James d. Gwartney

Ammo biz buning tagiga yetishimiz mumkin

---

391
Energiyani tejash va ishlab chiqarish o'rtasida eng yaxshi balansni aniqlash uchun zarur
ma'lumotlar mavjud bo'lib, bu qisman energiya resurslarini tiklash, ushbu resurslarni foydali
energiya manbaiga aylantirish va uni foydalanuvchilarga yetkazib berishning texnik
detallaridan xabardor ekspertlarning bilimidan iborat. Bu ma'lumotlarga butun dunyo bo'ylab
tarqalgan o'n minglab odamlar ega bo'lib, ularning faqat ayrimlarigina bir-birlari bilan bevosita
aloqa qiladi. Energiya bo'yicha dono qarorlar qabul qilishu uchun tarqoq ma'lumotlarni bitta
joyga to'plash, ularni tahlil qilish va ulardan eng oqilona foydala oladiganlarga yetkazish kerak
bo'ladi.
Ekspert bilimlari kabi muhim va undan ham tarqoq tarzda tarqalgan yana boshqa
ma'lumotlar ham mavjud: bu ma'lumotlar odamlarning moliyaviy holatlari, istaklari va o'zaro
murosa qilishga tayyorliklaridan iborat. Kimdir uchun avtobusda yurish qulay, boshqalarga esa
yashash yoki ish joyi sababli avtobusda yurish o'ta noqulaylikni tug'diradi. Kim uchundir
kichik avtomobilga o'tishning farqi yo'q, lekin boshqalarga oilasi kattaligi va maxsus ehtiyoji
borligi sababli bu to'g'ri kelmaydi. Kim uchundir bino temperaturasining o'zgarishi uncha
noqulaylik tug'dirmaydi, sog'lig'idan shikoyat qiluvchi aholini esa bu noqulaylikdan ham ko'ra
azob chekishlariga olib keladi. Kimdir qorong'ulikdan qo'rqqanligi sababli tunda chiroqlarni
yoqib qoldirish uchun ayrim narsalardan voz kechishga tayyor. Bu ma'lumotlar nafaqat ekspert
bilimlariga qaraganda uzuq-yuluq va tarqoq, balki ular o'ta sub'ektiv va ularni aniq
izohlashning iloji yo'q. Bu ma'lumotlar o'ta oddiy tuyulishi mumkin, ammo ekspertlar bilimi
kabi ular ham to'g'ri energiya balansini ta'minlashda juda muhim ahamiyatga ega.
Xayriyatki, energiyani tejash va ishlab chiqarish o'rtasidagi to'g'ri balansni aniqlash
uchun bu ma'lumotlarni bir joyga to'plab ularni kompyuterga kiritishning hojati yo'q. Nega
deganda, barcha ma'lumotlar bir joyda to'planganda ham, hech qaysi kompyuter buncha
ma'lumotlarga ishlov bera olmaydi. Agar kompyuter bunga qodir bo'lsa ham, u ishlov berib
bo'lganiga qadar bu ma'lumotlar eskirib bo'ladi. Energiya bo'yicha dono qarorlar qabul qilish
uchun zarur ma'lumotlarni ma'lumot egalaridan eng oqilona foydalanuvchi tomonga
yetkazishning eng ma'qul yo'li bu siyosiy yo'l bilan cheklanmagan erkin bozor narxlari
orqalidir.
Bozor narxlari iste'molchilarga ular energiyaning foydalanish turlarini qanchaga
baholashi to'g'risidagi ma'lumotni ishlab chiqaruvchilarga va bir-birlariga yetkazishga imkon

---

392
beradi. Shuningdek, bozor narxlari ishlab chiqaruvchilarga ham energiya turlarining ishlab
chiqarish tannarxi to'g'risidagi ma'lumotlarni iste'molchilarga yetkazishga imkon beradi. Ushbu
ma'lumotlarga asosan iste'molchilar, modomiki tejalgan energiyaning qiymati yuzaga
keladigan noqulaylikning qiymatidan katta bo'lar ekan, noqulaylik darajasini minimallashtirib,
energiyadan foydalanish hajmini qisqartiradilar. Ishlab chiqaruvchilar esa berilgan tannarxga
iste'molchilar manfaatini maksimallashtirishni nazarda tutib ishlab chiqarish hajmini
ko'paytiradilar. Ishlab chiqarilgan qo'shimcha energiyaning istemolchilar uchun bo'lgan qadri
uning tannarxidan yuqori bo'lar ekan bu jarayon davom etadi. Buning natijasida biz,
barchaning istaklarini inobatga olgan holda, energiyani tejash va uni ishlab chiqarishning eng
ma'qul nisbatiga erishamiz.
Narx signallari har doim ham mukammal ishlamaydi. Hatto narx chegarasi mavjud
bo'lmagan taqdirda ham, erkin bozor energiyani tejash va uni ishlab chiqarish o'rtasidagi aniq
to'g'ri balansni ta'minlashga kafolat bera olmaydi. Shunday bo'lsada, bozor narxlari orqali
olingan ma'lumotlar asosida energiya bo'yicha qabul qilingan qarorlar siyosatchilar va
byurokratlar narx chegarasini o'rnatishlari ortidan yuzaga kelgan ma'lumotlar vakuumida
qilingan qarorlarga qaraganda afzalroqdir.