James d. Gwartney

Kirish
Video:
Baxt siri
Hayot tanlovlardan iboratdir. Iqtisodiyot
(?)
 esa rag'batlantirishning ushbu tanlovlarga va hayot
shakliga ta'sirini o'rganadi. Ta'lim, xarajat, investitsiya, ish faoliyati bo'yicha tanlovlar va
boshqa qator shaxsiy qarorlar farovonlik va hayot sharoitimizga ta'sir ko'rsatadi. Bundan
tashqari, saylovchi va fuqaro sifatidagi tanlovlarimiz qonunlar yoki «o'yin qoidalari»ga ta'sir
ko'rsatadi. O'z navbatida ushbu qoidalarning erkinlik va farovonligimizga ham ulkan ta'siri bor.
O'zimiz va jamiyat uchun oqilona tanlovlarni amalga oshirishda, avvalo inson tanlovlari, ular
harakatlarining asoslari hamda ushbu harakatlarning o'z va boshqalar farovonligiga qanday
ta'sir qilishi to'grisidagi asosiy printsiplarni yaxshi tushunib olishimiz lozim. Demak,
iqtisodiyot insonlarning qaror qabul qilish jarayonini, tanlovlarga ta'sir etuvchi kuchlar tahlilini
hamda ularning jamiyat faoliyatiga ta'sirini o'rganadi.
Iqtisodiy fikrlash usuli asosiy tushunchalarni fikrlash jarayoniga tatbiq etishdan
iboratdir. Keyingi qism iqtisodiyodni o'rganishda, nega ba'zi mamlakatlar rivojlanib, yuqori
daromad darajasiga yetishi, boshqalari esa, aksincha, iqtisodiy turg'unlikka uchrab, kambag'al
bo'lishi sabablarini tushunishda ahamiyatga ega bo'lgan o'n ikkita tushunchalarni taqdim etadi.
Xarajatlarning asl ma'nosi, narxlarning ahamiyati, savdoning farovonlikka ta'siri hamda

---

10
insonlar qadrlaydigan narsalarni ishlab chiqarish turmush darajasini qo'llab-quvvatlashi
to'g'risidagi tushunchalarni o'rganasiz. Kitobning keyingi qismlarida bu tushunchalar muhim
ahamiyatga ega bo'lgan mavzularni o'rganishga asqotadi.

---

11
Rag'batlar ahamiyatga ega
Butun iqtisodiyot bitta oddiy printsipga tayanadi: manfaatlarning o'zgarishi inson hatti-
harakatiga kutilganidek ta'sir etadi. Rag'batga ham pullik, ham pulsiz omillar ta'sir ko'rsatadi.
Agar biror tovar qimmatlashsa, odamlarning uni tanlash ehtimoli kamayadi. Shunga mos
ravishda, tanlovdan kelib chiqadigan manfaat oshsa, odamlarning uni tanlash ehtimoli oshadi.
Gohida iqtisodiyotning asosiy postulati deb ataluvchi ushbu oddiy g'oya juda kuchli asbob
hisoblanadi, chunki u deyarli barcha faoliyatimizda qo'llaniladi.
Odamlarning biror tanlovni tanlash ehtimoli uning qimmatlashgani sari kamayadi.
Ushbu g'oyaning ma'nosi to'g'risida o'ylab ko'ring. Uchrashuvga kechikayotgan kishining
yo'ldan do'stinikiga tashrif buyurish ehtimoli kamayadi. Sovuq va yomg'irli kunda kamroq
odamlar piknikka chiqadi. Narxlarning oshishi sotilgan tovarlar miqdorini kamaytiradi.
Ta'tildan bir kun oldin kollejda davomat odatdagidan pastroq bo'ladi. Har bir holatda uning
talqini bir xil: tanlov qimmatlashgani sari u kamroq tanlanadi.
Xuddi shunday, agar tanlovdan kelib chiqadigan manfaat oshsa, odamlarning uni
tanlash ehtimoli oshadi. Ko'chada yurgan kishi yerda yotgan centdan ko'ra yevro yoki dollarni
olishi ehtimoli ko'proq. Agar biror dars mavzusining imtihonda bo'lishi ma'lum bo'lsa,
talabalar ushbu darsda diqqatliroq bo'ladilar. Mijozlar arzon, yuqori sifatli xizmat ko'rsatuvchi
va qulay manzilda joylashgan do'konlarda ko'proq xarid qiladilar. Ishchilar xizmatlariga
yarasha rag'batlantirilsa, ular qattiqroq va samaraliroq ishlaydilar. Bu natijalarning barchasi
oldindan ma'lum bo'lib, ular iqtisodiyotning «rag'batlar ahamiyatga ega», degan postulatini
shunchaki aks ettiradi.