Й ва ўрта махсус таълим вазирлиги улғайишидаги ўзгаришлари

Еши	ДНҲ. л.мин ^	Та[на мас- саси, кг	Нисбий ДНҲ, л.мин 1.КГ-1
Нч, цикллар мин"~1	нҳ, мл
Янги туғилган	720	3,5	206	44	16 ^
1 яшар	2000	Г10,0	200	35 1	57 ^
5 яшар	3900	^',6	199	Г 25 Т	' 1Г56 1
8 яшар	5350	29,2	183	22 '	243 П
12 яшар	6000	^ 39,7	Г" 151	^ ""18 ""	333
16 яшар	7700	55,4	139 ^	1 ^'^	453 '438"'
Вояга етганлар	7000	66,7	105	16

ДНҲнинг энг жадал ўсиши тутилгандан кейинги би — ринчи йилда содир бўлади, Кейинчалик, у катталашгани билан бу жараён суст амалга ошади, айниқса, 7 дан 8 ёшгача ва 10 дан 11 ешгача бўлг^ан даврда, балоғатга етиш даврида эса тезлашади.
Б олалар учун, тана массаси бирлигига ҳисоблаганда юҳори даражадаги ўпка вентилляцияси хосдир (нисбий ДНҲ). Ёш катталашган сари у камаяди, чунки тана массаси ДНҲ га қараганда тез катталашади, деярли 20 марта. Нисбий ДНҲ катталигидаги ушбу ўзгариб туришлар 20 ёшга қадар давом этади, ундан сўнг эса стаби.лА.ашади.
Нафас частотаси ва чуқурлиги. Ёш катталашган сари нафас частотаси (НЧ) пасаяди, айниқса, ҳаётининг биринчи йилида, кейинчалик эса пасайиш секинлашади, 18 — 20 ёшга келиб стабиллашуви кузатилади. Нафас цикллари нафас

11/;;^г(!-1!1!1К!]!!1|;|].Ц|^
олиш ва чиқариш фазаларининг ҳисобига узаяди. Нотекис нафас ритми ёш катталашган сари стабиллашади, ўспирин — лик даврида ҳам, ҳали катталарникига ўхшаб бир хилда бўлмайди. Болаларда нафас олиш ва чиқариш давомийлиги бир —бирига яқин, катталарда эса, нафас олишга нисбатан нафасни чиқаридг муддати узунроқдир. Бундай ўзгаришлар ўспиринлик давридаёқ кузатилади.
Нафас чуқурлигининг кўрсаткичи — нафас ҳажми ҳи — собланади. Унинг катталиги ёш ортган сари ўсади (25-жадвал), лекин 1 кг тана массасига нисбатан ҳисоблаганда кам ўзгаради. Шундай қилиб, нисбий ДНҲ нинг камайиши, асосан нафас частотасининг камайиши билан боғлиқдир.
Ўпканинг умумий ва ҳаётий ҳажми. Ўпканинг умумий ҳажми (ЎУҲ) ва унинг барча компонентлари ёш ошганда кучли катталашади. Янги туғилган болаларникига нисбатан вояга етган одамларда УУҲ 36 марта (тана массаси 20 марта катталашади) ЎҲХ ўпканинг ҳаётий хажми — 45 марта кат — талашади.
ЎУҲ катталашганига қарамасдан, унинг алоҳида ком — понентларииинг нисбати 6 — 7 ёшгача кам ўзгаради: қолдиқ ҳажм, нафас олиш ва чиқариш.нинг ҳажми ўзаро бир — бирига яқин. Ёш катталашган сари эркин нафас чиқа — ришнинг охирида альвеоляр ҳавонинг миқдорини ортиши алоҳхгда аҳамиятга эга. Нафас олишнинг охирида, унга нафас ҳажмининг альвеоляр қисми қўтлилади. А^ьвеоляр ҳаво сув буглари билан тўйинган бўлиб, бу ҳол альвеолалар деворини қуриб қолишига йўл қўймайди. Ушбу ҳаво ҳарорати тана ҳароратига тенг.
Ўпканинг ҳаётий ҳажми (ЎҲҲ) 9—10 ёшдан кейин, ай — ниқса жадал катталашади. Бола 7—11 ёшга етганда кўкрак қафасининг конуссимон шакли қовурғалар нисбатан эгилган ҳолда сақланади. Ўспиринларнинг кўкрак қафаси цилиндрга ўхшаш 1паклга эга бўлади, қовурғаларнинг эгрилиги ортади, нафас 1\гушакларининг кучи катталашади. Ушбу омиллар нафас олиш ва чиқаришнинг заҳира ҳажми катталап.шшиН1г таъминлайди, айниқса, нафас олишнинг заҳира ҳажми кучли катталашади ҳамда ўпканинг умумий ва ҳаётий ҳажми тар — кибида энг катта бўлад.и. Нафас олишнинг заҳира ҳажми — нинг ортиши нафас олиш тезлашган ва жисмоний оғирлик тупггаи пайтда нафас чуқурлигини катталашиши имкония —

тини акс этади. Бир хил ёшдаги болаларда ЎҲҲ бир хил эмас ва уларнинг бўйига конститутциясига, жисмонан чи — нйққанлигига боғлиқ. Пубертат даврида ўғил болалрда ЎҲҲ қиз болаларникидан катта бўлади.
Ўпкада газ алмашинуви. Альвеоляр бўшлиқдаги юқори жадалликдаги вентиляция оқибатида, болалардаги альвеоляр ҳаво, таркиби бўйича, катталарникидан фарқли ўлароқ, ат — мосфера ҳавосидан кам фарқ қилади. Альвеоляр ҳаводаги кислороднинг парциал босими юқори, карбонат ангидрид — ники эса - паст бўлади. Ёш катталашган сари кислороднинг парциал босими пасаяди, корбонат ангидридники эса ортади.
Ўпкага оқиб келадиган веноз кислородининг таранглиги болаларда (5 ёшда 35 мм. сим. уст. атрофида) катталарникига (40 мм. сим. уст) нисбатан паст. Ўпка мембранаси орқали кислород диффузиясини таъминловчи босим градиенти болаларда юқори. Нисбатан юқори парциал босим оқибатида болаларнинг артериал қонида кислород кучланиши катта — ларникидан (100 мм. сим. уст) юқори бўлади.
Веноз қондаги корбонат ангиднинг кучланиши қам болаларда катталарникига нисбатан паст. Корбонат ангид — риднинг нисбатан паст парциал босими, уларда, артериал қондаги корбонат ангидрид кучланишини паст бўлишини таъминлайди.
Болалар туғилгандан кейинги биринчи соатлар ва кунларда вентилляцияни ўпка перфузиясига нисбати 1 дан кам бўлади. Лекин, кейинчалик вентиляция — перфузия нисбати ортади ва 8—10 ёшда 1,1 атрофида бўлади. Бу, дақпқадаги кафас ҳа;кмн ва ўпка қон оқими даражасини юқори бўлиши билан боғлиқ. Тинч ҳолатдаги ўпка вентиля — цияси ва перфузиясинйнг ўзига хослиги болаларда моддалар алмашинувини юқори даражасига мос келади. 10 ёшдан кейин вентилляция ~ перфузия нисбати 1 дан кам бўлиб қолади (26 —жадвал).
Қонда газлар транспорти. Альвеоляр қавода кислород — нинг парциал босимини юқорилиги оқибатида болаларнинг артериал қонида кислород кучланиши ва гемоглобинни кислород билан тўйиниши, сут эмиш давридан бошлаб, катталарникидан юқоридир (26 —жадвал).

26 — Жадвдл. Альвеоляр ҳаводаги кислород ва карбонат ангидрид кон~ центрацияси ва парциал босимини ёшга оид ўзгаришлари