Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

SEMINAR MASHG‘ULOTLARI REJASI 
 
1. Janubi-Sharqiy Osiyo yangi industrial mamlakatlar (YAIM) iqtisodi va eksporti 
rivojlanishining xususiyatlari. 

---

2. YAIM iqtisodi juda tez rivojlanishining va ularning jahon xo‘jaligiga integratsiyasining ichki 
va tashqi sabablari 
3. Hududdagi YAIMda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirshsda davlatning roli. 
4. Hudud mamlakatlaridagi valuta-moliya inqirozining sabablari va uni mamlakatlar iqtisodiy 
rivojlanishiga ta’siri. 
ADABIYOTLAR 
 
1. Брагина Е. Республика Корея: закономерности экономического чуда. - ж. "МЭ и МО". 
1991, №10. 
2. Дак Ву Нам. Опыт экономического развития Республики Корея в условиях рыночной 
системы, — ж. "МЭи МО". 1991, №4. 
3. Иванов П.Н. Гонконг. История и современность. М., "Наука", 1990. 
4. Международные экономические отношения. Проблемы тенденции развития. Санк-
Петербург, 1990. 
5. Оникиенко А. Модернизация на Тайване: от экономической либериализации к 
политической демократии. — ж. "МЭ и МО" 1993, №2. 
6. Раджабова З.К. Мировая экономика. М., ИНФРА-М, 2004. 
7. Тэор Т.Р. Мировая экономика, СП Питер, 2001. 
8. Федоровский А. Новые индустриальные страны: динамика роста сохраняется - 
Тенденции мирового эконмического развития. Обзор за 1990 г. и начало 1991 г., М., 
"Наука", 1991. 
9. Федоровский А. Южнокорейский опыт внешне ориентированного развития; МЭ и МО, 
М., 1999, №7. 
10. Чудодеев А. Прыжок "четырех китов" - ж. Новое время, 1989, №27. 
11. How big is Asia. The Economist, 7.11.98.
 
 
6-BOB 
 OSIYO-TINCH OKEANI MINTAQASI DAVLATLARI 
(ASOSIY TAMOYILLAR VA INTEGRATSIYALASHUVNING O‘ZIGA XOS 
XUSUSIYATLARI) 
 
Rivojlanayotgan jahonning ayrim mintaqalaridagi iqtisodiy rivojlanishning yuqori 
sur’atlari, ularning tashqi iqtisodiy, savdo aloqalari kengayishiga kuchli turtki bo‘ldi. Shu bilan 
birga, bir qator ichki va tashqi omillarga ko‘ra, mintaqaviy ichki hamkorlikni kengaytirish, 
chuqurlashtirish, yangi hududiy birlashmalarning paydo bo‘lishi borgan sari muhim ahamiyat 
kasb etmoqda. Bunday ittifoqlarning a’zolari faqat rivojlanayotgan mamlakatlar emas, balki 
ilg‘or mamlakatlar ham ushbu mintaqa a’zolari xisoblanadi.
Iqtisodiy rivojlanish sohasida ham, mintaqa ichidagi kooperatsiyada ham ilgarilab 
ketganlardan biri - Osiyo-Tinch okeani mintaqasi hisoblanadi. Bu mintaqa davlatlari o‘rtasida 
iqtisodiy rivojlanish borasida o‘sish eng yuqori bo‘lgan davlatlar: Yaponiya, AQSH, yangi 
industrial mamlakatlar (Janubiy Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur), Janubi-Sharqiy Osiyo 
mamlakatlari assotsiatsiyasi a’zolari bo‘lgan mamlakatlar hamda Kanada, Avstraliya, Yangi 
Zelandiya, Xitoy. 
Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish xususiyatlari va 
mintaqada davlatlararo hamkorlikni rag‘batlantiruvchi omillar umuman, mintaqa 
mamlakatlarining iqtisodiy jihatdan yuqori sur’atlarda rivojlanishiga, bu yerda joylashgan 
davlatlarning samarali siyosati, hukumatlar, sanoat va fan doiralarining birgalikdagi harakatlari 
sabab bo‘ldi. Shuni ta’kidlash joizki, ularning iqtisodiy strategiyalarida tafovut bo‘lishiga 
qaramay, quyidagi bir qator o‘xshash tomonlari ham bor: 
1. Eksportga mo‘ljallangan siyosat yuritish, bunda: 

---

- Iqtisodiy rejalashtirish va siyosatni tanlashda qiymat omillarini doimiy hisobga olish 
rag‘batlantiriladi; 
- jahon xo‘jaligi bilan integratsiyalashish xususiy sektorning samaradorligini oshiruvchi 
mexanizmlarni ishga soladi; 
- eksport chet el valutasida daromad keltiradi. 
2. Yuqori jamg‘arish normasi. Ma’lumki, biron-bir mamlakatning omonatlari, jamg‘armalari 
uning yalpi milliy mahsuloti hajmining 20%ga yetsa, u o‘z-o‘zini tiklab turuvchi rivojlanish 
bosqichiga erishadi. 1960 yilda Osiyodagi yangi industrial mamlakatlar va Janubi-Sharqiy 
Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasiga a’zo davlatlar ichida faqat Tayvanda jamg‘arish normasi 
20%ga yetdi. 1982 yildan boshlab barcha a’zo mamlakatlarda 20%dan oshdi. Shunday qilib, o‘z 
jamg‘armalari, chet el manbalaridan keladigan qo‘shimcha mablag‘lariga ega bo‘lgan bu 
mamlakatlar iqtisodini keng ko‘lamda investitsiyalashga erishdi. 
3. Xususiy sektorniig faoliyati va iqtisodiyotni samaraliroq rivojlantirish mahsadida 
xususiylashtirish siyosatiiing o‘tkazilishi. Bu yerda xususiylashtirishning ikki - mulkchilikni va 
boshqaruvni xususiylashtirish tomonlari bor. Mulkchilikni xususiylashtirishda ijtimoiy 
tengsizlikni vujudga keltirmaslik yoki abadiylashtirmaslik choralarini ko‘rish lozim. Shuning 
uchun ham Xitoyda tovarlar oqimini tartibga solish borasida bozor qonunlari va mexanizmlari 
qabul qilinishi davlat mulki saqlangani holda amalga oshiriladi. Xususiy mulkchilik yetakchi 
bo‘lgan Yaponiyada ham mulkchilik va boshqaruv bir-biridan alohidadir. 
4. Qishloq ho‘jaligi sohasidagi taraqqiyot. Mintaqadagi mamlakatlarda qishloq xo‘jaligini
gullab-yashnayotgan tarmoqqa aylantirish maqsadida agrar sektorga alohida e’tibor qaratildi. 
Xususan, Janubiy Koreyada qat’iylashtirilgan narxlarni saqlab turishga qaratilgan davlat dasturi
qabul qilingan va u muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda, qishloq infratuzilmasini yaxshilashga 
doir ilmiy tadqiqotlar o‘tkazildi, har xil tadbirlar ko‘rildi. 
5. Iqtisodiy moslashish (adaptatsiya) siyosati. 1970-yillar va 80-yillar boshida yuz bergan neft 
inqirozi davridagi iqtisodiy pasayishga qaramay, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari 
yuritgan iqtisodiy siyosat ularni bu murakkab davrni qarzlarsiz bosib o‘tishga imkon berdi. 
Buning ustiga ular 3-4% o‘sishga, keyin esa jahon iqtisodidagi umumiy yuksalish sharoitida 
10% va undan ortiq o‘sish sur’atiga erisha oldi. Umuman, Sharqiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va 
Tinch okeani havzasi mintaqasi mamlakatlarida 1980-2000 yillarda yalpi milliy mahsulotning 
o‘rtacha yillik o‘sish sur’atlari 7,8%ni, Sharqiy Osiyoda - 9,3%, Janubi-Sharqiy Osiyoda - 
6,3%ni tashkil etdi. Xitoy esa bu ko‘rsatkich bo‘yicha yetakchi bo‘ldi - unda 10,1%ga yetdi. 
6. Osiyo-Tinn okeani mintaqasi mamlakatlari uchun bu yerda milliy intilishlarni samarali 
amalga oshirish uchun qulay bo‘lgan xalqaro hamkorlik muhiti mavjudligi muhim umumiy omil 
hisoblanadi. Shu bilan birga, u kooperatsiya jarayoni mehnat taqsimotining an’anaviy vertikal va 
gorizontal turlariga asoslangan boshqa mintaqalardan ancha farqlanadi. Birinchi tur XIX asrda 
ustunlik qilgan, sanoati rivojlangan mamlakat bilan xomashyo yetkazib beruvchi mamlakat yoki 
metropoliya bilan mustamlaka o‘rtasidagi munosabatni ifodalagan. Ikkinchi tur Yevropa 
Ittifoqiga xos bo‘lib, unda taxminan bir xil darajada rivojlangan, madaniyati o‘xshash bo‘lgan 
industrial mamlakatlar o‘zaro savdo-iqtisodiy hamkorlik olib boradilar. Bulardan farqli o‘laroq, 
Osiyo-Tinch okeani mintaqa mamlakatlarida mehnat taqsimoti "uchayotgan g‘ozlar" tipidagi 
rivojlanish nomini olib, unga o‘ziga xos o‘sish turi to‘g‘ri keladi. Ma’lumki, bu hududda AQSH 
birinchi va yetakchi davlatga aylandi. XIX asr oxirlaridan boshlab Yaponiya eng zarur iste’mol 
tovarlari sohasida, keyinroq uzoq muddat foyda-laniladigan tovarlar, sanoatning turli sohalarida 
quvib yetish usulidagi rivojlanish strategiyasiga amal qildi. Hozirgi vaqtda yangi industrial 
mamlakatlar hamda Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiaiiyasiga a’zo davlatlar Yaponiya 
yo‘lidan bormoqda.
Ko‘rilayotgan mamlakatlardagi integratsiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari 
shundaki, Osiyo mamlakatlarining rivojlanish darajasi, tabiiy resurslarning ko‘p yoki kamligi, 
madaniy, tarixiy va diniy xususiyatlar jihatdan farqlarning kattaligi tufayli ularning Yevropa 
Ittifoqi ruhida iqtisodiy integratsiyalashuvi mumkin emas. Biroq, aynan shu ko‘p turlilik ularning 
"uchayotgan g‘ozlar" tipida birgalikda rivojlanishini taqozo qiladi. Bunda har qaysi mamlakat 

---

o‘zaro to‘ldiruvchi mehnat taqsimoti yordamida oldinga harakatlanish uchun o‘z xususiyatlarini 
ishga soladi.
Ma’lumki, xalqaro mehnat taqsimotining bu turi, "Shimol-Janub" doirasida industrial va 
rivojlanayotgan mamlakatlar orasida munosabatlarning rivojlanishiga yordam berdi. Bir vaqtlar 
Yaponiya va Amerika kapitallari ko‘p mehnat talab qiladigan ishlab chiqarishlarni yaratish 
uchun Osiyo mamlakatlariga keng ko‘lamda investitsiyalar kiritgan edi. Endi Osiyodagi yangi 
industrial mamlakatlar uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol buyumlari ishlab chiqarishni avj 
oldirishmoqda. Ular yirik bozorlarga aylanib, mintaqa ichidagi savdo-sotiqning kengayishiga 
hissa qo‘shmoqda. Bundan tashqari, 1990-yillarning o‘rtalariga kelib, Singapur va Gonkong 
muhim kapital eksportchilariga aylandi. Janubiy Koreya va Tayvan bevosita investitsiyalar 
kiritish, texnologiya o‘tkazish yo‘li bilan boshqa mamlakatlarga yordam ko‘rsatmoqda.
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasiga a’zo davlatlarda mehnat, tabiiy 
resurslar mo‘l bo‘lib, ularni boshqa mamlakatlarga, o‘z mintaqalaridagi mamlakatlarga yetkazib 
bermoqda. Masalan, Indoneziya, Malayziya va Bruney neft eksport qiladi. Bundan tashqari, ko‘p 
mehnat talab qiladigan ishlab chiqarishlar Osiyodagi yangi industrial mamlakatlardan Janubi-
Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasiga a’zo davlatlarga o‘tib turadi. Shuning uchun ularda 
xom ashyo emas, balki eksport qilinadigan shu xom ashyoga ishlov berish darajasini oshirish 
tadbirlari ko‘riladi. Mintaqaning ko‘p davlatlari qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish 
borasida sezilarli taraqqiyotga erishdi.
Mintaqa ichidagi integratsiyani rag‘batlantiruvchi tashqi sabablar ichida Yevropa va 
Amerikada ro‘y berayotgan iqtisodiy bloklarning shakllanish an’anasi ajralib turadi. Bu Yevropa 
Ittifoqi doirasida yagona bozor hosil bo‘lishi munosabati bilan Yevropa iqtisodiyoti autsayder 
mamlakatlar uchun yopilib qoladi, degan xavotir bilan bog‘liq. 
"Sharqiy Yevropa omili" ham ularni xavotirga soladi. Bunga ko‘ra, bozor iqtisodiyotiga 
o‘tayotgan mamlakatlarda kapitalga ehtayoj keskin oshib ketishi va shu sababli ssuda foizi 
ko‘tarilishi mumkin.
Retsipiyent (qabul qiluvchi) mamlakatlar orasida turli jamg‘armalar uchun, kapitalning 
kirib kelishi uchun, shu jumladan, rivojlanishiga rasmiy davlat yordami, xususiy kreditlar,
investitsiyalar uchun jahon miqyosida raqobatning kuchayishi ham muhim o‘rin tutadi.
Janubiy Koreya ilgari kapitalning netto-eksportchisi bo‘lgan bo‘lsa, 1991 yildan boshlab 
netto-importchisiga aylandi. Agar 1986-91 yillarda mamlakatta bevosita chet el investitsiyalari 
kiritish o‘rtacha hajmi 863 mln AQSH dollarini tashkil qilgan bo‘lsa, 2000 yilda u 3300 mln 
dollarga yetdi yoki 3,5 marta ko‘paydi. Singapur, Indoneziya va mintaqaning boshqa davlatlariga 
kiradigan bevosita investitsiyalar oqimi ancha o‘sdi (11-jadval).