Jaqtiliqtin tuwri siziqli taraliwi. Jaqtiliqtin tegis aynadan shagilisiwi. Tegis aynada suwretleniwdi jasaw

64.Lyuminescenciyanin qollaniliwi
(lot. lumen - jaqtılıq, esccnt — kúshsiz, tómen tásirdi ańlatiwshı qosımsha ) — birpara elementlariing arnawlı bir temperaturada olardıń issiklik nurlanıwına salıstırǵanda kúsh-liroq bolǵan, jaqtılıq terbelisleri dáwirinen talay artıq waqıt dawam etetuǵın (turaqlı issiklik nurlanıwınan ayrıqsha ) nurlanıwı. Íssılıq nurlanıwı júdá tómen temperaturalar (úy temperaturası ) de da L. dúbeleydey payda bolıwı múmkin. Usınıń sebepinen onı, ádetde, " suwıq" nurlanıw dep da júritiledi. Bul nurlanıw jaqtılıq, radioaktiv nurlanıwlar, rentgen nurlanıw, elektr maydan oyatatuǵın, sonıń menen birge, ximiyalıq processler hám mexanik tásirinler nátiyjesinde payda boladı. L. nurlanıw spektri kózge kórinetuǵın nurlanıw, infraqızıl hám ultrafioletoviy nurlanıwdıń jaqın diapazonlarında ámeldegi boladı.
Arqa jaqtısı, chiriyotgan terek, birpara shıbın-shirkeyler (biolyuminessensiya), minerallardıń L. lanishi áyyemginen málim bolǵan. Lekin L. hádiysesi 19 -ásir aqırlarında úyrenila baslandı. v. K. Rentgeniing túrli elementlardıń sáwleleniwin úyreniw maydanınan ótkergen tájiriybeleri rentgen nurları jańa ashılıwlarına, A. Bekkerelntg 1890 -jılda lyuminoforlarni izertlew salasındaǵı jumısları radioaktivlik hádiysesin aniklashga sebep boldı. L. nizamlıqların úyreniw jáne onı túrli tarawlarda isletiwde S. I. vavilov shólkemlestirgen fiziklar mektep zárúrli úles qosdı. Ádetde, lyuminessent nurlanıw ush tiykarǵı process sebepli payda boladı (suwretke k,.). 1) elektron, atom hám molekula tashki energiya tásirinde tiykarǵı jaǵday 1 den oyanıw jaǵdayı 3 ke ótedi; 2) elektron, atom hám molekula oyanıw jaǵdayı 5 dan nurlanmasdan metastabil jaǵday 2 ge túsedi; 3) elektron, atom hám molekula metastabil jaǵdayı 2 den tiykarǵı jaǵday 1 ge kúshli nur shıǵarıp ótedi. Bulardan tısqarı, L. ni payda etiwshi bir neshe kvant ótiw jolları bar. Mısalı, bólekler oyanıw jaǵdayı 3 ke topırdan oǵan jaqın jaǵdaylarǵa ótip, bir pútkil koridor (polosa) payda etiwi múmkin; bólekler tuwrıdan-tuwrı jaǵday 3 ten tiykarǵı jaǵday 1 ge qaytıp túsiwi múmkin (rezonans nurlanıw ). Kóbinese, bólekler metastabil jaǵday 2 den 1 ge emes, qosımsha jaǵday /' ga ótiwi hám keyinirek nurlanıw shıǵarmay /'dan 1 jaǵday (/'-" 1) ga utishi múmkin. Eger energiya uzatıwdıń juwmaǵında rekombinatsiya procesi (yaǵnıy elektron hám ion, elektron hám gewek birlesuvi) ámeldegi bolsa, bunday nurlanıwdı rekombinatsion L. deyi-ladi. Sáwlelanishning dawam etiw waqtına qaray, L. ni fluoressensiya (qısqa waqıtlı sáwleleniw) hám fosforessensiya (uzok, waqıtlı sáwleleniw) xillariga bólinedi. Lyuminessent nurlanıwǵa alıp keliwshi elementar ja-rayonlarǵa qaray, L. dıń spontan, májburiy (metastabil) hám rekombinatsion túrleri bar..