Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Nominal foiz
stavkasi joriy davrdagi bozor foiz stavkasi hisoblansa, 
real foiz stavkasi
inflyatsiya jarayonlari 
ta‘sirida pulning qadrsizlanish 
darajasini inobatga olib, nominal stavkaning qayta k
o‗rib chiqilgan 
salmo
g‗i hisoblanadi.
Bank amaliyotida foizlarni hisoblashning turli xil metod va usullari 
mavjud b
o‗lib, ko‗proq oddiy va murakkab foiz stavkalar qo‗llanadi. 
Oddiy foizlar
asosan qisqa muddatli kreditlashda foydalaniladi. 
Unda shartnoma b
o‗yicha kelishilgan muddatlar, har chorak yoki boshqa 
aniq muddatda foizlar hisoblanadi va kreditorga t
o‗lab boriladi.
Hozirgi kunda tijorat banklari k
o‗pincha oddiy usulda foiz 
stavkasini hisob-kitob qilishdan foydalaniladi. Bunda qarzning asosiy 
summasini hisobga olgan holda qarzdorning jami t
o‗lovlari hajmini 
quyidagicha aniqlash mumkin: 
Ts = Bq * (1+k*fs). 
Bu yerda, Ts 
– boshlang‗ich qarzni hisobga olgan holda kredit
b
o‗yicha to‗lovlar summasi; 
Bq 
– boshlang‗ich qarz; 
fs 
– foiz stavkasi; 
k 
– ssudaning muddati, yillar (360 yoki 365 kun) yoki kunlar 
b
o‗yicha kredit munosabatlarning davriyligi. 
Masalan, x
o‗jalik subyektiga 200 mln so‗m kredit, yillik foiz 
stavkasi 12 foizdan, 6 oy muddatga berilgan b
o‗lsa, kredit bo‗yicha 
t
o‗lovlar summasi: 
Ts =200 000000*(1 + 0,12*180 kun/ 365 kun) =211 835 616,4 
s
o‗mni tashkil etadi. Mijozning bank kreditidan foydalanganligi uchun 
t
o‗laydigan foiz summasi 11 835616,4 so‗mga teng bo‗ladi. 
Bankning mabla
g‗larni jalb qilishi bilan bog‗liq foiz stavkasini 
quyidagi formula orqali aniqlash mumkin. 
Mtf = Ds * Fs / 100/ 12 * Dm.
Bu yerda, Mtf 
– mijozga to‗lanishi kerak bo‗lgan foiz miqdori; 
Ds 
– depozit summasi; 
Fs 
–foiz stavkasi; 
Dm 
– depozit muddati. 
Buni quyidagi misol orqali k
o‗rishimiz mumkin. Masalan, tijorat 
banki mijoz 
– jismoniy shaxsdan 3 000000 so‗mni 20 foiz stavka bilan 3 

---

418
oylik muddatli omonotga jalb qildi. Mijozga tegishli b
o‗lgan foiz 
miqdori
= 3 000000 * 20 / 100 / 12 *3 =150 000 s
o‗mni tashkil qiladi. 
Bank amaliyotida murakkkab foizlar ham q
o‗llanishi mumkin. 
Ular odatda uzoq muddatli kreditlashda q
o‗llanilib, hisoblangan foiz 
summalari 
shartnoma 
muddati 
tugallanmaguncha 
kreditorga 
t
o‗lanmaydi, balki qarzning asosiy summasini ko‗paytiradi. Bizning 
bank amaliyotimizda murakkab foiz hisoblash metodi asosan yuridik va 
jismoniy shaxslarning depozit va omonat schyotlari b
o‗yicha qo‗llanadi. 
Bu usuldan foydalanganda hisoblangan mabla
g‗lar hajmi qarzga 
q
o‗shiladi va ularga nisbatan foiz hisoblanib boriladi. 
Foiz hisoblashning usullari k
o‗p jihatdan berilgan kreditning 
muddatiga bo
g‗liq bo‗ladi. Bularga muvofiq tarzda quyidagi murakkab 
foizlarni hisoblashning variantlari q
o‗llanadi: