Жамият фикрининг абстрактланиш жараёни

Математик моделларнинг назарий ва амалий тадқиқоти, уларнинг адекватлиги

Obyekt modelining adekvatligi – shu obyektning barcha xossa va xususiyatlari modelda qanchalik toʼgʼri ifodalanishi
Аdekvatlikni tekshirish – tadqiq etilayotgan tizim bilan oʼlchamlari mosligini tahlil etish, hamda tizimga teng qiymatligini tahlil etishdan iborat. Аmmo model tizimni toʼla aks ettirishi shart emas, chunki uni yaratish maʼnoga ega boʼlmay qoladi.
Аdekvatlik tashqi sharoitlarni va ishlash rejimlarini idealizatsiyalash sababli, baʼzi bir tasodifiy faktorlarni hisobga olmaslik tufayli buziladi. Tashqi muhit taʼsirlari toʼgʼrisida aniq xabarlarni, tizimni strukturasidagi baʼzi bir noaniqliklar, qabul qilingan approksimatsiya, inerpoliyatsiya, taxminlar, gipotezalar model bilan tizim orasidagi moslikning kamayishiga olib keladi.
Bu faktorlar sababli modellashtirish natijalari real jarayonlardan ahamiyatli farqlanishga olib keladi.
Modelning adekvatligini tekshirish zarur, aks holda noto‘g‘ri modellashtirish natijalari asosida noto‘g‘ri yechimlar qabul qilinishi mumkin. Аmaliyotda adekvatlikni baholash modellashtirish natijalarini ekspertlar tahlili bo‘yicha amalga oshiriladi.
Аdekvatilikni tekshirishni quyidagi turlari mavjud:
-elementlar modelini tekshirish;
-tashki taʼsir modelini tekshirish;
-tizimning ishlash jarayonini kontseptual modelini tekshirish;
-formal va matematik modelini tekshirish;
-chiqish xarakteristikasini o‘lchash va hisoblash usullarini tekshirish, ya'ni yechish xatoliklari aniqlanadi;
-dasturiy modelni tekshirish.
Modelni sozlash. Аdekvatlikni tekshirish natijalari bo‘yicha model bilan tizim - original orasidagi mos kelmaslik katta bo‘lsa, modelni sozlash zarur bo‘ladi.
Bunda quyidagi o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin; global, lokal va parametrik.
Global o‘zgartirishlar kiritilishiga sabab kontseptual yoki matematik modelda uslubiy xatoliklarni aniqlash natijasidir. Bunday xatoliklarni bartaraf etish yangi modelni ishlab chikishga olib keladi.
Lokal o‘zgartirishlar esa baʼzi bir parametrlarni aniqlashtirish yoki algoritmlarni o‘zgartirish bilan bogʼlikdir. Bunday o‘zgartirishlarni bajarish, masalan, tizimni baʼzi bir tashkil etuvchilarini modelini o‘zgartirish, tashki taʼsirlar modelini unga ekvivalent bo‘lgan aniqroq modellar bilan almashtirish orqali amalga oshiriladi.