J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonoy

5.2-jadval

«Yevro►> valutasi muomalada ishlatiladigan mamlakatlar

Mamlakat	Amalda bo'lgan valutasi	O'tish muddati	Almashuv kursi
- Yevrohudud
-Avstn^.ya	avstriya shillingi	1-yanvar 1999	13,7603 ATS
11 Belgiya	belgiya franki	1-yanvar 1999	40,3399 BEF
111!1 Ger maniya	nemis markasi	1-yanvar 1999	1,95583 DEM
II lrlan- diya	irlandiya funti	1-yanvar 1999	0,787564 IEP
111 Ispaniya	ispaniya pesetasi	I yanvar 1999	166,386 ESP
-11 Italiya	italiya Jirasi vatikan lirasi sanmariya lirasi	I yanvar 1999	1936,27 ITL
- Lyuk semburg	belgiya franki lyuksem burg franki	1-yanvar 1999	40,3399 LUF
-- Golian- diya	gollandiya guldengi	I yanvar 1999	2,20371 NLG
II ^Por tugaliya	portugaliya eskudosi	l yanvar 1999	200,482 PTE
+- Fin lyandiya	finlandiya markasi	1-yanvar 1999	5,94573 PIM
11 Fransiya	fransuz franki monak franki	1-yanvar 1999	6,55957 FRF
:s Gretsiya	gretsiya drami	1-yanvar 2001	340,750 GRD
- Sloveni- ya	sloveniya tolari	I yanvar 2007	239,640 SLT
Kipr	kipr funti	1 yanvar 2008	0,585274 CYP

I Malta	malta lirasi	I yanvar 2008	0,429300 MTL
Slova kiya	slovakiya kronasi	1-yanvar 2009	30,1260 SKK
Estoni- ya	estoniya kronasi	1 yanvar 2011	15,6466 EEK
Yevropa ittifoqining a'zosi bo'Imagan, lekin YMB bilan kelishgan holda yevroni ishlatuvchi mamlakatlar
rii Vatikan	italiya Iirasi vatikan lirasi sanmariya Iirasi	1-yanvar 1999	1936,27 VAL
11 Mayotta	fransuz franki	l yanvar 1999	6,55957 FRF
Monako •	fransuz franki monak franki	1 yanvar 1999	6,55957 MCF
San- Marino	italiya lirasi vatikan Iirasi sanmariya Iirasi	1 yanvar 1999	1936,27 SML
Yevroni norasmiy tarzda ishlatuvchi mamlakatlar va hududlar
I ll Andorra	fransuz franki ispaniya pesetasi	I yanvar 1999	6,55957 FRF 166,386 ESP
BKosovo	nemis markasi	I yanvar 2002	1,95583 DEM
1 lsen Bar telmi	fransuz franki	l yanvar 1999	6,55957 FRF
11 sen Marten	fransuz franki	I yanvar 1999	6,55957 FRF
Cher- nogoriya	nemis markasi	l yanvar 2002	l,95583 DEM

-
-

-
Yagona valutadan foydalanish bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bir tomondan yevro almashuv kurslari bilan bog'liq risklarni pasaytiradi, bu esa davlatlararo investitsiya munosabatlarini yengil

lashtiradi. Risk valuta hududida amalga oshiriladigan investitsiya chegarasida valuta kurslarining o'zgarishiga, hattoki, eksportga ham ta'sir ko'rsatib, yuqori riskli holatlar kompaniyalar va xususiy sektor valuta risklaridan himoyalanish uchun ishlab chiqilgan moli­ yaviy instirumentardan foydalanish yo'llarini qidirishga olib keladi. Yagona valutaning muomalaga kiritilishi bir valutani boshqa bir valutaga bank operatsiyalarini amalga oshirishdagi bank komis­ siya to'lovlarini olib tashladi. Bunday operatsiyalardan tejamkorlik minglab operatsiyalarni hisobga olganda sezilarsiz edi.
lkkinchi tomondan nisbatan barqaror moliya bozori tashkil etildi. Oldingi holatga nisbatan yevrohududda yagona valutaning kiritilishi likvidlikni oshiradi hamda raqobatni kuchaytirib, tovar­ larni Yevropa lttifoqi doirasida taqsimlanishini yengillashtirdi. Shuningdek, hududda moliyaviy operatsiyalar bilan bog'liq xara­ jatlarni kamaytirdi.


Tayanch so'z va iboralar
Yaluta tizimi, valuta savati, YKY, oltin pariteti, Triffen di­ lemmasi, oltin demonetizatsiyasi, oltin deviz andozasi, valuta in­ tervensiyasi.

Takrorlash uchun savollar:

l. Valuta tizimining qanday turlari mavjud?

2. 
   Jahon valuta tizimi qanday funksiyalarni bajaradi?
   
3. 
   Milliy va jahon valuta tizimining elementlarini izohlang.
   
4. 
   Jahon valuta tizimining asosiy maqsadlari nimalardan ibo­ rat?
   
5. 
   Jahon valuta tizimi rivojlanishiga ta'sir ko'rsatgan omillarni izohlang.
   
6. 
   Oltin andozasi tizimi qanday shakllarda yuzaga keldi?
   
7. 
   Parij valuta tizimi qanday tamoyillarga asoslangan edi?
   
8. 
   Genuya valuta tizimining mohiyatini izohlang.
   
9. 
   Bretton-Yuds valuta tizimiga xos bo'lgan xususiyatlar ni­ malardan iborat?
   

IO. Yamayka valuta tizimining asosiy jihatlarini izohlang.
11. Yevropa valuta tizimining rivojlanish bosqichlarini ayting.


Mustaqil o'rganish uchun topshiriqlar
l. Jahon valuta tizimiga oid asosiy tushunchalardan <> tuzing.

2. 
   Mamlakatlarning XVFdagi kvota miqdorining SDRdagi ulushini tahlil eting.
   
3. 
   Milliy valuta tizimi doirasidagi operatsiyalarning mohiya­ tini o'rganing.
   
4. 
   Milliy valuta so'mning boshqa xorijiy valutalarga nisbatan kursining o'zgarishini tahlil eting.
   
5. 
   Asosiy terminlar lug'atini tuzing.
   

Test savollari

1. 
   Valuta tizimi deganda - ...
   

1. 
   mamlakatlarda valuta-kredit munosabatlarini joriy etish va uni qo'llab-quvvatlash tushuniladi.
   
2. 
   valuta munosabatlarini tashkil etishning tashkiliy-huquqiy shakli tushuniladi.
   
3. 
   valutalarni erkin ayirboshlash jarayoni tushuniladi.
   
4. 
   valuta kurslarini belgilash jarayoni tushuniladi.
   

2. 
   Valuta tizimining turlari to'g'ri keltirilganjavobni ko'rsating.
   

1. 
   milliy, hududiy va jahon valuta tizimi.
   
2. 
   milliy, jahon va banklararo.
   
3. 
   jahon, birja va hududiy valuta tizimi.
   
4. 
   milliy, hududiy va banklararo valuta tizimi.
   

3. 
   Jahon valuta tizimining funksiyalari qaysi javobda to'g'ri keltirilgan.
   

1. 
   tartibga solish, likvidlilik, boshqarish.
   
2. 
   tartibga solish, likvidlilik, rag'batlantirish.
   
3. 
   tartibga solish, likvidlilik, boshqarish va ta'minot.
   
4. 
   tartibga solish, taqsimlash, likvidlilik va boshqarish.
   

4. 
   Jahon valuta tizimi - ...
   

1. 
   mamlakatlar iqtisodiyoti barqarorligini ta'minlashga qara­ tilgan chora-tadbirlar majmuasidir.
   
2. 
   mamlakatlar o'rtasidagi valuta munosabatlarini amalga oshirish uchun tashkil etilgan, instrumentlar, shartnomalar, tar­ tib-qoidalar va tashkilotlarning majmuasidir.
   
3. 
   valuta kurslarini aniqlash jarayonida qo'llaniladigan cho­ ra-tadbirlar majmuasidir.
   
4. 
   valuta siyosatining maqsadlarini o'zida mujassamlashtir­ gan tizimdir.
   

5. 
   Valuta bozorlarida dollar kursining pasayishi natijasida qanday holat yuzaga keladi.
   

1. 
   AQSHga import qilinadigan tovarlar Amerika fuqarolari uchun arzonlashadi.
   
2. 
   xorijiy bozorlarda dollar yuqori xarid qobiliyatiga ega bo'ladi.
   
3. 
   xorijiy fuqarolar uchun AQSH eksporti arzonlashadi.
   
4. 
   xorijiy fuqarolar uchun AQSH eksporti qimmatlashadi.
   

6. 
   Oltinni demonetizatsiya qilish jarayoni rasman tugallangan jahon valuta tizimini ko'rsating.
   

1. 
   1867-y. Parij.
   
2. 
   1922-y. Genuya.
   
3. 
   1944-y. Bretton-Vudds.
   
4. 
   1976-78-y. Yamayka.
   

7. 
   Oltinning demonetizatsiya qilinishi deganda nimani tushu­ nasiz?
   

1. 
   milliy valutalarning oltin mazmunini belgilash.
   
2. 
   oltindan xalqaro kredit munosabatlarida garov sifatida foy­ dalanish.
   
3. 
   oltinning qat'iy belgilangan jahon bahosini o'rnatish.
   
4. 
   oltindan xalqaro to'lov vositasi sifatida foydalanishga chek qo'yish.
   

8. 
   Yaponiya hukumati ienaning kursini AQSH dollariga nis­ batan pasaytirilishini e'lon qildi, mazkur holat qanday nomla­ nadi?
   

A) inflyatsiya.
V) deflyatsiya.
S) devalvatsiya.
D) revalvatsiya.

9. 
   SDR bu - ...
   

A) Yevropa lttifoqi doirasidagi pul birligi.
V) XVF to'lov birliklari sifatida va maxsus hisob raqamlarda yozish yo'li bilan xalqaro naqdsiz hisob-kitoblarni amalga oshi­ rishda qo'llaniladi.

3. 
   XVF tomonidan kreditlashning asosiy shakli.
   
4. 
   XVF to'lov birliklari sifatida va maxsus hisob raqamlar­ da yozish yo'li bilan xalqaro naqd pulli hisob-kitoblarni amalga oshirishda qo'llaniladi.
   

10. 
    SDR valuta savati tarkibida qaysi valutalar mavjud?
    

1. 
   AQSH dollari, yevro, iena va funt sterling.
   
2. 
   AQSH dollari, yevro, iena va dinor.
   
3. 
   AQSH dollari, yevro, iena va marka.
   
4. 
   AQSH dollari, yevro, iena, frank va marka.