J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

MÁMLEKETLIK IMTIXAN SORAWLARINA JUWAPLAR
15.05.2023
1-soraw. Moxlar klası,tuwıs hám túrleri
J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 25 miñday tùri, ĞMDA terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan. Moxlar bòlimi(Bryophyta) tiykarinan 3 klasqa bòlinedi:
1) Antocerotlar - Anthocerotopsida
2) Bawir moxlari - Marchantiopaida yamasa Hepaticopsida
3) Japiraqli haqiyqiy moxlar - Bryopsida
Antocerotlar bul klasqa tek bir ģana qatar kiredi. Bul qatarģa 2 tuqimlas jatip, dùnya jùzi boyinsha 300 ge shamalas tùri, sonnan 200 dey tùri Antoceros tuwisina jatadi. ĞMDA territoriyasinda 3-4 tùri ģana ushirasadi. Kòpshilik antocerot moxlar bir jilliq òsimlikler bolip, vegetativ jol mn añsat kòbeyedi. Kòbinese basqa òsimliklerden bosaģan jerlerde, tereklerdiñ ùstinde tarqaladi. Òlshemi jùdà kishi boliwina baylanisli xojaliqta derlik áhmiyeti joq.
Bawır moxlarına denesiniñ dorzoventral dùziliste boliwi xarakterli. Bul klasqa 300ge jaqin tuwis, 6000 tùr kiredi. Bulardiñ arqa tàrepi astinģi qarin tàrepiniñ dùzilisi bir-birinen pariqlanadi. Bawir tárizli moxlar tiykarinan bir neshe qatarģa bòlinedi. Ayrim àdebiyatlarda Antocerot moxlar usi moxlardiñ qatari retinde de berilgen (Komarnickiy h.b). Keñ tarqalģan eki qatarı bar:
1) Marshanciyalar - Marchantiales( 33 tuwis, 400den artiq tùr.Wákili:marshanciya 5-20sm, tallomi dixotom shaqalanip, lenta tárizli bolip, jerge tòselip òsedi).
2) Yungermaniyalar - Jungermanniales( 40 tuqimlas, 5000 miñnan artiq tùr. Wàkili: Pelliya, Radula(paqal, japiraqqa iye wàkili)).
Japıraqlı haqiyqiy moxlar bul klastiñ wàkilleriniñ tallomi paqal, japiraqqa bòlingen bolip, kòpshiliginde rizoidlar boladi. Bul klastiñ wàkilleri jer shariniñ kòpshilik jerlerinde keñnen tarqalģan. 700 tuwisqa kiretuģin 14500 tùrdi òz ishine aladi. Japiraqli haqiyqiy moxlar tiykarinan 3 qatarģa bòlinedi:
1) Andreev yamasa Qara moxlar
2) Torf yamasa Aq(Sfagnum) moxlar
3) Jasil moxlar qatarı.

2-soraw. Ayaq muskulları (san, baltır)

J: Ayaq bulshiq etleri shanaq belbewi ham ayaqtiñ erkin bóliminiñ bulshiq etleri bolip ekige bólinedi. Negizinde ayaq bulshiq etlerin tòrt bòlimge boliwgede boladi: 1-shanaq bulshiq etleri. 2. san bulshiq etleri. 3. Baltir bulshiq etleri. 4. ayaq panjesi bulshiq etleri.