Janrlar tarkibi va badiiyati
Download 364.52 Kb. Pdf ko'rish
|
3-Marosim-folklori
- Bu sahifa navigatsiya:
- «Kelin o‘tirsin»
|
keldik» – deyishar ekan. Surxondaryo viloyatida sovchilar
qizning uyiga borganda «qullikka keldik», «eshik yoki hovli supurishga keldik», «qarindosh bo‘lish uchun keldik», «bir farzandingizning qo‘lini so‘rab keldik», «bir bolangizni bizlarga farzandlikka berarsiz deb keldik», «bir farzandimiz ikkita bo‘lsin deb keldik», deya gap boshlashar ekan. Xalqimizning bevosita nikoh to‘yi bo‘lib o‘tadigan kunda o‘tkazilgan turli-tuman udum va marosimlari ham mavjudki, ularning aksariyati o‘ziga xos qo‘shiqlari, aytim va olqishlari bilan alohida ajralib turadi. Kuyov kelinnikiga kelganida chimildiq tutilgan va kuyov bilan uning jo‘ralari chimildiqli uyga olib kirilgan. Kuyov odob saqlab o‘tirmay turganida kelinning otasi bilan onasi: «O‘tiring kuyov, o‘tiring, davlatimizning sherigisiz, qizimizni sizga topshir dik, sizni Xudoga», – deyishgach, kuyov o‘tirgan. «Kuyov o‘tirsin» udumiga ko‘ra, kelinni olib ketish uchun kelgan kuyov yigit qaynonasining uyida chimildiqqa kirganida odob va hurmat yuzasidan o‘tirmasdan tikka turaveradi. Shunda kuyovning qaynonasi kirib kelib:
23
Ikki tog‘ning orasidan, Oy chiqadi lovullab, Kuyov to‘ra kirib kelar, Sepichlari yalpillab. O‘tirsinlar, kuyov to‘ra. Kuyov to‘ra o‘tirmasa, Uylarni berdim, Qoziqda kishnagan, Duldulni berdim. Qafasda sayragan, Bulbulni berdim, O‘tirsinlar, kuyov to‘ra. Kuyov-kuyov deydilar, Mulla kuyov deydilar, Qaynotasi bilan qaynonasi Eshigidan borganda Xush kelibsiz, deydilar, O‘tirsinlar, kuyov, o‘tirsinlar, – deydi. Shundan keyin kuyov o‘ziga belgilangan joyda o‘tiradi. Kuyovnikiga kelgan kelin uyga kirganidan keyin chimildiqning ichidagi to‘shak ustiga o‘tirmay tikka turadi. Shunda kuyovning onasi yoki buvisi kelinni o‘tirishga taklif qilib qo‘shiq aytadi. «Kelin o‘tirsin» nomli bu an’anaviy xalq qo‘shig‘i buxoroliklar orasida keng tarqalgan bo‘lib, «kelin tushdi» udumining qadimiy uzvlari sirasiga kiradi. Bu qo‘shiqda qaynona o‘z keliniga uyning to‘rini, ro‘zg‘oridagi barcha ishlarni, bor davlatini baxsh etganligi ifoda etiladi: 24
Oftobi anvarim, xush keldingiz, Ikki diydam, sarvarim, xush keldingiz, Siz uchun oy-u kun mushtoqdir, Jon bolamning qallig‘i, xush keldingiz. Oyim kelin o‘tirsin! Yana kelin o‘tirmasa, uylarni berdim, Poygakni qo‘yib, to‘rlarni berdim, Bor-u yo‘q davlatimni berdim, Jamiki savlatimni berdim. Oyim kelin o‘tirsin! Kelin oyim yashasinlar, Taglariga baxmal to‘shasinlar. Kelin oyim bilan o‘g‘limdan bo‘lgan bolalar Ota-onalariga o‘xshasinlar. Oyim kelin o‘tirsin! Xalqimiz an’anasiga ko‘ra, nikoh to‘yining ertasi va undan keyingi kunlarda o‘tkazilgan bir necha marosimlar ham mavjud bo‘lib, ular o‘ziga xos qo‘shiqlari, ya’ni verbal komponenti bilan alohida ajralib turgan. To‘yning ertasi kuni kelinchakning yuzini ochishga bag‘ishlab o‘tkaziladigan marosim «bet ochar» deyilgan. Surxon vohasi aholisi udumiga ko‘ra, «bet ochar» rasmi nikoh to‘yining ertasi kuni bajariladi Bunda kayvonilar bir yosh o‘g‘il bolaning qo‘liga o‘qlov yoki mevali daraxt shoxidan sindirib olingan novdani tutqazadilar. Ana shu o‘qlovning uchiga oq paxta o‘raladi. Yosh bola qo‘lidagi o‘qlov bilan kelinning boshiga solingan maxsus yoping‘ich-ro‘molni ko‘tarib, yuzini ochadi. Shundan keyin o‘sha o‘qlov kelin betini ochgan o‘g‘il bolaning o‘ziga beriladi. Ba’zi joylarda kichkina o‘g‘il bolaning qo‘liga 25
mevali daraxtning cho‘pi beriladi va o‘sha cho‘pning uchiga paxta yoki doka o‘raladi. Bola shu cho‘p bilan kelinning betini ochib yuboradi. «Bet ochar» marosimida kayvoni kelinni kuyov tomon qarindoshlari hamda qo‘ni-qo‘shnilar huzuriga boshlab keladi va «kelin salom» qo‘shiqlarini aytib, hazil-huzul bilan kelinga yangi oila a’zolari hamda bu xonadonning yaqin kishilarini tanishtiradi. «Kelin salom»da nomi aytilgan kishilar kelinga ko‘rmana beradilar. Oltinsoy tumanidagi Xo‘jaipok jamoa xo‘jaligidagi Oxun qishlog‘ida yashovchi 63 yashar Toshxol Jo‘rayevaning aytishicha, ijrochi bundan zavqlanib ketib shunday deydi: Oq bulutning ostidan, Oyday kelin kelibdi. Ko‘k bulutning ostidan Kunday kelin kelibdi. Kelingiz og‘a-inilar, Kelin betin ochadi, Ko‘rmanani berganlar, Tanga-tilla sochadi. Shundan keyin isiriqqa tuz, qalampir qo‘shib tutadilar va isiriqni kelinning atrofidan aylantirib: «Baniyati shifosini
«Yuz ochdi» marosimida esa mevali daraxt (ko‘pincha behi) novdasi bilan bir yosh bola kelinning yuzidagi ro‘molini ochgach, kayvoni yoki yangalardan biri «kelin salom» aytadi. Bu qo‘shiqlar qofiyadosh so‘zlar, kulgili hazil-mutoyiba, qiziqarli misralarga boyligi bilan o‘ziga xoslik kasb etadi. Ijro jarayonida kelin sukut saqlagani holda salom qaratilayotgan kishiga egilib, ta’zim bajo keltiradi. Odatda, «kelin salom» 26
ijrosi, dastlab, Xudoga, payg‘ambarlarga, aziz-avliyolarga, muqaddas joylarga hurmat bajo keltirish bilan boshlanib, so‘ngra kuyovning bobosi va buvisi, ota-onasi, aka-ukalari, opa-singillari, eng yaqin qarindoshlari, qo‘shnilari, kelinning ovsinlari, to‘yda xizmat qilgan kishilar – nonvoy, oshpaz, jarchi va boshqalarga ham bag‘ishlanadi. Yengil yumor bilan yo‘g‘rilgan bu qo‘shiqdagi hazil-mutoyibalar hech kimning ko‘ngliga tegmaydi. O‘ho‘ - o‘ho‘ yo‘talgan, Obdastasin ko‘targan, Qaynotasiga salom. Oq soqichday eshilgan, Mahallaga kerilgan, Qaynonasiga salom. G‘o‘zadagi pechakday, Qayrilmachoq gajakday, Qaynonasiga salom. O‘zbek folklorining qadimiy janrlaridan biri hisoblangan «kelin salom» qo‘shiqlarida kuyovning ota-onasi, qarindoshlari va yaqinlariga chuqur hurmati, izzat-ikromi o‘z badiiy ifodasini topgan.
Download 364.52 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|