Жи ва хим” фанидан иктисодиёи таълим йўналиши талабалари учун якуний назорат саволлари

33. «Кўнгилли» экспорт чеклашлари
Таянч иборалар: даромад эффекти, ҳимоя эффекти, истеъмолга таъсир эффекти, КЭЧ, ишлаб чиқаришга таъсир эффекти
«Ko‘ngilli» eksport cheklashlar
Mutaxassislarning fikricha, eksport kvotalarining muhim turlaridan biri
ko‘ngilli eksport cheklashlari (KECH) hisoblanadi. KECH holatida eksportyordavlat «ko‘ngilli» ravishda boshqa mamlakatga olib chiqadigan mahsuloti hajmini
chegaralaydi va hamkor taziyqi ostida minimal import narxlarini o‘rnatadi. Bunday
amaliyot AQSH va Yevropa Ittifoqida Yaponiya tovarlari (avtomobillar,
elektronika, po‘lat)ga nisbatan keng qo‘llaniladi. Hozirgi paytda jahonda bunday
turdagi 100 dan ortiq bitimlar imzolangan, biroq UST a’zo-mamlakatlar oldiga ular
o‘rtasidagi savdoda XXI asr boshlariga kelib KECHni umumiy bekor qilish
vazifasini qo‘ymoqda.
Maxsus, mantiqiy nihoyasiga etkazilgan kvotalash usuli iqtisodiy sanksiya
ko‘rinishidagi embargo hisoblanadi. Bu usul bir mamlakat yoki mamlakatlar
guruhi bilan savdo operatsiyalarini butunlay ta’qiqlashni bildiradi. Odatda siyosiy
maqsadlarni ko‘zlagan holda embargoni joriy qilish butun nomenklaturadagi yoki
alohida guruhdagi tovarlar eksporti yoki importini cheklashni nazarda tutadi. XX
asrda savdoni tartibga solishni bunday usuliga yetarli darajada misollar keltirish
mumkin. BMT qaroriga ko‘ra embargo siyosati Iroqqa, qisman sobiq Yugoslaviya,
Livan, Eron va ba’zi boshqa mamlakatlarga nisbatan amalga oshirilgan.
34. Яширин протекционизм кўринишлари
Таянч иборалар: техник тўсиқлар, ички солиқлар, давлат харидлари, миллий стандартлар, маҳаллий компонентлар
Yashirin proteksionizm ko‘rinishlari
Jahon amaliyotida tashqi savdoni tartibga solishning notarif usullari ichida
miqdoriy va moliyaviy usullardan tashqari yashirin proteksionizm usullaridan
foydalaniladi. Yashirin proteksionizm usullari mohiyati jihatdan markaziy
hukumat va hatto mahalliy hokimiyat organlari tomonidan tashqi savdo yo‘liga
bojxona tabiatiga ega bo‘lmagan turli tuman to‘siqlarni o‘rnatishini anglatadi.
Yashirin proteksionizm usullarining ko‘pchiligi xalqaro savdo muvofiqlashtirilgan
tamoyillarini buzishning yaqqol namunasidir.
Alohida mamlakat import yoki eksportni bir tomonlama chegaralashida
foydalanadigan yashirin proteksionizm usullarining yuzdan oshiq turi mavjud. Bu
usullarni to‘rtta katta guruhga ajratish mumkin:
 Texnik to‘siqlar;
 Ichki soliqlar va yig‘imlar;
 Davlat xaridlari doirasidagi siyosat;
 Mahalliy komponentlarning tovar tarkibida bo‘lishligiga talablar.
Texnik to‘siqlar - bu yashirin proteksionizm usuli bo‘lib, milliy texnik,
ma’muriy va me’yorlar hamda qoidalar shunday ishlab chiqiladiki, ular tovarlarni
tashqaridan olib kirishga to‘sqinlik qiladi. Texnik xarakterdagi to‘siqlarning eng
keng tarqalganlari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
 Milliy standartlarga rioya qilishni talab qilinishi;
 Import mahsulotni sifati haqida sertifikat olinishini talab qilinishi;
 Maxsus qadoqlash va markirovkalashni talab qilinishi;
 Ma’lum sanitariya va gigiena qoidalariga rioya qilishni talab qilinishi;
 Atrof-muhitni himoyalash bo‘yicha tadbirlar o‘tkazishni talab qilinishi;
 Murakablashtirilgan bojxona rasmiyatchiliklariga rioya qilinishini talab
qilinishi;
 Iste’molchilar huquqlarini himoyalash to‘g‘risidagi qonunlarga rioya qilishni
talab qilinishi va hokazolar.