30
II BOB.
HIKOYALARDA BADIIYLIK VA HAYOTIY TALQIN
2.1.Adib hikoyalarida ijtimoiy muhit va ramziylik
“Badiiy adabiyotda hayot go‘zalliklari, insonning ijtimoiy faoliyati va
ma’naviy olami ma’lum bir estetik kategoriyalar orqali o‘z ifodasini topadi. Badiiy
adabiyotning estetik
kategoriyalari deyilganda, poetik idrok etilgan hayotiy
voqelikni tasvirlash yo‘llari, ya’ni badiiyat qonuniyatlari silsilasi nazarda tutiladi.
Taniqli adabiyotshunos olim Matyoqub Qo‘shjonovning fikriga ko’ra «Estetik
kategoriya bu hayot go‘zalliklarining adabiyot va san’atda in’ikos ko‘rinishlarining
tasvir yo‘llaridir»”.
1
Inson xarakteri, uning ruhiy o`ziga xosligi ko`p jihatdan u yashayotgan muhit
shart-sharoitlari bilan bog`liqdir. Aksariyat yozuvchilarni, N.G.CHernishevskiy
ta’biri
bilan aytsak, “Ijtimoiy munosabatlar va hayotiy to`qnashuvlarning
xarakterlarga ta’siri” qiziqtirishi bejiz emas.
Badiiy adabiyotda milliylik deganda ko‘p adabiyotshunoslar urf-odatda,
milliy libosda, faoliyatda, sa’y-harakatda, nutqida ko‘rishadi
va shu holatlarda
o‘z mujassamini topadi, deb bilishadi. To‘g‘ri, bu holatlar milliylikni belgilaydigan
omillar hisoblanadi. Lekin mazkur vosita va omillar o‘zida milliylikni to‘liq
ifodalaydi, deb bo‘lmaydi. Chunki bular milliylikning zohiriy ko‘rinishlaridir.
Ma’lumki, zohiriylik bu shakldir. Shakl esa hech qachon masala mohiyatini
belgilamaydi. U belgilashga xizmat qiladigan vositadir. Milliylik,
birinchi
navbatda, ruhiyatda o‘z mujassamini topadi. Milliylikni belgilaydigan boshqa
xususiyatlarning barchasi unga bog‘liq, undan kelib chiqadi. Ruhiyat esa
insonning tabiatini va o‘zligini
belgilaydigan ilohiy kuch, ma’naviy oziqdir.
Ruhiyati kuchli odam o‘z qiyofasidan, o‘z yo‘lidan, ya’ni to‘g‘ri yo‘ldan
toymaydi, e’tiqodidan voz kechmaydi. Bu borada
Qur’oni karimda shunday
deyiladi: "Sendan ruh haqida so‘raydilar. Aytgin, ruh - Ollohning ishi, sizlarga
faqat ozgina ilm berilgan xolos.
("Al-isro" surasi. 85-oyat). Demak, ruhiyat
ilm bilan yo‘g‘rilgan, undan ozuqa oladi. Uning inson jismidan, ya’ni tabiatidan
joy olishi muhitga bog‘liq. Agar qanchalik undan erta bahra olsa,
milliy
xususiyat shunchalik kuchli bo‘ladi.
O’ktam Usmonovning ham ko’pgina hikoyalari ruhiyat masalasida
milliylikka yo`g`rilgan bo`lib, unda qahramonlar orqali ma’naviy-axloqiy
1
Qo‘shjonov M. Saylanma. Ikki jildlik. II jild. T., 1983. 137-bet.
22
31
masalalar yoritib berilgan. Yozuvchi hikoyalarida ramziy obrazlarga alohida
diqqatini qaratadi. Boshqa hikoyalariga qaraganda
ramziylikka asoslangan
hikoyalari kitobxon ko`nglidan kengroq joy egallaydi deb o`ylayman.
Do'stlaringiz bilan baham: