Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bankning faoliyati quyidagi hollarda
- Bankning tugatilish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat
|
3-§. Banklarga vasiy tayinlash
―Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida‖gi qonunning 36-moddasiga asosan banklar faoliyatida muammolar yuzaga kelgan hollarda ularga vasiylar tayinlanishi mumkin. Vasiylarni tayinlash O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1998-yil 19-dekabrda 570-son bilan davlat ro‗yxatidan o‗tkazilgan ―Banklarga vasiylik qilish to‗g‗risida‖gi nizomga asosan amalga oshiriladi. Vasiylik Markaziy bank tomonidan kompleks ma‘muriy-huquqiy, tarkibiy, moliyaviy choralar ko‗rish orqali tijorat bankining faoliyatini yaxshilash, qonun talablari asosida ish yuritilishini ta‘minlash, agarda uni moliyaviy barqarorlashtirish iloji bo‗lmasa, bankni qayta tashkil etish yoki uni tugatishga tayyorlash uchun tayinlanadi. Bank tomonidan qonunchilik va Markaziy bank me‘yoriy hujjatlari talablariga rioya qilinmasdan bank faoliyati xavfsizligi va sog‗lomligi buzilgan, Markaziy bank talablari bo‗yicha aniqlagan kamchiliklar o‗z vaqtida bartaraf qilinmasdan bankning zarar ko‗rishiga, bank kreditorlari va omonotchilari manfaatlariga ziyon etishiga olib keladigan hollar yuzaga kelganda, bankning muvaqqat ma‘muriyatini tayinlash yuzasidan qaror qabul qilinadi va Markaziy bank bank bo‗yicha vasiy tayinlaydi hamda vasiylik qilish haqida farmoyish chiqaradi. Farmoyish matbuotda e‘lon qilingan kundan e‘tiboran kuchga kiradi. Bankning faoliyati quyidagi hollarda bankning kreditorlari va omonotchilari uchun xavfli hisoblanib vasiy tayinlanishi lozim: a) barcha darajadagi kapital yetarliligi koeffitsiyenti Markaziy bank o‗rnatgan ko‗rsatkichdan 75% va undan yuqori darajada kamayganda; b) bank o‗z kreditorlari va omonotchilarining talablari bo‗yicha to‗lovlarni amalga oshira olmaganda; d) bank ko‗rgan zarar summasi oxirgi uch chorak davomida har bir kvartalda bankning umumiy regulyativ kapitalining 10 foizi miqdorida yoki qaysi davr bo‗lishidan qat‘i nazar bankning umumiy regulyativ kapitalining 50 foizi miqdorida bo‗lganda; 94 tugatish jarayoni boshlanganligi to‗g‗risidagi tasdiqnoma taqdim etilgandan so‗ng bankning tugatish hisob varag‗ida aks ettiriladi. Markaziy bank tomonidan tugatish jarayoni boshlangandan so‗ng aksiyadorlar umumiy yig‗ilishi, boshqa organlar vakolatlari to‗xtatiladi va boshqa cheklovlar kiritilishi mumkin. Bank hisobidan va nomidan hech qanday ish bajarilmaydi, qarz majburiyatlari muddati o‗tgan hisoblanadi. Bankning tugatilish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: - moddiy nazorat va inventarizatsiya; - aktivlarni tekshirish; - aktivlarni baholash va sotish; - sotuvdan tushgan tushumlarni joylashtirish; - tugatish jarayonini aniqlashtirish. Bank tugatilishi boshlangandan so‗ng Markaziy bank moddiy nazoratni o‗rnatadi va likvidator inventarizatsiya o‗tkazadi. Shuningdek, likvidator aktivlarni tekshirib tugatish hisobotini tayyorlashi lozim. Un- da yakuniy balans, vakillik hisob varaqalari ahvoli to‗g‗risidagi hisobot- lar, pul mablag‗lari va valyuta hisobini yuritish, balans va kredit portfeli bo‗yicha kreditor qarzdorligini tekshirish natijalari aks ettirilishi lozim. Likvidator bank aktivlari bo‗lgan, ya‘ni pul mablag‗lari, ssudalar, qim- matli qog‗ozlar, valyuta mablag‗larini baholaydi va sotadi. Tugatuvchi aktivlarni tekshiruvdan o‗tkazgandan keyin, vakillik hisob varaqlarinig holati, pul va valyuta mablag‗lari hisobini yuritadi, kreditor qarzdorlik va bank inventar vositalarini o‗zida aks ettiruvchi yakuniy balansni tuzadi. Pul mablag‗lari, ssudalar, qimmatli qog‗ozlar, valyuta mablag‗lari bankning moliyaviy aktivlari hisoblanadi. Pul mablag‗lari, valyuta, monetalar, hisob raqamidagi mablag‗lar nominal qiymati bo‗yicha baholanadi. Qimmatli qog‗ozlar fond birjasidagi holat bo‗yicha baholanadi. Kredit portfelidagi kreditlar uchinchi tomonga sotiladi. Kreditlar bahosi ularning sifatiga bog‗liq bo‗ladi. Muammoli kreditlar bo‗yicha olingan ta‘minot sotuvga qo‗yiladi yoki sudda ko‗rib chiqishga o‗tkaziladi. Tugatuv jarayonida jismoniy shaxslarning omonotlari birinchi navbatda to‗lanadi. Likvidator nizomga asosan omonatchilar va kreditorlar talabini qondirish kerak. Tugatish ishlari yakunlangandan so‗ng likvidator bajarilgan ishlar to‗g‗risidagi yakuniy hisobotni va tugatish balansini tuzadi va Markaziy bankka taqdim etadi. Markaziy bank likvidator taqdim etgan hujjatlarni o‗rganib chiqib, bankni banklarni ro‗yxatga olish Davlat kitobidan chiqarib tashlash to‗g‗risida qarorni qabul qiladi. 83 - davlat ro‗yxatidan o‗tkazish va litsenziya olish uchun berilgan barcha talablarni bajarish; - barcha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirishlari, binolar va uskunalarni tayyorlashlari, bank operatsiyalarini avtomatik amalga oshirish maqsadida dasturiy-texnikaviy vositalarni tayyorlashlari, kassa uzelini Markaziy bank talablariga muvofiq tayyor holga keltirishlari; - O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan eng kam miqdordan kam bo‗lmagan miqdorda ustav kapitalini to‗lashlari va ustav kapitali to‗langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etishlari; - bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish uchun bank ustav kapitali eng kam miqdorining 0,1 foizi miqdorida, filiallar ro‗yxatga olinayotganida esa ushbu mablag‗ning yarmi miqdorida haq to‗lanishi, ustav kapitalining 30 foizidan ortig‗i xorijiy shaxslarga tegishli bo‗lgan banklar va shu‘ba banklarini ro‗yxatdan o‗tkazishda 5000 AQSh dollariga teng summada haq to‗langanligini tasdiqlovchi hujjatlar taqdim etilishi lozim. O‗zbekiston Respublikasining tijorat banklari o‗z ustav kapitallarini norezident hisobidan ko‗paytirishlari yoki aksiyadorlar tomonidan aksiyalarning norezidentlarga sotilishi uchun belgilangan tartibda Markaziy bankning oldindan roziligini olishlari shart. Ushbu talabga rioya etilmay tuzilgan banklar haqiqiy emas deb topiladi va bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya bekor qilinadi. Bankni ro‗yxatdan o‗tkazish va bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish masalasi Markaziy bank talab qilgan barcha hujjatlar to‗liq taqdim etilgan va tegishli talablar bajarilgandan keyin bir oy ichida hal etilishi kerak. Banklar Markaziy bankda ro‗yxatga olingan paytdan boshlab yuridik shaxs maqomiga ega bo‗ladilar. Litsenziya berishdan oldin Markaziy bank arizachilarga bank tashkil etish sohasidagi faoliyatlarini davom ettirish imkonini beradigan dastlabki ruxsatnomani beradi. Dastlabki ruxsatnomani berish to‗g‗risidagi qaror ariza va u bilan birga barcha zarur hujjatlar taqdim etilgan kundan boshlab ko‗pi bilan uch oy ichida qabul qilinadi va muassislarning moliyaviy imkoniyatlarini hamda obro‗sini, bank rahbarligiga taklif etilayotganlarning kasb malakalarini, biznes-rejani, moliyaviy rejani, kapitalning tuzilishini, tegishli bank binolari va uskunalar bilan ta‘minlash imkoniyatlarini baholashga asoslanadi. Muassislar bank 84 tashkil etish uchun dastlabki ruxsatnomani olganlaridan keyin litsenziya olish hamda bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish uchun zarur bo‗lgan tashkiliy-texnikaviy talablarni bajaradilar. O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan berilgan dastlabki ruxsatnoma bir yil davomida yuridik kuchga ega bo‗lib, muassislar ushbu vaqt ichida barcha tashkiliy-tayyorgarlik ishlarini amalga oshirishlari va bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazishni yakunlashlari lozim. Bankni ro‗yxatga olish va unga litsenziya berish uchun muassislar dastlabki ruxsatnoma olingan kundan boshlab uzog‗i bilan olti oy muddatda qonun hujjatlarida belgilangan talablarni bajarishlari lozim. Bankni ro‗yxatga olish va unga litsenziya berish haqidagi qaror Markaziy bank talablari bajarilgan kundan ko‗pi bilan bir oylik muddatda chiqariladi. Bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish yuzasidan qaror qabul qilishda bank biznes rejasining maqbulligiga, bank kapitalining adekvatligiga, daromadlikning kelgusidagi istiqbollariga, ko‗zda tutilayotgan rahbarning malakasi va obro‗- e‘tiboriga, bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlarning amaldagi qonunchilikka muvofiqligiga e‘tibor beriladi. Tijorat banki O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankida davlat ro‗yxatidan o‗tgandagina tashkil etilgan deb hisoblanadi va yuridik shaxs statusini oladi. Banklar tomonidan chet elda o‗z filiallari, vakolatxonalari va shu‘ba banklarini ochish hamda banklarni tashkil etishda qatnashish uchun Markaziy bankning ruxsatnomasini olish Vazirlar Mahkamasining 2014- yil 10-martdagi 56-son qarori bilan tasdiqlangan «Bank faoliyati sohasida ruxsat berish tartib-taomillaridan o‗tish tartibi to‗g‗risida»gi nizomga muvofiq amalga oshiriladi. Bank ustavida bank faoliyatini amalga oshirish yo‗nalishlari ko‗rsatiladi. Har qanday yuridik va jismoniy shaxslar bank muassislari sifatida ishtirok eta oladilar. Har bir aksiyadorning ustav kapitalidagi ulushi ―Banklarni ro‗yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi to‗g‗risida‖gi nizomda ko‗rsatilishicha 2000-yilning 1-yanvaridan boshlab ustav kapitali umumiy miqdorining 20 foiz, 2001-yilning 1- yanvaridan boshlab 13 foiz, 2002 yilning 1 yanvaridan boshlab 7 foiz- dan oshmasligi belgilangan. Bank aksiyadorlarining umumiy yig‗ilishi, bank kengashi, bankning ijroiya organi, ya‘ni bank boshqaruvi bankning boshqaruv organi hisoblanadi. 93 g) bank kapitalining yetarlilik koeffitsiyenti Markaziy bank tomonidan o‗rnatilgan iqtisodiy me‘yorning 75 foizidan kam bo‗lsa; h) bank oxirgi uch chorakning har oyi davomida regulyativ kapitalning 10 foizidan ortiq yoki davriga qaramasdan regulyativ kapitalning 50 foizidan ortiq zararga ega bo‗lsa va boshqa hollarda bank kreditorlari va omonotchilarining talablarini qondira olmaydigan holatga tushganda, Markaziy bank tomonidan litsenziyani olish va bankni majburiy tugatish to‗g‗risida qaror qabul qilinganda bank majburiy tugatiladi. Banklarni tugatish to‗g‗risidagi nizomning 4-bo‗limida tugatuvchi (likvidator) vakolatlari va majburiyatlari ko‗rsatib o‗tilgan. Tugatuvchi tayinlangan kundan boshlab bank boshqaruvi tugatuvchining ixtiyoriga o‗tadi va har bir bajarilgan operatsiya va faoliyat uchun tugatuvchi javobgar hisoblanadi. Tugatuvchi bankning aktiv va passivlari ustidan quyidagi nazoratni amalga oshiradi: - bankning barcha ishlarini bajarishga mas‘ul hisoblanadi; - kreditorlarning talabini qondirishga loyiq bahoda bank aktivlarini sotish; - doimiy ravishda, lozim darajada bank hisobotini yuritish va Markaziy bankka hisobot berib borish; - bank faoliyatiga yetkazgan zarari va noto‗g‗ri qaror qabul qilgan hollarda tugatuvchi javobgar hisoblanadi. Tugatuvchi bankni boshqarish, bank nomidan ish ko‗rish, bank aktivlarini aniqlash va ularni boshqarish, bank aktivlari va mulkini saqlash, zarur hollarda shartnoma asosida xodimlarni jalb qilish, bankning moliyaviy holatidan kelib chiqib xodimlarga ish haqi miqdorini belgilash, sudda tugatilayotgan bankning nomidan ishtirok etish va boshqalarni amalga oshirish huquqiga ega. Barcha ishlar tugatilgandan keyin tugatuvchi Markaziy bankka amalga oshirgan ishlari bo‗yicha hisobot va tugatuv balansini taqdim etadi. Likvidator (tugatuvchi) Markaziy bank bilan kelishilgan holda aksionerlar umumiy yig‗ilishi tomonidan bankni tugatish to‗g‗risidagi qaror kuchga kirgan kundan boshlab 3 kun mobaynida tayinlanadi. Tugatish jarayonining maqsadi bank omonatchilari va kreditorlari talablarini tezlik bilan qondirishdan iborat. Bankni tugatish jarayoni Markaziy bank boshqaruvining litsenziyalarni qaytarib olish to‗g‗risidagi qarori chiqqan kundan boshlangan deb hisoblanadi. Tugatilayotgan bankning Markaziy bank majburiy zaxiralar hisob varag‗ida hisobda turgan mablag‗lari tugatuvchi tomondan bankni 92 ekanligi to‗g‗risida yozuv qilinadi. Tugatuvchi qonunda belgilangan tartibda bankni tugatish jarayonlari bo‗yicha o‗zining rejasiga ega bo‗lishi lozim. Mazkur rejada tugatuvchining amalga oshiradigan chora- tadbirlari, tugatuvchi va jalb qilinadigan ekspertlar va mutaxassislarga ish haqi to‗lash bilan bog‗liq jarayonlar o‗z ifodasini topishi lozim. Tugatish bilan bog‗liq barcha xarajatlar bank mablag‗lari hisobidan qoplanadi. Tugatish bilan bog‗liq xarajatlarni Markaziy bank mablag‗lari hisobidan qoplashga yo‗l qo‗yilmaydi. Litsenziya chaqirib olingan kundan boshlab ikki oy davomida tugatuvchi debitor qarzdorlik va O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankining majburiy zaxiralar fondida zaxirada turgan bank mablag‗larini undirib olish va ularni, birinchi navbatda, tugatilayotgan bank omonotchilarining omonotlarini qaytarishga yo‗naltiradi. Tijorat bankining moliyaviy holati qoniqarli bo‗lib, u o‗z kreditorlari va omonotchilari oldida majburiyatlarini bajara olish imkoniyatiga ega bo‗lgan holda Markaziy bankning ruxsati bilan bank aksionerlarining umumiy yig‗ilishi bank ixtiyoriy tugatish to‗g‗risida qaror qabul qilishi mumkin. Mazkur qaror ommaviy axborot vositalari, veb-saytlarda e‘lon qilinishi lozim. Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|