Jahon tarixidan yakuniy nazorat savollar javobi ижтимоий тараққиётнинг асосий йўналишлари

Афғонистоннинг Нодир шоҳ томонидан забт этилиши. Шун- дайшароитдаЭроннингбўлғусишоҳиНодирАшрафнинг (1688 –1747) юлдузибалқиди. У туркманларнинг жангари Ашраф қабиласидан эди. Қобилиятли саркарда сифатида танилган Нодир 1726 йили ўзининг иккиминг қўшини билан Эроншоҳи Ҳусайннинг ўғлишоҳ Тахмаспга қўшилади. Иродаси бўш шоҳни ўзига бўйсундириб, Нодир жанговар ва мустаҳкам тартибли армияни шакллантиради, бир неча жангларда абдалийларни енгади ва Ҳиротни эгаллайди, Ашраф бошчилигидаги афғон қўшинларини мағлуб қилиб, Эронни босқинчилардан озод қилади ва 1736 йили Нодир шоҳ бўлиб тахтга ўтиради. Нодир шоҳ 1737 йили Афғонистон орқали Ҳиндистонга катта юриш уюштирди. Бир йиллик қамалдан сўнг эронлик қўшинлар Қандаҳорни эгалладилар ва шаҳарни вайрон қилдилар. Шундан сўнг Ғазна ва Кобул бўйсундирилди. Нодир шоҳ Қандаҳордан бошқа биронта шаҳарни вайрон қилмади, афғон зодагонлари билан муносабатни яхшилади, вилоятларни бошқаришни ҳам афғон хонларига топширди. Нодир шоҳ ўз армиясини мустаҳкамлашда ҳам афғонлардан фойдаланди, улардан 16 минг кишилик отряд тузиб уни ўз армияси таркибига киритди, шаҳарларда эронликлар гарнизонини жойлаштирди. Нодир шоҳнинг босқини даврида афғон зодагонларининг юқори қатлами, мамлакатнинг бўлғуси бошқарувчилари шаклланиши учун шароит туғилди. Воқеаларнинг кейинги ривожи абдалийларнинг юксалишига олиб келди.
«Дурронийлар» давлатининг ташкил топиши ва ижтимоий тузуми. 1747 йил 19 дан 20 июнга ўтар кечаси Хабушандаги ҳарбий лагерда ўз ўтовида ухлаб ётган Нодир шоҳ исёнчилар томонидан ўлдирилади. Турли халқлар ва қабилалардан ташкил топган қўшинда саросималик бошланади ва бир неча бир-бирига рақиб томонларга бўлиниб кетади. Асосан Нодир шоҳнинг шахсий обрўси ва ҳарбий куч бирлаштириб турган давлат ҳам у ўлгандан сўнг тарқалиб кетди. Афғон қабилалари амалда мустақил бўлиб қолдилар. Нодир шоҳ қўшинидаги афғонлар Садозайлар уруғидан бўлган Аҳмадхоннинг уддабуронлиги туфайли шоҳ хазинасининг бир қисми ва артиллериясини олиб ажралиб чиқишга муваффақ бўлдилар. 1747 йил кузида жангларда тобланган бу қўшин Қандаҳорга кириб келди. Кейинчалик бу қўшин бўлғуси афғон армиясининг асосини ташкил қилди. 1747 йил кузида Қандаҳорда Афғонистоннинг шоҳини сайлаш учун жирға (қабила бошлиқларининг йиғини) чақирилди. Унда ўша пайтда Қандаҳорни эгаллаб турган абдалий қабилаларининг хонлари асосий роль ўйнади. Уларнинг кўпчилиги шоҳликка асосий даъвогарлардан бўлиб чиқдилар. Жирға саккиз марта йиғилганда шоҳни сайлай олмади. Тарихий афғон анъаналарига кўра жирға тўққизинчи бор йиғилганда обрўли сўфилардан бўлган Собирнинг таклифига кўра Аҳмадхон шоҳ қилиб сайланди. Аҳмадхоннинг шоҳ қилиб сайланишида Собир бошчилигидаги мусулмон руҳонийлари асосий роль ўйнадилар. Абдалий хонларига келсак, улар Аҳмадхоннинг сайланишига у мансуб бўлган садозайлар уруғи унча катта бўлмаганлиги сабабли шоҳ абдалий хонлари билан ҳисоблашади, деган умидда розилик билдирдилар. Аҳмад шоҳ давлатида абдалий хонлари муқим имтиёзли ўрин эгалладилар. Шоҳ ҳокимияти аввал бошданоқ қабила бошлиқлари томонидан чекланган эди. Тез орада Аҳмад шоҳ томонидан «дурр-и- Дуррон» (марваридлар ичра марварид) унвонининг қабул қилиниши ва абдалийларнинг дурроний деб қайта номланиши ҳам сиёсий аҳамиятга эга эди. Бу европаликларнинг «тенглар ичида биринчи» деган формуласига мос бўлиб, абдалий хонларининг давлатдаги юқори ўрнини яна бир бор таъкидламоқчи эди. Сиёсий ҳаётда дурроний хонларнинг етакчилик роли ва дурроний қабиласининг имтиёзли ҳолати тарихчилар Аҳмад шоҳ давлатини Дурронийлар давлати деб номлашлари учун асос бўлди. Аҳмад шоҳ ўз ҳукмронлигининг биринчи йилиёқ афғонлар яшайдиган кўплаб вилоятларни ўзига бўйсундирди. Нодир шоҳ томонидан Кобул, Ғазна ва Пешаворда қолдирилган ҳарбий гарнизонларни музокаралар орқали бу шаҳарларни Аҳмад шоҳга топширишга кўндирдилар. Шундан сўнг Ҳинд дарёсининг ўнг қирғоғидаги афғон қабилалари ҳам Аҳмадшоҳнинг ҳокимиятини тан олдилар. Фақат абдалийлар билан азалдан душман бўлган гилзоийларни Аҳмад шоҳ қурол билан бўйсундирди. Афғон давлатининг ташкил топиши фақат қулай халқаро шароитнинг натижасида бўлмасдан, афғон жамиятида юз бераётган ижтимоий-иқтисодий жараёнларнинг қонуний натижаси эди. Феодал муносабатлар жадал ривожланаётган афғон жамиятида биринчи ўринда зодагонлар давлатга, унинг мажбурловчи, тартибга солувчи ва жазоловчи органларига эҳтиёж сезаётган эди. Аҳмад шоҳ давлатининг тузилиши ва ҳарбий ташкиллаштирилишида қабилачилик принципларига амал қилинди. Мамлакат вилоятларга, вилоятлар маҳаллаларга булинган бўлиб, вилоят бошлиқлари ҳокимлар, маҳалла бошлиқлари эса субадарлар деб аталади ва улар шоҳ томонидан тайинланади. Бундай бўлинишда қабилаларнинг