Жамият фикрининг абстрактланиш жараёни

Жамият фикрининг абстрактланиш жараёни.

Abstraksiya (lot. abstractio – ajratish, mavhumlash) –

• 
  butunning tomoni, momenti, bo‘lagi, fragmenti, rivojlana olmagan, bir tomonlama, fragmentar (abstrakt) narsa
  
• 
  bilishda ob’ektiv reallikdagi predmet, hodisalarning ikkinchi darajali, uncha muhim bo‘lmagan ayrim xususiyatlaridan xayolan uzoqlashtiruvchi va shu asosda ularning eng muhim, asosiy tomonlarini bo‘rttirib ko‘rsatuvchi fikriy model
  

Narsa va hodisalarning konkret tomon, belgilaridan uzoqlashish va muhim jihat, belgilarini ajratish jarayoni abstraksiyalash (mavhumlashtirish), shu jarayonning natijasi, yakuni, xulosasi esa A. deyiladi. A. bilishda tushuncha, kategoriya shaklida namoyon bo‘ladi.
Mavhumlashtirish asosan tafakkurning muhim xususiyati hisoblansada, lekin tasavvurda ham abstraksiyaning ayrim elementlarini uchratish mumkin. Abstraksiyalash jarayonida turli kategoriyalar, qonun, qonuniyat, sababiyat kabi mavhum tushunchalar vujudga kelib, bu tushuncha va kategoriyalar olamni bilishning muhim yakunlarini, natijalarini qurollarini tashkil etadi.
Asbstraktlanish jarayoni real obyektni unga nisbatan qulayroq boʼlgan boshqa real yoki mavhum obyektlar (yozuv, rasm, chizma, belgi va h.k.) bilan akslantirish yoki almashtirish orqali real obyektni ifodalashdir
Аbstraktlanish jarayoni quyidagi abstrakt tushunchalarning paydo boʼlishiga sabab boʼlgan
Yozuv,Rasm,Chizma,
Belgi, Nuqta, Qoʼshish, Ayirish.
Bizni qurshab turgan olamda sodir boʼladigan oʼzgarishlarni asosan 3 turga ajratish mumkin:

1. 
   abiotik oʼzgarishlar (tabiiy oʼzgarishlar, zilzilalar, vulqonlar otilishi, suv toshqinlari va shu kabilar);
   
2. 
   biotik oʼzgarishlar (populyatsiyalar biomassasining yoki sonining oʼzgarishi, populyatsiyalarning qirilib ketishi);
   
3. 
   antropogen oʼzgarishlar (inson faoliyati natijasida atrof muhitda sodir boʼladigan oʼzgarishlar).
   

1. 
   Модель ва моделлаштириш тушунчалари.
   

Model – bu real obʼektni almashtirishi mumkin boʼlgan, tadqiqot va tajriba oʼtkazish uchun qulay va arzon boʼlgan boshqa bir real yoki abstrakt obʼekt.
Model real obʼektning soddalashtirilgan koʼrinishi boʼlib, uning hamma xossalarini emas, balki asosiy xossalarinigina oʼzida mujassam etadi.
Model lotincha “modulus” soʼzidan olingan boʼlib, oʼlchov va namuna maʼnolarini bildiradi.
XX asrning oʼrtalaridan boshlab inson faoliyatining turli sohalarida matematik usullar va EHM qoʼllanila boshlandi. Obyektlar va hodisalarning matematik modellarini oʼrganadigan “Matematik iqtisod”, “Matematik kimyo”, “Matematik lingvistika va hokazo yangi fanlar va bu modellarni oʼrganish usullari paydo boʼldi.