Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Mamlakatimiz tijorat banklari xususiy kapitali t
o„g„risida ma‟lumot 
(mln s
o‗m) 
 
№ 
Bank nomi 
01.01.2012-
yil holatiga 
01.01.2013- 
yil holatiga 
O„tgan yilga nisbatan 
(+;-) 
% 
1. 
Milliy bank. 
843 942 
962 571 
118 629 
114,1% 
2. 
Asaka banki 
488 695 
586 454 
97 759 
120,0% 
3. 
Sanoatqurilish 
banki 
224 949 
335 040 
110 091 
148,9% 
4. 
Agrobank 
236 726 
297 810 
61 084 
125,8% 
5. 
Xalq banki 
234 226 
274 470 
40 244 
117,2% 
6. 
Qishloq qurilish 
banki 
208 823 
222 458 
13 626 
106,5% 
7. 
Ipoteka banki 
156 842 
193 689 
36 847 
123,5% 
8. 
Mikrokredit bank 
171 292
175 929 
4 637
102,7% 
9. 
Hamkor bank 
78 655 
105 491 
26 836 
134,1% 
10. 
Aloqabank 
79 718 
105 277 
25 559 
132,1% 
11. 
Ipak Y
o‗li banki 
59 66
78 510
18 850
131,6% 
12. 
O‗zKDB bank 
62 114 
77 942 
15 828 
125,5% 
13. 
Transbank 
54 051 
70 443 
16 392 
130,3% 
14. 
Aziya Alyans 
bank 
27 519 
60 229 
32 710 
218,9% 
15. 
Kapital bank 
42 180 
50 745 
8 565 
120,3% 
16. 
Savdogar bank 
35 422 
48 949
10 200 
142,9% 
17. 
Turon bank 
37 259 
47 748 
10 489 
128,2% 
18. 
UT bank 
38 748 
45 590 
6 842 
117,7% 
119
b
o‗yicha zarar ko‗rib qolinsa) uchun, lekin ayrim muayyan operatsiyalar 
b
o‗yicha zararlarni qoplashga mo‗ljallanmagan zaxiralar hisoblanadi.
“Maxsus zaxiralar‖- «Substandart», «qoniqarsiz», «Shubhali» va 
«Umidsiz» deb tasniflangan kredit va lizing operatsiyalari yoki boshqa 
alohida muayyan aktivlar b
o‗yicha yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan 
zararlarni qoplash uchun zaxira tashkil qilinadi.
Taqsimlanmagan foyda
. Taqsimlanmagan foyda 
– rezerv fondiga 
ajratmalar va dividendlar t
o‗langanidan so‗ng qoladigan foydaning bir 
qismidir. Bu hisob vara
g‗i bankning butun faoliyati davomida olgan 
foydasining 
taqsimlanmagan 
qismi 
hisobini 
yuritish 
uchun 
m
o‗ljallangan. O‗z ichiga yillik, sof foyda; boshlang‗ich qiymatiga 
nisbatan qayta baholanganda q
o‗shimcha qiymat. Hisob raqamlarni 
oladi. Agar bank moliyaviy hisobot yakunlariga k
o‗ra foyda bilan 
chiqsa, ushbu hisob raqam kredit qoldiq bilan yopiladi. 
Boshlang
‗ich qiymatga nisbatan qayta baholangandan qo‗shimcha 
qiymat hisob vara
g‗i inflyatsiya natijasida bank asosiy vositalari qiymati 
qayta baholanganda, ularning boshlan
g‗ich va bozor qiymatlar 
o‗rtasidagi ijobiy farq, ya‘ni boshlang‗ich bahosiga nisbatan qo‗shimcha 
qiymatining summasi aks ettiriladi. 
8-jadval 
Aksioner tijorat banki kapitali 
o„sishining dinamikasi 
№ Kapital 
01.01.2014. 
01.01. 
2015. 
1.01 2014 yilga nis-
batan 
o„sish 
Ming s
o‗m Ming so‗m 
Ming 
s
o‗m 
Foiz 
1 
Aksioner kapitali 
468201 
737778 
269577 
58.0 
2 
Zaxira kapital 
3594 
43432 
39838 
1108.0 
3 
Taqsimlanmagan 
foyda 
16236 
1286 
-14950 
-92.0 
4 
Sof foyda 
65789 
100169 
34380 
52.0 
Jami: 
553820 
882666 
328845 
59.0 
Jadval 
ma‘lumotlari shuni ko‗rsatadiki, tijorat bankining aksioner 
kapitali va zaxira kapitali va joriy yilda 
o‗tgan yilga nisbatan sezilarli 
oshgan. Bank foydasi taqsimlanishi natijasida tijorat banki tahlil qilina-
yotgan davrda 
o‗tgan yilga nisbatan 34380 ming so‗m yoki 52.0 foiz sof 
foydaga ega b
o‗lgan. 

---

120
Bank 
kapitalining 
uchta 
asosiy 
funksiyalarini
ajratib 
k
o‗rsatishimiz mumkin. Bular: himoya, operativlik va tartibga solish 
funksiyalari. 
Bank omonatchilari manfaatlarini himoya qilish bank kapitalining 
asosiy funksiyasi hisoblanadi. Chunki bank aktivlarining asosiy qismi 
omonatchilar hisobiga tashkil topadi. 
Himoya funksiyasi
zarar k
o‗rish xavfi tug‗ilganda aktiv zaxiralar 
shakllantirish orqali bankning t
o‗lov qobiliyatini saqlab qolish, mabodo 
bank tugatiladigan b
o‗lsa, omonatchilarga kompensatsiya to‗lash im-
koniyatini beradi. Bu esa, 
o‗z navbatida, bankning keyingi faoliyat 
k
o‗rsatishiga keng yo‗l ochib beradi. Lekin shuni e‘tiborga olishimiz 
kerakki, tijorat banklari k
o‗pgina korxonalardan farqli o‗laroq 
o‗zlarining to‗lovga qobiliyatligini joriy bank daromadi hisobiga 
ta‘minlaydilar va faqatgina zararning bir qismi kapital hisobiga 
qoplanishi mumkin. 
Kapital 
o‗ziga xos himoya yostig‗i rolini o‗ynab, yirik, ko‗zda 
tutilmagan xarajatlar sharoitida bankka 
o‗z operatsiyalarini davom et-
tirish imkoniyatini beradi. Shu kabi chiqimlarni moliyalashtirish uchun 
bankning 
o‗z kapitali ichiga kiruvchi turli xil zaxira fondlar mavjud. Le-
kin mijozlarning ssudalarni ommaviy qaytarilmasligi yuz berganda, 
zararni qoplash uchun aksionerlik kapitali bir qisminigina ishlatish 
maqsadga muvofiq b
o‗ladi. Bank o‗z kapitalining mavjudligi uning 
ishonchligi va likvidliligining birinchi shartidir. 
Bank kapitalining himoya funksiyasiga qaraganda, operativlik 
funksiyasi
ikkinchi darajali b
o‗lib hisoblanadi. U bankning o‗z 
mabla
g‗larini yer, bino, inshoot jihozlarni qoplash uchun moliyaviy 
zaxiralarni shakllantirishga ajratishni 
o‗z ichiga oladi. Bu moliyaviy 
resurslar manbayi bank ishi faoliyatining birinchi bosqichlarida, 
ta‘sischilarning birinchi navbatdagi xarajatlarni amalga oshirishlarida 
juda keraklidir. Bank rivojlanishining keyingi bosqichlarida bank 
kapitalining roli muhim b
o‗lib, bu mablag‗larning bir qismi to‗g‗ri 
zaxiralarni tashkil qilish uchun uzoq muddatli aktivlarga sarflanadi. 
Garchi zararni qoplashning asosiy manbayi foyda jam
g‗arish bo‗lsa 
ham zararni qoplash uchun yangi aksiyalar chiqarish yoki uzoq muddatli 
qarz olish mumkin. 
Bank kapitali tartibga soluvchi funksiyani ham bajaradi. Bank ka-
pitali k
o‗rsatkichi yordamida bank faoliyatiga baho berish va nazorat 
qilish mumkin. Odatda, bank kapitaliga uning minimal miqdori, aktivlar 
me
‘yori va boshqa bank aktivlarini sotib olish shartlari bo‗yicha talablar 
121
q
o‗yiladi. O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 
o‗rnatilgan iqtisodiy me‘yorlar, asosan, bankning o‗z kapitali hajmidan 
kelib chiqadi. Tartibga soluvchi funksiyaga kapitalni ssuda va investitsi-
on operatsiyalarni chegaralash maqsadida ishlatish ham kiradi. 
 
9-jadval