J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

Qızıl óńesh (aesophaqus) uzınlıǵı 25 sm shamasındaǵı bulshıq etli naysha. Ol moyınnıń 6-omırtqasınıń tusınan baslanıp, 11-kókirek omırtqasınıń tusında asqazanǵa ótedi. Moyın bóliminde qızıl óńesh gegirdektiń artında orta sızıqtan biraz shep tárepte jaylasadı hám onıń menen birge kókirek boslıǵına kiredi. Traxeya 2 ge bólinetuǵın jerdiń tómenliginde qızıl óńesh shep bronxtıń artınan ótedi hám tómen túsiwshi aortanıń oń qaptalında jaylasadı. Kókirek boslıǵınıń tómengi bóliminde, diafragmanıń tusında bul qatnas ózgerip aorta arqa tárepke ótedi. Qızıl óńeshtiń tarayǵan úsh jeri, keńeygen eki jeri bar. Jutqınshaqtıń qızıl óńeshke ótken jeri (joqarıdaǵı tarayma) qızıl óńeshke aorta sheńberiniń taqalǵan jeri (aorta tarayma) hám qızıl óńeshtiń diafragmadan ótken jeri (tómengi tarayma) ajıratıladı. Qızıl óńeshtiń diywalı: ishki qabat-sliz perde, sliz astı qabatı, bulshık et qatlamı hám sırtqı qabatı-qosıwshı toqımadan, yaǵnıy tórt qabattan ibarat. Sliz perde kóp qabatlı jalpaq epiteliya menen qaplanǵan. Qızıl óńeshtiń tómengi (1/3) bóliminde bul epiteliya bir qabatlı epiteliya menen almasadı. Qızıl óńeshtiń sliz perdesiniń xarakterli ózgesheligi sonda, sliz perde astındaǵı qabat kóbirek rawajlanǵan biraq tıǵızlanbaǵan qosıwshı toqıma hám tegis bulshıq etlerden dúzilgen. Usıǵan baylanıslı qızıl óńeshtiń sliz perdesinde uzınına ketken bir neshe búrme payda boladı. As sińiriw kanalın tisten baslap esaplaǵanda asqazanǵa túser jerge shekemgi aralıq shama menen 40 sm di quraydı. Bul asqazanǵa zond jibergende úlken áhmiyetke iye.
Jińishke ishek (intestinum tenue) orta ishekten payda bolǵan. Jińishke ishek asqazannıń pilorus bóliminen baslanadı. Bawırda hám asqazannan tómenirekte, kindiktiń tusında hám kishi shanaq boslıǵında bir qansha qabırǵalar payda etip, jińishke ishektiń juwan ishekke ótiw jerinde tamamlanadı. Jińishke ishek uzınlıǵı 5 m shamasında, jińishke ishektiń diametri basınan keynine qaray kemeyip baradı. Jińishke ishek úsh bólimnen turadı. On eki eli ishek, ash ishek hám janbas ishek. On eki eli ishek kelte (27-30 sm) bolıp, asqazannıń shıǵıw bóliminen (1-bel omırtqasınıń) tusınan baslanadı. Ońǵa hám arqaǵa baǵdar alıp, tez arada qayrıladı hám úshinshi bel omırtqasınıń tusında tómenge túsedi, soń jáne qayrılıp joqarıǵa baǵdar aladı, ekinshi bel omırtqasınıń tusına jetken soń ash ishekke ótedi. On eki eli ishektiń hámmesi I-II bel omırtqalarınıń denelerinen oń tárepte, qarınnıń arqa diywalı tárepinde jatadı hám kóp bólimi qarın perdesiniń artında qaladı. On eki eli ishek qayrılıp jaylasqanlıqtan taǵa formasına iye.Asqazan astı beziniń basshası hám denesiniń azǵantay bólimi usı taǵaǵa kirip turadı. On eki eli ishekke ót jolı hám asqazan astı beziniń jolı quyıladı, bul jollar ishekke qosılıwdan aldın birlesedi hám on eki eli ishektiń úlken sorıǵıshına ulıwma tesik penen ashıladı. Jińishke ishek diywalı sliz perde, sliz astı qabat, bulshıq et qabatı hám serroz perdeden ibarat. Ortadaǵı bulshıq et qabatı uzınına ketken sırtqı, hám aylana túrinde jaylasqan ishki, tegis bulshıq etlerden ibarat. Bul bulshıq etlerdiń izbe-iz qısqarıwı peristaltika túrinde kórinedi, usınıń aqıbetinde awqat ishek kanalında tómenge qaray baǵdar aladı.