Жамият фикрининг абстрактланиш жараёни

Parametrik o‘zgartirishlarga esa modeldagi baʼzi bir maxsus parametrlarni o‘zgartirish orqali erishiladi.
Аnalitik usulda tuzilgan matematik modelning adekvatligi, yaʼni aniqlik darajasi modellashtirilayotgan obyekt xossalarini matematik munosabatlar yordamida qay darajada ifodalanganligi bilan aniqlanadi. Shu bilan birga bu usulda modelning adekvatligi uning yechish usullari aniqligiga ham bogʼliq boʼladi.
Obyekt eksperiment modelining adekvatligi oʼtkazilgan tajribalar soni va uning sifatiga hamda ularni oʼtkazishda foydalanilgan oʼlchash asboblarining aniqlik darajasiga bogʼliq boʼladi. Tajribalar soni qancha koʼp boʼlib, oʼlchash asboblarining aniqlik darajasi qancha yuqori boʼlsa, olingan natijalar haqiqiy natijalarga yetarlicha yaqin boʼladi, yaʼni model adekvat boʼladi.

Matematik modellashtirishda xatoliklar

Matematik modellashtirishda xatoliklar
Maʼlumki, matematik modellarni yechish uchun uni diskret holga olib kelishga toʼgʼri keladi. Masalalarni diskret holga keltirishda baʼzi bir xatoliklarga yoʼl qoʼyiladi. Bu xatoliklar nimalar hisobiga hosil boʼladi va u qanday baholanadi?
Taqribiy hisoblash xatoliklari va ularning turlari.
EHM yordamida hisob-kitob ishlarini bajarish asosan taqribiy hisoblashlar asosida olib boriladi. Bu esa ixtiyoriy masalaning yechimi qandaydir xatoliklar bilan, yaʼni masalaning taqribiy yechimi hosil boʼlishiga olib keladi.
Masalalarni EHM da yechishda hosil boʼlgan xatoliklarni qanday baholash mumkin, degan savol barcha mutaxassislarni qiziqtirib keladi. Bu savolga javob berish maqsadida absolyut va nisbiy xatolik tushunchalari kiritiladi.
Masalan: «kitobda 738 ta varaq», «auditoriyada 30 ta talaba», «uchburchakda 3 ta qirra», «telefon apparatida 10 ta raqam»;
738, 30, 3, 10 aniq sonlar.
Ushbularda esa: «Yer bo`lagining perimetri 210 m», «Yerning radiusi 6000
km», «Qalamning og’irligi 8 g»;
210, 6000, 8 taqribiy sonlar.
Bu kattaliklarning taqribiy bo`lishlariga sabab, o`lchov asboblarining takomillashmaganligidir. Mutlaq aniq o`lchaydigan o`lchov asboblari yo`q bo`lib, ulardan foydalanganda ma`lum xatoliklarga yo`l qo`yiladi.
A aniq son, a - uning taqribiy qiymati bo`lsin.
Agar aAgar a>A bo`lsa, a ortig’i bilan olingan taqribiy son deyiladi.
Taqribiy sonning xatoligi deb A va a orasidagi ayirmaga aytiladi.
Xatolikni ∆a deb belgilasak, u holda quyidagicha bo`ladi:
∆a=A-a
A= ∆a+a
Taqribiy sonning absolyut xatoligi deb A va a orasidagi ayirmaning moduliga aytiladi.
∆=|A-a|

δ (a) = ∆a/|A|

Taqribiy son a ning nisbiy xatoligi δ (a) deb absolyut xatolik ∆a ni A ning moduliga nisbatiga aytiladi:

δ (a) = ∆a/|A|