James d. Gwartney

Muallif: Duayt Li

---

370
oqibati tufayli murosali tanlovning ahamiyatini ta'kidlash kabi yoqimsiz masalaga duch
keladilar. Ammo boylik va erkinlik bor joyda murosali tanlovga zarurat yo'q; bozor iqtisodiyoti
sharoitlarida ular bir-birini mustahkamlab, umuman olganda, birisiz ikkinchisiga erishib
bo'lmaydi
(1)
. Erkinlikni cheklashga olib keluvchi siyosiy qarorlar orqali boylik darajasini
oshirishga urinishlar, ularning har ikkalasining kamayishi bilan yakunlanadi.
Bozor erkinlikni talab qiladi
Bozorning sehrli kuchi shundaki, u odamlarga boshqalarning harakatidan oladigan
manfaatlari to'g'risida hamda boshqalar manfaatlari yo'lida o'z harakatlari bilan bog'liq
xarajatlar to'g'risida ma'lumot berish imkonini beradi. Pirovardida, barcha foyda va xarajatlar
subyektiv bo'lib, ular shaxsiy afzalliklar va vaziyatlarga bog'liq, o'z navbatida esa, ularni faqat
shaxsning o'zi aniq baholay oladi. Bu foyda bilan bog'liq hollarda yaqqol ko'rinadi. Mahsulotni
iste'mol qilgan yoki xizmatdan foydalangan shaxsdan boshqa yana kim olingan foyda
qiymatini aniqroq baholay oladi? Biroq, agar foyda subyektiv bo'lsa, unda xarajatlar ham
subyektiv bo'lib, ular shunchaki boy berilgan manfaatlarning qiymatiga teng. Ular subyektiv
bo'lgani tufayli odamlar foyda va xarajatlar to'g'risidagi aniq ma'lumotlarni bir-birlariga faqat
o'z ixtiyorlari bilan turli bozorlarga kirishlari yoki chiqishlari hamda o'zaro manfaatli narxlarda
savdo qilishlari orqali yetkaza oladilar. Narx ustidan davlat nazorati bizning sotuvchi va
xaridor sifatidagi erkinligimizni cheklaydi hamda o'zaro aloqalarni nazorat qilish orqali
boylikni vayron qiladi.
Markazlashgan rejalashtirish samarasiz, chunki odamlarda faqat ularda mavjud
ma'lumotlar asosida harakat qilishga erkinlik yo'q. Agar ishlab chiqaruvchilar va
iste'molchilarning bozor tanlovlari o'rniga siyosiy rahbariyatning markazlashgan boshqaruvi
kelsa, iqtisodiy qarorlar axborot vakuumida qabul qilinadi. Samarali iqtisodiyot aholi orasida
tarqoq tarqalgan ma'lumotlardan foydalanishni talab qilib, bu ma'lumotlardan shaxsiy
erkinliksiz foydalanib bo'lmaydi. Erkinlikni yo'q qilish bozor iqtisodiyotining asosi bo'lmish
ma'lumotlar oqimini yo'q qiladi.