Жамият фикрининг абстрактланиш жараёни

Matematik model – atrof borliqdagi hodisalar yoki obektlarning matematik tilidagi taxminiy ifodasidir.
Modellashtirish o'rganilayotgan ob'ektning o'rnini (asl nusxasini) uning shartli tasviri, tavsifi yoki chaqirilgan boshqa ob'ekt bilan almashtirish sifatida ko'rib chiqish mumkin model va ba'zi taxminlar va qabul qilinadigan xatolar ichida asl nusxaga yaqin xatti-harakatni ta'minlash. Modellashtirish odatda asl nusxaning xususiyatlarini ob'ektni emas, balki uning modelini o'rganish orqali anglash maqsadida amalga oshiriladi. Albatta, modellashtirish asl nusxani yaratishdan ko'ra osonroq bo'lganida yoki biron sababga ko'ra ikkinchisini yaratmaslik yaxshiroq bo'lgan taqdirda oqlanadi.
Ostida model jismoniy yoki mavhum ob'ekt tushuniladi, uning xususiyatlari ma'lum ma'noda o'rganilayotgan ob'ekt xususiyatlariga o'xshashdir, shu bilan birga modelga qo'yiladigan talablar echilishi kerak bo'lgan muammo va mavjud vositalar bilan belgilanadi. Modellar uchun bir qator umumiy talablar mavjud:
1) to'liqlik - oluvchiga barcha kerakli ma'lumotlarni taqdim etish, ob'ekt haqida;
2) egiluvchanlik - har xil vaziyatlarni ko'paytirish qobiliyati, shartlar va parametrlar doirasi;
3) rivojlanishning murakkabligi mavjud bo'lganlar uchun maqbul bo'lishi kerak.
Modellashtirish ob'ekt modelini yaratish va uning xususiyatlarini o'rganish orqali modelni o'rganish jarayoni.
Shunday qilib, modellashtirish ikkita asosiy bosqichni o'z ichiga oladi:
1) modelni ishlab chiqish;
2) modelni o'rganish va xulosalar chiqarish.
Shu bilan birga, har bir bosqichda har xil vazifalar hal qilinadi va mohiyati jihatidan farq qiluvchi usul va vositalar.
Amalda turli xil modellashtirish usullari qo'llaniladi. Amalga oshirish uslubiga qarab barcha modellarni ikkita katta sinfga bo'lish mumkin: fizikaviy va matematik.
Matematik modellashtirish uni matematik modellari yordamida jarayonlarni yoki hodisalarni o'rganish vositasi sifatida ko'rib chiqish odat tusiga kirdi. Ostida jismoniy modellashtirish ob'ektlar va hodisalarni fizik modellar bo'yicha o'rganish, o'rganilayotgan jarayon uning fizik mohiyatini saqlab qolish bilan qayta tiklanganda yoki o'rganilganga o'xshash boshqa fizik hodisadan foydalanilganda tushuniladi. Qayerda jismoniy modellar qoida tariqasida ma'lum bir vaziyatda zarur bo'lgan asl nusxaning fizik xususiyatlarining haqiqiy mujassamlashini taxmin qilish kerak, masalan, yangi samolyotni loyihalashda uning aerodinamik xususiyatlariga ega sxemasi yaratiladi; rivojlanishni rejalashtirishda me'morlar uning elementlarining fazoviy joylashishini aks ettiruvchi maket tuzadilar. Shu munosabat bilan jismoniy modellashtirish ham deyiladi prototip yaratish.


Yarim tabiiy modellashtirish haqiqiy uskunalarni modelga kiritish bilan komplekslarni simulyatsiya qilish bo'yicha boshqariladigan tizimlarni o'rganish. Haqiqiy uskunalar bilan bir qatorda yopiq modelga ta'sirlar va shovqinlarning simulyatorlari, tashqi muhitning matematik modellari va yetarli darajada aniq matematik tavsifi noma'lum bo'lgan jarayonlar kiradi. Murakkab jarayonlarni modellashtirish uchun sxemaga haqiqiy uskunalar yoki real tizimlarning kiritilishi oldingi noaniqlikni kamaytirishga va aniq matematik tavsifi bo'lmagan jarayonlarni tekshirishga imkon beradi. Yarim tabiiy modellashtirish yordamida haqiqiy uskunalarga xos bo'lgan kichik vaqt konstantalari va chiziqliligini hisobga olgan holda tadqiqotlar olib boriladi. Haqiqiy uskunalarni kiritish bilan modellarni o'rganishda kontseptsiya qo'llaniladi dinamik modellashtirish, murakkab tizimlar va hodisalarni o'rganishda - evolyutsion, taqlidva kiber modellashtirish.
Shubhasiz, modellashtirishdan haqiqiy foyda faqat ikkita shart bajarilgan taqdirda olinishi mumkin:
1) model xususiyatlarning to'g'ri (yetarli) ko'rinishini ta'minlaydi, tekshirilgan operatsiya nuqtai nazaridan asl, ahamiyatli;
2) model yuqorida sanab o'tilgan muammolarni bartaraf etishga imkon beradi.
Maʼlumotlarni koʼrinishi va maʼnosiga qarab quyidagi 3 ta asosiy turga boʼlish mumkin:

1. 
   fizik;
   
2. 
   grafikli;
   
3. 
   matematik.
   

Modellar ham mos holda 3 turga – fizik, grafikli va matematik modellarga ajratiladi.