Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Depozitar operatsiyalar
– hisobga olish registrlarida depozitar 
operatsiyalar standartlariga muvofiq bajariladigan operatsiyalar. 
Netting
– mijozning barcha pul talablarini uning barcha pul 
majburiyatlariga nisbatan hisobga olish orqali amalga oshiriladigan 
kliring usuli. 
Tijorat banklari, odatda, bank mabla
g‗lariga sotib olish 
rejalashtirilayotgan qimmatli qo
g‗ozlar turlari, investitsiyalarni amalga 
oshirish muddatlari, emitentning moliyaviy ahvoli, qimmatli qo
g‗ozlarga 
qilingan q
o‗yilmalarning risk darajasi, diversifikatsiyalanganligi, 
qimmatli qo
g‗ozlarning sifati va barqarorligining kafolatlariga e‘tibor 
berishi lozim. 

---

214
Banklar qimmatli qo
g‗ozlar emissiya qilganda emissiyaning 
maqsadi (masalan, ustav fondini shakllantirish, likvidlikni saqlash, qarz 
mabla
g‗larini jalb qilish v.b.), bank chiqaradigan qimmatli qog‗ozlar 
turlari va muddatlari, ularning likvidliligi, qarz majburiyatlarining 
o‗z 
vaqtida qoplanishi va boshqa jihatlarini chuqur tahlil qilishi zarur. 
Avvalambor, bankning bir korxona ustav kapitaliga yoki uning 
boshqa qimmatli qo
g‗ozlarga qo‗yilmasining miqdori birinchi darajali 
bank regulyativ kapitalining 15 foizdan oshmasligi kerakli bankning 
moliyaviy institutlardan tashqari korxonalar ustav kapitalining 20 
foizidan orti
g‗iga ega bo‗lmasliligi: bankning oldi-sotdi uchun nodavlat 
qimmatli qo
g‗ozlarga quyilmasi hajmi birinchi darajali bank regulyativ 
kapitalining 25 foizidan oshmaslik shartlari q
o‗yilgan. Ushbu 
cheklanishlar banklar faoliyatida riskni kamaytirishga, bank aktivlarini 
diversifikatsiyalashga, moliyaviy va likvidlik holati belgilangan 
me‘yorlar doirasidan chiqib ketmasligiga, pirovard natijada esa bank 
omonatchilari va kreditorlarining mol-mulkini himoya qilishga 
qaratilgandir. 
O‗zbekiston Respublikasi tijorat banklarining qimmatli qog‗ozlar 
bilan 
bo
g‗liq operatsiyalariga nisbatan belgilangan muhim 
cheklashlardan biri bir bank tomonidan boshqa banklarning aksiyalarini 
sotib olish huquqining bekor qilinganligi hisoblanadi. 
Ushbu cheklovning joriy qilinishida k
o‗zlangan maqsad 
banklarning ishlab chiqarish korxonalarining kapitalidagi ishtirokini 
kuchaytirish hisoblanadi. 
Banklar qimmatli qo
g‗ozlar bilan amalga oshiradigan operatsiyalari 
uchun qonun b
o‗yicha qimmatli qog‗ozlar bozorini nazorat etuvchi 
organning maxsus ruxsati talab qilinmaydi, shu sababli, banklar bu 
operatsiyalarni banklar faoliyatini amalga oshirish uchun Markaziy bank 
tomonidan berilgan umumiy litsenziya asosida bajaradi. Qonunlarda 
tijorat banklariga aksiyalar, obligatsiyalar, depozit sertifikatlari va 
jam
g‗arma sertifikatlari, veksellari kabi qimmatli qog‗oz turlarini 
chiqarishga ruxsat beriladi. Banklar ustav fondlarini shakllantirish 
maqsadida aksiyalar chiqaradi.
Banklar qarz mabla
g‗lari jalb etish uchun o‗zining qarz 
majburiyatlari 
– obligatsiyalar, depozit va depozit sertifikatlari, veksellar 
chiqaradilar. Bundan tashqari, ular qimmatbaho qo
g‗ozlar hosilalari 
chiqarishi mumkin. Faqat yirik sanoat korxonalarining aksiyalarigina 
bank qimmatli qo
g‗ozlari bilan raqobatlasha oladi.
219
- aksiyalarni emissiya qilish; 
- depozit va jam
g‗arma sertifikatlarini chiqarish; 
- veksellarni joylashtirish; 
- obligatsiyalarni chiqarish; 
- 
«Trast» operatsiyalarini bajarish va boshqalar kiradi. 
Banklar veksellar bilan quyidagi operatsiyalarni amalga oshiradi: 
- veksellarni hisobga olish; 
- veksellar bilan 
ta‘minlangan maxsus ssuda hisob varag‗idan talab 
qilib olinadigan ssudalar berish; 
- t
o‗lovlarni olish va veksellar bo‗yicha to‗lovni muddatida amalga 
oshirish uchun veksellarni inkassoga qabul qilish; 
-mijozlarning topshiri
g‗i bilan veksellarga to‗lov v.b.
Tijorat banklari depozit va jam
g‗arma sertifikatlarini sotishdan 
tushgan arzon pul mabla
g‗larni har xil yo‗nalishlarga joylashtiriladi. Bu 
jarayon naqd pul tushumini k
o‗paytiradi, buning hisobiga emissiya 
miqdori kamayadi.