Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

“hamma narsa mijoz uchun” degan tamoyilga asoslangan 

---

52
b
o‗lishi kerak. Bu tamoyil bank mijoz uchun to‗laligicha javob berish 
zarurligini bildiradi, uning daromadini 
ta‘minlaydi. 
Mijozlar tomonidan qaraganda, bank har doim sherik tashkilot 
hisoblanadi. Sheriklik munosabatlari ikki tomonning 
o‗zaro qiziqishlari-
ga va roziliklariga asoslangan holda amalga oshirilishi lozimligi tufayli 
bank mijozlar manfaatini 
ta‘minlashni birinchi o‗ringa qo‗yishi lozim. 
Tijorat 
banklari 
faoliyatining 
keyingi 
tamoyili 
banklar 
k
o‗rsatadigan xizmatlar va operatsiyalarning universallashuvi va diver-
sifikatsiyasi
b
o‗lib, banklar faoliyatining turli tarmoq va sohalarni 
qamrab olishini kam risklilik asosida yuqori daromad olishga 
y
o‗naltirilgan bo‗lishi lozim. 
Banklar qaysi mulk shakliga asoslanganligidan 
qat‘i nazar ularning 
faoliyati yuqoridagi tamoyillarga asoslanadi. 
Oldingi paragrafda 
ta‘kidlanganidek, banklar aksiyador jamiyat ka-
bi ochiq turdagi yoki yopiq turdagi aksiyador banklar b
o‗lishi mumkin. 
Aksiyadorlar safiga kirish aksiyalarni sotib olish y
o‗li bilan amalga 
oshiriladi. Huquqiy va jismoniy shaxslar banklarning aksiyadorlarini 
sotib olishi va aksiyadorlar b
o‗lishi mumkin. 
Ba‘zi tijorat banklari paylar (badallar) hisobidan tashkil qilinishi 
mumkin. Bu turdagi banklarning qatnashchilari ham huquqiy va jis-
moniy shaxslar b
o‗lishi mumkin. 
Xususiy banklar 
– jismoniy shaxslarning pul mablag‗lari hisobidan 
tashkil qilingan banklar hisoblanadi. 
Bajaradigan operatsiyalariga qarab tijorat banklari universal va 
maxsus banklarga b
o‗linadi. 
Universal banklar xilma-xil operatsiyalar bajarish, har xil xizmatlar 
amalga oshirish xususiyatiga ega b
o‗ladi. Maxsus banklar ma‘lum 
y
o‗nalishlarga xizmat ko‗rsatib, o‗z faoliyatini shu yo‗nalishlarda 
yutuqlarga, samaradorlikka erishishga ba
g‗ishlaydi. Bunday banklarga 
tarmoqlarga xizmat k
o‗rsatuvchi banklar, eksport-import operatsiyalarini 
olib boruvchi banklar, investitsiya banklari, ipoteka-zamin banklarini ki-
ritish mumkin. 
Joylashish belgisiga qarab tijorat banklari: xalqaro, respublika, 
mintaqaviy, viloyat banklariga b
o‗linishi mumkin. 
Tarmoqlarga xizmat k
o‗rsatishga qarab: sanoat, qurilish, qishloq 
x
o‗jalik, savdo va boshqa banklarga bo‗linishi mumkin. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning roli, ularning iqtisodiyot-
ga 
ta‘siri o‗sib bormoqda. Kredit muassislari, aholi, korxona, tash-
kilotlar, kompaniyalarning b
o‗sh pul mablag‗larini yig‗ish va joy-
61
muhim vositasi sifatida mikromoliyalash sohasi rivojlanishini 
ra
g‗batlantirish; 
- tijorat banklarida hisob-kitob va hisobotlarning yangicha 
yondashuvlarini shakllantirish hamda zamonaviy texnologiyalari va 
uslublarini joriy qilish, moliya-bank axboroti saviyasi hamda sifatini 
oshirish, yetakchi xalqaro reyting tashkilotlari talablariga muvofiq undan 
keng k
o‗lamda foydalanishni ta‘minlash; 
- respublika tijorat banklari va moliya institutlarini dunyoda qabul 
qilingan standartlar, uslubiyatlar va baholash k
o‗rsatkichlari tizimida 
ishlay oladigan, professional tayyorlangan yuqori malakali mutaxassislar 
bilan mustahkamlash, moliya-bank faoliyati sohasida kadrlarni 
tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish; 
- bank nazorati bo‗yicha Bazel qo‗mitasining yangi tavsiyalarini, 
shuningdek, nobank kredit tashkilotlari faoliyati ustidan nazoratni 
takomillashtirish b
o‗yicha chora-tadbirlarni bosqichma-bosqich tatbiq 
etib borish, 
ya‘ni tijorat banklarining kapitali yetarliligiga nisbatan 
talablarni oshirish, tijorat banklari kapitali tarkibida ularning inqiroz 
holatlari 
ta‘siriga barqarorligini ta‘minlaydigan barqarorlashtirish 
zaxiralarini yaratish, nobank kredit tashkilotlari uchun q
o‗shimcha 
majburiy iqtisodiy normativlarni kiritish borasidagi ishlarni bosqichma-
bosqich takomillashtirib borish vazifalari belgilab olingan.