Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Bank faoliyati natijalariga 
ta‟sir etish darajasiga ko„ra bank 
risklarini bir nechta toifalarga b
o‗lish mumkin. Eng asosiy belgilariga 
k
o‗ra ular kichik, o‗rtacha va to‗la risklarga bo‗linadi. Bank riskining 
darajasi bank y
o‗qotishlariga olib boruvchi jarayonlarning ta‘sir qilish 
darajasiga 
bo
g‗liq bo‗ladi. Ular foizlarda yoki muayyan 
koeffitsiyentlarda ifodalanadi. Chet el tijorat banklari, jumladan, Buyuk 
Britaniya banklari risklarni 5 toifaga ajratadi. Bular: 
– A toifa - kichik yoki nol risk; 
– B toifa - oddiy risk; 
– D toifa - oshgan risk;
– E toifa - katta yoki yuqori risk; 
– F toifa - nomaqbul risk. 
Bizda risk toifalarining darajalanishi bank aktivlarining risk 
darajasini hisobga olgan holda guruhlash k
o‗rinishida namoyon bo‗ladi. 
Hisoblash usuliga k
o„ra risklarni jami (umumiy)ki ayrim risklarini 
ajratish mumkin. Umumiy risk bank riskining hajmi, uning daromadi va 
bank likvidligi 
me‘yorlariga bog‗liq ravishda baholanadi yoki taxmin 
qilinadi. Ayrim aniq risk alohida bank operatsiyasi yoki ularning 
guruhlari b
o‗yicha risk koeffitsiyentlari shkalasi asosida baholanadi. 
Ta‟sir vaqtiga ko„ra risklarni retrospektiv, joriy yoki istiqboldagi 
risklarga ajratish mumkin. Retrospektiv risklar bank faoliyatining 
o‗tgan 
davrdagi turli risklarga bo
g‗liqligini ifodalaydi va joriy hamda 
istiqboldagi risklarni baholashga yordam beradi. 
Yuzaga kelish sohasiga k
o„ra bank risklari tashqi va ichki 
risklarga b
o‗linadi. Tashqi risklar makromuhit darajasida yuzaga keladi. 
Ular bank faoliyati bilan bevosita bo
g‗liq emas. Ichki risklar bankning 
faoliyati natijasida yuzaga keladi. Tashqi risklar darajasiga juda k
o‗p 
omillar 
ta‘sir ko‗rsatadi. Ular orasida siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va 
tabiiy-iqlim risklarini alohida ajratib k
o‗rsatish zarur. U urushlar, 
inqilob, milliylashtirish, chetga t
o‗lovlarni ta‘qiqlash, qarzlarni 
konsaolidatsiyalash, embargo joriy qilish, importga litsenziyani bekor 
qilish, tabiiy ofatlar natijasida yuzaga keladigan y
o‗qotishlarni o‗ziga 
jamlaydi. Tashqi risklarning 
o‗ziga xos xususiyati shundaki, ular bank 
faoliyati natijalariga ham bevosita, ham bilvosita 
ta‘sir ko‗rsatishi 
mumkin. Bu bank oldida pul majburiyatlariga ega b
o‗lgan xo‗jalik 
subyektlarining ushbu riskka aloqadorligi va munosabatiga bo
g‗liq. 

---

598
Tashqi risklar orasida, k
o‗pincha, ta‘sir darajasi bog‗liqligiga ko‗ra 
siyosiy risklar, iqtisodiy risklar va tabiiy-iqlim risklari ajratib 
k
o‗rsatiladi. Siyosiy risklar mamlakatdagi siyosiy vaziyat va davlatning 
faoliyati bilan bo
g‗liq. Iqtisodiy risklar mamlakatdagi umumiy iqtisodiy 
vaziyatdan kelib chiqadi.