Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Tijorat banklari
 
qimmatli 
qog„ozlari 
221
dillerlik operatsiyalari; 
market-meykerlik. 
Brokerlik operatsiyalari 
– mijozning topshirig‗iga asosan va uning 
pul mabla
g‗lari evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar. 
Dillerlik operatsiyalari
– tashqi lot o‗z nomidan va o‗z pul 
mabla
g‗i evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar. 
Market-meykerlik
fond bozorida emitentlarga k
o‗rsatiladigan 
xizmat turi. Bu xizmatlarga quyidagilar kiradi: 
- 
sotib olish va sotish kotirovkalarini bir maromda ushlab turish; 
- 
aksiyalar likvidligini ushlab turish; 
- 
moliyaviy maslahatlar; 
- 
aksiyalarni emissiyaga va bozorga taklif qilishda boshqarish; 
- 
maqsadli sotib olish y
o‗li bilan aksiyalarga sun‘iy talabni tashkil 
etish; 
- 
emitentning aksiyalarini sotib oladigan jiddiy investorlarini jalb 
qilish. 
Fond birjasining asosiy vazifalari: 
- 
qimmatli qo
g‗ozlarning bir maromda muomalada bo‗lishining za-
rur sharoitini 
ta‘minlash; 
- 
qimmatli qo
g‗ozlarga bo‗lgan talab va takliflar o‗rtasidagi mu-
vozanatni aks ettiruvchi narxlarni, 
ya‘ni bozor bahosini belgilash; 
- 
qimmatli qo
g‗ozlar va qimmatli qog‗ozlar bozori qatnashchilarini 
kasb mahoratini yuqori darajada saqlab borish; 
- 
muntazam ravishda narx aniqlanishiga, indeksatsiya 
o‗zgarishiga, 
savdo-sotiq vaqti, qimmatli qo
g‗ozlar, shartnomalarning miqdoriga va 
boshqa k
o‗rsatkichlarga doir axborotlarni, birjaning holatini va uning 
rivojlanishiga doir taxminiy shartlarni 
e‘lon qilish. 
Hozirgi vaqtda, rasmiy statistik 
ma‘lumotlarga ko‗ra, dunyoda 150 
dan ortiq katta fond birjalari b
o‗lib, ulardan o‗n ikkitasi eng yirik birja 
sifatida xalqaro qimmatli qo
g‗ozlar bozorining asosini tashkil etadi
4
, Bu-
lar Nyu-York, London, Tokio, Frankfurt, Tayvan, Seul, Syurix, Parij, 
Chikago, Kuala-Lumpur, Gonkong, Istambul fond birjalaridir. 
Xalqaro fond birjalarining infratuzilmasida yuzaga kelgan muhim 
o‗zgarishlardan biri birjalar o‗rtasida mijoz uchun raqobat kurashining 
kuchayganligi hisoblanadi. Uning isboti sifatida bozorning professional 
ishtirokchilari sonining tobora oshib borayotganligini k
o‗rsatish
mumkin. 
4
Доронин И.Г. Мировые фондовые рынки: закономерности развития и соврменное 
состояние //Дик, №8, -2002. – С. 49. 

---

220
Shuningdek, 
O‗zbekiston Respublikasining yangi tahrirda amalga 
kiritilgan 
«Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini 
himoya qilish t
o‗g‗risida»gi qonunida aksiyadorlik jamiyatlari shakllari 
nazarda tutilmagan, 
ya‘ni aksiyadorlik jamiyatlari ―ochiq‖ yoki ―yopiq‖ 
turda faoliyat k
o‗rsatishi belgilanmaganligi bois bugungi kunda tijorat 
banklarining nomida 
―ochiq‖ va ―yopiq‖ so‗zlari qo‗llanilmaydi. 
Banklarning depozit (omonat) sertifikatlarini chiqarish va muomalada 
b
o‗lish tartibi to‗g‗risidagi nizomga kiritilgan o‗zgartirish va 
q
o‗shimchalarga muvofiq sertifikat egasi hisoblangan: 
- yuridik shaxs tomonidan tuziladigan oldi-sotdi, hadya qilish, 
ustav fondiga kiritish, garov va egasi almashuviga olib keladigan 
boshqa bitimlarda bitim obyekti sifatida; 
- jismoniy shaxslar tomonidan tuziladigan oldi-sotdi, hadya qilish, 
meros qilib olish, garov va egasi almashuviga olib keladigan boshqa 
bitimlarda bitim obyekti sifatida 
o‗ziga tegishli sertifikatdan 
foydalanish huquqini beradi: 
- banklar bevosita 
o‗zlari yoki boshqa banklar tomonidan 
joylashtirilgan sertifikatlar bilan 
ta‘minlangan kredit ajratishga haqliligi 
yuzasidan; 
- sertifikatlarni chiqarish shartlari Markaziy bankda r
o‗yxatga 
olingandan s
o‗ng, ushbu shartlarda boshqacha tartib nazarda tutilmagan 
b
o‗lsa: 
· sertifikatlarga doir shartnomalarni imzolagan mansabdor shaxslar; 
· bank va (yoki) sertifikat egasining joylashgan manzili; 
· bankning tashkiliy-huquqiy shakli o‗zgartirilmagan holda nomi, 
shu sertifikat egalariga istalgan bankdan kredit olishda 
o‗zlariga tegishli 
sertifikatlardan t
a‘minot sifatida foydalanish imkoniyatini yaratadi. 
Shuningdek, sertifikatlar b
o‗yicha bank va omonatchi o‗rtasidagi 
tuzilgan shartnomalar, kelishuv munosabatlari va sertifikatlar egasining 
almashuviga olib keladigan bitimlar soddalashuvini 
ta‘minlab, 
sertifikatlar muomalasining takomillashuviga xizmat qiladi.