James d. Gwartney

Son-sanoqsiz dalillar
Agar men, Qalam, ozod inson nimalarga qodir ekanligiga yagona guvoh bo'lganimda
edi, unda shubha qiluvchilarda asos bo'lishi mumkin edi. Lekin son-sanoqsiz boshqa dalillar
ham mavjud. Pochta xizmati, masalan, avtomobil, kalkulyator, don yig'ish kombayni, freza
dastgohi yoki o'n minglab boshqa buyumlarni ishlab chiqarishga qaraganda ancha sodda
hisoblanadi. Aloqa va yetkazib berish xizmatichi? Nega erkinlik berilgan bu sohada odamlar
inson ovozini dunyoning narigi chekkasiga bir soniyadan kam vaqtda uzatadilar; voqealarni,
ular sodir bo'lishi zahotiyoq, harakatlanuvchi tasvir ko'rinishida har bir uyga uzatadilar; 150
nafar yo'lovchini Sietldan Baltimorga to'rt soatdan kamroq vaqtda tashiydilar; Texasdan Nuy-
Yorkdagi plita yoki o'choqqa aql bovar qilmas arzon narxlarda va subsidiyasiz tabiiy gaz
yetkazib beradilar; har to'rt funt neftni Fors ko'rfazidan dunyoning yarmicha uzoqlikdagi
Amerikaning sharqiy qirg'oqlariga ancha arzonga, bir untsiya og'irlikdagi xatni ko'chaning
narigi qismiga tashish uchun davlat so'raydigan to'lovdan ham arzonroqqa tashiydilar?!
Sizga bermoqchi bo'lgan darsim quyidagidan iborat: ijodiy mehnatga erkinlik bering.
Jamiyat ushbu darsning xulosasi bilan uyg'un yashashini ta'minlang. Jamiyatning huquq
apparati barcha to'siqlarni olib tashlashiga yo'l bering. Ushbu ijodiy nou-xaular erkin
rivojlanishiga imkon bering. Erkin odam iqtisodiyotning «ko'rinmas qo'l» chaqiriqlariga

---

339
javoban harakatlanishiga ishoning. Ishonchingiz albatta o'z tasdig'ini topadi. Men, Qalam,
ko'rinishimdan oddiy bo'lishimga qaramasdan, bu ishonch xuddi quyosh, yomg'ir, kedr daraxti
va ona zamin kabi haqiqiy ekanligiga yaralishim mo'jizasini dalil sifatida taqdim etaman.
Yakuniy savol: hamkorlik tarmog'i qanday qilib mamlakat ishlab chiqarish potensialini
nihoyatda kengaytirib, zamonaviy hayot standartlariga poydevor bo'ladi?