘och  q ilich larin i  havo- 
da  o‘yn atib ,  neg ad ir,  soy  yoqalab  yuqoriga  o ‘tib 
ketish d i.  U lar  bilan  izm a-iz  o t  qo‘yib  kelayotgan 
boshqa  b ir  to ‘da  uch  yuz  qadam   cham asi  n arid a 
to ‘xtab ,  qarorgohni  p ala-p artish   o ‘qqa  tu ta   boshla­
di.
—  A rslonqul  og ‘a,  y ig itla rin g izn i  olib,  tep alik ­
ka  chiqing,  to ‘dalanib  tu rg a n   o tliq larn i  o‘qqa  til­
tin g ,  yaqin  yo‘latm ang.  N azarm at,  y ig itla rin g n i 
olib  yonim ga  kel,  —  ketm a-ket  shoshilib  b u y ru q lar 
bera  boshladi  Namoz.
TVpolon  boshlanishi  bilanoq  A rslonqul  sakrab 
o‘rn id an   tu rib ,  ко‘zlari  jav d irab  jo ‘ra la rig a   zim dan 
o‘q  uzish  u chun  panaroq  joy  a x taray o tg a n   edi.