Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
-§. Kredit shartnomasining tarkibiy qismlari
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
|
5-§. Kredit shartnomasining tarkibiy qismlari
Kredit shartnomasi tarkibi qonunda belgilanmagan. Kredit shartnomasini tuzishda bir qancha talablarni, jumladan, kreditning maqsadi, summasi, muddati, ta‘minlanganligi, foizlari, kreditni qoplash tartibi va boshqalar aniq ko‗rstilgan bo‗lishi lozim. Kredit shartnomasining tarkibi odatda quyidagi qismlardan iborat bo‗ladi: kirish qism - umumiy holat – shartnoma predmeti – kredit berish maqsadi, shartlari - hisoblanish shartlari va tarkibi – tomonlarning huquq va majburiyatlari – boshqa shartlari – yuridik manzillari, rekvizitlari, tomonlar imzolari. Har bir kredit shartnomasi shakliga ko‗ra quyidagi to‗rtta asosiy tamoyillarga asoslanadi: mustahkam huquqiy asos; shartnoma tuzish erkinligi; tomonlarning o‗zaro manfaatdorligi; shartnoma shartlarining kelishilganligi. Kredit shartnomasining huquqiy asosini qonunlar, bank faoliyatiga oid boshqa yuridik va me‘yoriy hujjatlar tashkil etadi. Kredit shartnomasini tuzish erkinligi mijozni ssuda olmoqchi bo‗lgan bankni tanlash erkinligida va bankning shu mijozga kredit berish masalasini yechish erkinligida o‗z aksini topadi. Ikkala tomon shartnomaviy munosabatlarga o‗z xohishlariga ko‗ra kiradilar. Tomonlarning bir-biridan o‗zaro manfaatdorligi kredit shartnomasi shartlarini kelishish imkoniyatini bildiradi. Har bir tomon ham o‗z manfaatlarini qondiruvchi optimal variantni topishga harakat qiladi. Kredit shartnomasi tarkibini shakllantirishda, muhim va yordamchi shartlarning bor ekanligiga ahamiyat berish kerak. Muhim shartlar deganda, biz kredit shartnomasini tuzish imkoni- yatini aniqlovchi shartlarni tushunamiz. Ularga tomonlarning nomi, shartnoma muddati, predmeti va summasi, ssudani berish va qaytarish tartibi, ssudadan foydalanish bahosining darajasi, kredit qaytarilishinng ta‘minlanganligi, tomonlarning javobgarligi kiradi. Qo‗shimcha shartlar kredit qaytarilishini ta‘minlashga, qo‗shimcha garovni yaratishga qaratilgan bo‗ladi. Ular aniq bir qarzdorlar uchun qo‗llaniladi va quyidagilarni o‗z ichiga oladi: qarzdorning aniq bir kreditga layoqatlilik darajasiga erishish majburiyati; 383 tovar-moddiy boyliklar zaxiralari hamda aylanma mablag‗lari aylanishining ahvoli tahlil qilib turiladi. Bank har chorakda mijozning kredit qobiliyatini hisoblab chiqib, qarz oluvchi bo‗yicha tutilgan maxsus yig‗ma jildda bu ma‘lumotlarni to‗plab boradi. Joyning o‗zida buxgalteriya hisobi va hisobot ishlarining ahvoli, balans ma‘lumotlarining to‗g‗riligi va debitorlik-kreditorlik qarzlarining holati, shuningdek, bankka berilgan garov holati tekshirib turiladi. Qarz oluvchining moliyaviy ahvoli yomonlashgan, u bank nazoratidan bo‗yin tovlagan, hisobot ma‘lumotlari noto‗g‗ri olib borilgan, buxgalteriya hisobi o‗z holiga tashlab qo‗yilgan hollar aniqlanganda «Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida»gi qonunga muvofiq bank bundan buyon kredit berishni to‗xtatishga hamda ilgari berilgan kreditlarni ta‘minot sifatida qabul qilingan va kredit shartnomasi shartlarida ko‗zda tutilgan majburiyatlar orqali, qarz oluvchining o‗z mablag‗lari hisobidan, muddatidan oldin undirib olishga haqli. Garov to‗g‗risidagi shartnoma bo‗yicha, bank garovga qo‗yilgan mulkni mustaqil ravishda sotishi mumkin. Garov predmeti auksion orqali sotiladi. Ayni paytda qarz oluvchi bankka garovga qo‗yilgan mulk oldindan ma‘lum past narxlarda sotilishi uchun javobgarlik to‗g‗risida talab qo‗yishga haqli. Agar auksion bo‗lib o‗tmagani e‘lon qilinsa, bank garovga qo‗yilgan mulkni dastlabki narxda o‗z ixtiyorida qoldirishga haqli. Bunda bank qonunga muvofiq uning talablari oldida ustunlikka ega bo‗ladigan da‘volarni qoldirishga majbur. Bunday hollarda bank majburiyati shu mulkning auksion uchun dastlab belgilangan narxi summasidan oshmasligi zarur. Garov predmetini sotishdan oldin summa kreditini qoplash uchun yetarli bo‗lmagan hollarda, bank, agar shartnomada boshqa shart ko‗zda tutilmagan bo‗lsa, etishmayotgan summani qarzdorning boshqa mulki hisobidan qonunda ko‗zda tutilgan navbatdagi tartibda olish huquqiga ega. Garov predmetini sotishdan tushgan summa qaytarilmagan kredit hajmidan ortiq bo‗lsa, bank o‗rtadagi bu tafovutni bir oy ichida qarz oluvchiga to‗lashi shart. Agar qarz oluvchi to‗lov muddati kelgandan so‗ng 90 kun ichida kredit shartnomasiga muvofiq qarzni to‗lash bo‗yicha majburiyatlarni bajarmasa, bank «Bankrotlik to‗g‗risida»gi O‗zbekiston Respublikasining qonuniga muvofiq to‗lovga layoqatsizlik to‗g‗risida ish qo‗zg‗ash uchun xo‗jalik sudiga murojaat qilishi kerak. 382 Bu buxgalteriya provodkasi mijozning talab qilguncha saqlanadigan depozit bo‗yicha hisob varag‗ida ssudani qaytarish uchun yetarli pul mablag‗lari bo‗lgan holda amalga oshiriladi. Agar qarzdorning qarzni qaytarishga mablag‗i bo‗lmasa, ssuda summasi 13101 - ―Muddati o‗tgan xususiy korxonalarga va nodavlat korporatsiyalariga berilgan hisob varag‗i‖ga o‗tkaziladi. Bu operatsiya bo‗yicha quyidagi buxgalteriya provodkasi amalga oshiriladi: Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|