Jihozlar va loyihalash asoslari

0 ‘tga chidainli materiallar dastlabki ishlatiladigan xomashyoning turiga qarab 6 guruhga bo‘Iinadi: 1) qumtuproqli; 2) alumosilikatli; 3) magneziyalli, xrom-magneziyalli; 4) uglerodli; 5) oksidli; 6) karbidli, boridli, nitridli.
U lhhiihi ehg UiUhiirl xususiyatlari yuqori harorat ta ’siriga yUmshamasdan Voki erimasdan qarshilik ko‘rsatish, toshqol ta'siriga chidamlilik, erigan nordon va asosli moddalar, kul va boshqalar ta’siriga qarshilik ko‘rsatish, termik barqarorlik (haroratni keskin o‘zgarishiga bardosh berish) yuqori haroratda yetarlicha mexanik mustahkamlikka egaligi bu materiallarning muhim xususiyatlari hisoblanadi.
U yoki bu material qurilmalarning eng yuqori ishchi haroratini hisobga olgan holda tanlanadi.

Q‘tga chidamlilik darajasiga qarab bu materiallar 3 ta turga bo‘linadi: o‘tga chidamli (1580—1770°C), o‘tga chidamliligi yuqori (1770—2000°) va o‘tga o‘ta chidamli (2000°C dan yuqori).

QUmtuproqli o‘tga chidamli materiallarga dinas misol bo‘la oladi. U kvarsit yoki qumtoshdan tayyorlanadi. U nordon toshqol ta’siriga chidamli, lekin asosli toshqol, yoqilg‘i kuli, metall oksidlari ta’siriga qarshiligi past. Ular dinasni yemirib, oson suyuqlanadigan silikatlar hbsil qiladi. Issiqlikka chidamliligining pastligi dinasning kamchiligi hisoblanadi. Birinchi va ikkinchi darajali dinasning o‘tga chidamliligi 1710 va 1690°C ni tashkil qiladi.
Alumosilikatli o‘tga chidamli materiallarga shamot misol bo‘ladi, u kimyo sanoatida keng qo‘llanadi. Shamot g‘ishtlar bilan sanoat pechlari, oltingugurt va kolchedan kuydiriladigan xumdonlar, bariy xlorid va natriy gidroksid ishlab chiqarishda shaxtali va tamburli xumdonlarning ichki tomonlari qoplanadi. Shamot buyumlaming tarkibi 46% A120 3,
21

www.ziyouz.com kutubxonasi

54% Si03 va kam miqdorda boshqa qo‘shimchalardan tashkil topgan bo‘lib, nordon va asosli toshqollar ta'siriga hamda haroratning keskin o‘zgarishiga chidamli. A turkumdagi shamot buyumlarning o‘tga

chidam liligi —1730°C, B turkum dagilarniki — 1670°C va B
turkumdagilarniki — 1610°C ga teng. Ular 0,2 MPa yuk ostida 1350— 1400°C haroratda deformatsiyalana boshlaydi.
Magnezial o‘tga chidamli materiallar ichida magnezitli, dolomitli va xrom-magnezitli materiallar diqqatga sazovordir.