Ósimliklerdiń suw ortalıǵına beyimlesiwi. Shor suwlarda tek suw otları ushıraydı. Bul ósimlikler jaqtılıq jetispewshiligine qosımsha pigmentler payda etiw menen beyimlesedi. Olar túrli shuqırlıqta jasawǵa beyimlesken: suw saqlaǵıshtıń sayız jerlerinde jasıl suw otları, tereńrek qatlamlarında qońır suw otları, en tereń jerinde qızıl suw otları ushıraydı. Suw ortalıǵında ósetuǵın joqarı dárejeli ósimlikler gidrofitler (yunan tilinde «hydor» – «phyton» – ósimlik) dep ataladı. Suwda ósetuǵın joqarı dárejeli ósimliklerde mexanikalıq toqıma, ótkiziwshi toqıma tamır sisteması kúshsiz rawajlanǵan, tamırlarında túksheler bolmaydı. Ayırım ósimliklerde tamır bolmaydı (elodeya), yamasa tamır tek substraktqa birigiw wazıypasın ǵana orınlaydı (qoǵa, aq japıraq). Suwda kislorod muǵdarınıń jetispewine beyimlesiw mexanizmi sıpatında ósimlik organlarında hawa menen tolǵan toqıma – aerenxima rawajlanǵan. Japıraqları juqa, ayırım ósimlikler (suw nilufarı, suw ǵozası) japıraqlarınıń forması hawa hám suw ortalıǵında jaylasqanlıǵına qarap parıqlanadı. Suw ósimlikleriniń shań dánesheleri, miywesi hám tuqımları suw ótkizbeytuǵın qabıq penen qaplanǵan bolıp suw járdeminde tarqaladı.
Haywanlardiń suw ortalıǵına beyimlesiwi. Suw ortalıǵınıń haywanat dúnyası ósimlikler dúnyasına salıstırǵanda bay bolıp esaplanadı. Suw ortalıǵında jasawshı organizmler tómendegi ekologiyalıq toparlarǵa ajıratıladı: plankton, nekton, bentos. Bul toparlar morfologiyalıq, fiziologiyalıq hám etologiyalıq beyimlesiwleri menen parıqlanadı.
Plankton (yunan tilinde «planktos» – qalqıp júriwshi, kóship júriwshi)–suwdıń túbinde jasawshı, óz aldına háreketlene almaytuǵın hám suw aǵımı menen kóship júriwshi organizmler bolıp esaplanadı. Olarǵa ápiwayı haywanlar, ishek quwıslılar, mayda qısqıshbaqa tárizliler, balıq máyekleri hám sabaqları mısal boladı. Bul organizmlerde suw túbinde qalqıp qozǵalıwdı arnawlı maslamalar: uzın ósimteler, gazli hám maylı kiritpeler támiyinleydi.
Nekton (yunan tilinde «nektos» – júziwshi) – suwda jedel háreketlenetuǵın, suw aǵımına qarsılıq ete alatuǵın, úlken aralıqlardı júzip óte alatuǵın organizmler bolıp esaplanadı. Olarǵa basayaqlı molyuskalar, balıqlar, kit tárizliler mısal bola aladı. Bul haywanlarda evolyuciya procesinde suwda jedel háreketleniw hám suw qarsılıǵın jeńiw ushın bir qansha beyimlesiwler júzege kelgen. Muskullardıń kúshli rawajlanǵanlıǵı, denesiniń súyir kóriniste bolıwı, terinıń teńgesheler menen qaplanǵanlıǵı hám shılımtal zattı ajıratiwı, súzgish hám eskek ayaqlarınıń barlıǵı usınday beyimlesiwlerden biri bolıp esaplanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
