Jamiyatning daromadi hisoblanadi. U taqsimlanganda barcha iktisodiyot ishtirokchilarining daromadlari xosil bo’ladi

Foydani taqsimlash 
 
Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi sharoitida korxona sof foydasining taqsimoti o’ziga xos 
xususiyatlarga ega. Bunga korxonaning mulk shakli ta’sir etadi. 
Sof foyda taqsimoti quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi: 
- aktsionerlik jamiyatida dividentlar to’lashga va rezerv kapitaliga ajratma qilinadi. Uning 
qolgan qismi taqsimlanmagan foyda ko’rinishida jamiyat ixtiyorida qoladi va korxona faoliyatini 
rivojlantirishda (asosiy fondlarni kengaytirishda va aylanma mablag’larni shakllantirishda) 
qatnashadi; 
- qo’shma korxonada rezerv kapitaliga ajratma qilinadi, uning ustaviga muvofiq tahsischilr 
o’rtasida taqsimlanadi yoki tahsischilar qaroriga binoan korxona faoliyatini rivojlantirishga 
ishlatiladi; 
- xususiy korxonalarda rezerv kapitaliga ajratma qilinadi va uning qolgan qismi 
taqsimlanmagan foyda ko’rinishida korxona faoliyatini rivojlantirishda ishtirok etadi; 
- davlat korxonalarida rezerv fondiga ajratma qilinadi, qolgan qismi esa Ustav fondiga 
qo’shiladi. Ma’lumki, korxona Ustav fondi uning asosiy va aylanma fondlarini shakllantirishda 
muhim manba hisoblanadi. 
Korxonaning ishlab chiqarish faoliyatidan oladigan foydaning miqdori ichki va tashqi 
omillardan bog’liq. Ichki omillarga yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish, xo’jalik yuritish 
darajasi, 
rahbariyat 
va 
menejerlarning 
bilimdonligi 
(omilkorligi), 
mahsulotning 
raqobatbardoshligi, ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etish darajasi kiradi. Korxona 
faoliyatiga bog’liq bo’lmagan tashqi omillarga bozor konyunkturasi, ishlab chiqarish uchun zarur 
bo’lgan moddiy-texnik resurslarning narxi, amortizatsiya normalari, soliq solish tizimi va 
boshqalar. 
Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi sharoitida har bir korxonada foydani ko’paytirish 
tadbirlarini rejalashtirish va amalga oshirish lozim. Umuman olganda bunday tadbirlar quyidagi 
ko’rinishlarda bo’lishi mumkin: 
- u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish bo’yicha monopol o’rinni egallashga (noyob 
mahsulotlar ishlab chiqarishga) erishish; 
- doimo o’zgaruvchan konyunkturga qarab ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni yangilab 
turish; 
- raqobatbardoshlik sharoitida tovarlarning sotila olishini ta’minlash maqsadida 
xaridorlarga turli xil xizmatlar ko’rsatish (jumladan, tovarlar sotilgandan keyingi xizmatlar); 
- mahsulot ishlab chiqarishni o’stirish; 
- mahsulot sifatini yaxshilash; 
- ortiqcha uskunalar va boshqalarni sotish yoki ijaraga berish; 
- mavjud moddiy resurslardan, ishlab chiqarish quvvatlaridan va ish maydonlaridan, ishchi 
kuchi va ish vaqtidan oqilona foydalanish asosida mahsulotlarning tannarxini pasaytirish; 
- ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash;
- mahsulotlarni sotish bozorini kengaytirish va boshqalar. 
Korxona faoliyati samaradorligini aniqlash uchun yakuniy natijani (foydani) ishlab 
chiqarish xarajatlari yoki shnday natijaga erishishni ta’minlagan resurslar bilan taqqoslash lozim.