Ўйин қоидалари 2022/23 The International Football Association Board

Эркин зарба

Ўйинчи қуйидаги қоидабузарликни содир этса, эркин зарба белгиланади:

• 
  хавфли ўйнаса;
  
• 
  Рақибнинг ҳаракатига жисмоний контактсиз халал берса;
  
• 
  хақоратли, хафа килувчи ёки ахлоқсиз сўзлар ва/ёки имо-ишоралар ва бошқа оғзаки эътирозлар билан ўз норозилигини билдирса;
  
• 
  дарвозабон тўпни қўлидан чиқармокчи бўлганида ўйинчи бунга халал берса, тўпга зарба берса ёки зарба беришга ўринса;
  
• 
  тўпга қўллари билан тегишидан қатъий назар, қоидаларни четлаб ўтиш учун тўп дарвозабонга (шу жумладан жарима/еркин зарба ва гол зарбаси орқали) боши, кўкраги, тиззаси ва бошқалар билан ўзатилиши учун қасддан қилинган ҳийла-найранг ишлатса, дарвозабон. Дарвозабон шундай вазиятни яратса, жазоланади;
  
• 
  Қоидаларда эслаб ўтилмаган бошқа қоидабузарликни амалга оширган ўйинчини огохлантириш ёки четлатиш учун ўйин тўхтатилган бўлса.
  

Дарвозабон ўз жарима майдони ичида қуйидаги қоидабузарликлардан исталган бирини содир этса, эркин зарба белгиланади:

• 
  тўпни қўлидан чиқаргунга қадар олти сониядан ортиқ вақт давомида уни қўлида ушлаб турса;
  
• 
  тўпни қўлидан чиқариб, бошқа ўйинчи тўпга тегингунга қадар унга қўли билан қайта тегса;
  
• 
  қуйидаги ҳолатдан (дарвозабон тўпни ўйинга киритиш мақсадида тўпга оёк билан Яққол зарба берган ёки оёк билан зарба беришга ўринган ҳолат бундан мустасно) сўнг дарвозабон қўли билан тўпга тегинса:
  

o жамоадоши атайлаб тўпни унга оёк билан ўзатса;
o жамоадоши тўпни бевосита ён чизиқдан ташлаб берганидан кейин тўпни олса.
Қуйидаги ҳолатларда дарвозабон тўпни қўл(лар)и билан назорат қилаётган ҳисобланади:

• 
  тўп қўллар ёки қўл ва исталган юза (масалан: ер, шахсий танаси) орасида бўлса; ёки дарвозабон қўлининг исталган қисми билан тўпга тегиб турса. Тўп дарвозабонга тегиб, сакраб кетиш ёки дарвозабон дарвозани кўткарган ҳоллар бундан мустасно;
  
• 
  тўпни ўзатилган очиқ кафтида ушлаб турса;
  
• 
  тўпни ерга ураётган ёки хавога отаётган пайтда.
  

Дарвозабон тўпни қўл(лар)и билан назорат қилаётганида, рақиблар томонидан унга ҳужум қилиниши мумкин эмас.
Хавфли ўйин
Хавфли ўйин — ўйинчи тўпга ўйнашга ўриниб, кимгадир (жумладан ўзига ҳам) жароҳат етказиш хавфини юзага келтирадиган ҳар қандай ҳаракат ҳамда яқинда турган рақиб ўйинчисининг жароҳат олишдан хавфсираши эвазига унинг тўпга ўйнашига халақит бериши.
Рақибга хавф туғдирмаган ҳолатдагина "кайчи" ёки "велосипедча" услубида зарба беришга рухсат этилади.
Контактсиз рақибнинг ҳаракатига халақит бериш
Рақибнинг ҳаракатланишига халақит бериш шуни англатадики, тўп ҳар икки ўйинчидан ўйнай оладиган масофада бўлмаганда рақиб ўйинчисининг йўлини тўсиш, унинг ҳаракатини чеклаш ва секинлаштириш ёки рақиб ўз йўналишини ўзгартиришга мажбур бўладиган тарзда унинг йўлини тўсиб чиқиш.
Барча ўйинчилар майдонда ўз жойларини эгаллаш ҳуқуқига эга. Рақиб йўлида туриш — бу рақибнинг йўлини тўсиш учун ҳаракат эмас.
Ўйинчи, агар тўп ўйин масофасида жойлашган ва рақибни қўллари ёки танаси билан ушламаган бўлса, рақиб ва тўп орасидаги жойни эгаллаб, тўпни ёпиши мумкин. Агар тўп ўйин масофасида бўлса, рақиб рухсат берилган услуб билан ҳужум қилиши мумкин.

3. 
   Интизомий чоралар
   

Ҳакам учрашувдан олдинги текширув учун майдонга чиқган пайтдан бошлаб, то учрашув якунланганидан кейин (пенальтилар сериясини ҳам қўшган ҳолда) майдонни тарк этгунга қадар интизомий чоралар қўллаш ваколатига эга.
Учрашув бошланишидан аввал майдонга чиқкунга қадар ўйинчи ёки жамоанинг расмий шахси четлатишга лойиқ қоидабузарлик содир этса, ҳакам ўйинчи ёки жамоанинг расмий шахсига учрашувда иштирок этишига рухсат бермаслик ҳуқуқига эга (каранг: 3.6-Қоида); ҳакам ҳар қандай бошқа интизомсиз хулқ-атвор хақида тегишли ташкилотларга хабар беради;
Ўйинчи ёки жамоанинг расмий шахси майдонда ёки унинг ташқарисида огохлантириш ёки четлатишга лойик қоидабузарлик содир этса, қоидабузарликнинг хусусиятига мос равишда жазоланади.
Сариқ карточка огохлантиришни, қизил карточка четлатишни билдиради.
Қизил ва сариқ карточкалар фақат ўйинчи, захирадаги ва алмаштирилган ўйинчи ёки жамоанинг расмий шахсига кўрсатилиши мумкин.
Ўйинчилар, захирадаги ва алмаштирилган ўйинчилар
Карточка кўрсатиш учун ўйинни тўхтатиб туриш
Агар ҳакам ўйинчини огохлантириш ёки четлатишга қарор қилса, жазо чораси қўлланилгунча ўйин давом эттирилиши мумкин эмас. Қоидабузарликдан жабр чеккан жамоа жарима / эркин зарбаларини тезда амалга ошириб, Яққол гол уриш имкониятига эга бўлган ҳамда ҳакам интизомий чора қўллаш тартибини бошламаган ҳолат бундан мустасно. Жазо чораси ўйиннинг навбатдаги тўхталишида қўлланилади. Агар қоидабузарлик рақибни Яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлса, ўйинчи дарҳол огохлантириш билан жазоланади.
Устунлик
Агар ҳакам қоидабузарлик пайтида устунлик берсаю, ушбу қоидабузарлик учун ўйинни тўхтатган ҳолатда ўйинчини огохлантириш / четлатиш назарда тутилган бўлса, бу огохлантириш / четлатиш чораси тўп навбатдаги сафар ўйиндан чиқганида қўлланилиши керак. Яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилиш ҳолати бундан мустасно бўлиб, бунда ўйинчи спортчига хос бўлмаган хатти-ҳаракати учун огохлантирилади. Агар қоидабузарлик истиқболли ҳужумга халақит берган ёки уни бузган бўлса, ўйинчига огоҳлантириш берилмайди.
Устунликни жиддий қоидабузарлиқ тажовўзкорона хатти-ҳаракат ёки иккинчи огохлантириш билан боғлиқ ҳолатларда бермаслик керак. Бироқ яққол гол уриш имконияти мавжуд ҳолатлар бундан мустасно. Ҳакам ўйинчини тўп навбатдаги сафар ўйиндан чиқганида, четлатиши керак. Аммо ўйинчи тўпга ўйнаса, рақиб билан тўп учун курашса киришса ёки рақибига халал берса, ҳакам ўйинни тўхтатади, ўйинчини четлатади ва ўйинни эркин зарба билан давом эттиради. Ўйинчи янада жиддийрок қоидабузарлик содир этган ҳолатлар бундан мустасно.
Агар ҳимоячи ҳужум қилаётган ўйинчини жарима майдон ташқарисида ушлашни бошлаган ва жарима майдони ичида ҳам ушлашда давом этган бўлса, ҳакам пенальти белгилаши зарур.
Огохлантириш билан жазоланадиган қоидабузарликлар
Ўйинчи қуйидаги қоидабузарликларни содир этганликда айбдор деб топилса, у огохлантирилади:

• 
  Ўйиннинг давом эттирилишини кечиктирса;
  
• 
  Ўз норозилигини сўз ёки хатти-ҳаракатлари билан намойиш қилса;
  
• 
  Ҳакамнинг рухсатисиз майдонга чиқса, кайтса ёки уни атайлаб тарк этса;
  
• 
  Ўйин бурчақ жарима / эркин зарбалари ёки тўпни ён чизиқдан ташлаб бериш билан давом эттирилиш пайтида талаб қилинган масофани сақламаса;
  
• 
  систематик қоидабузарлик (қоидабузарликни систематик деб ҳисоблаш учун аниқ сон ёки ҳарактеристика мавжуд эмас);
  
• 
  Спортчига хос бўлмаган хулқ-атвор;
  
• 
  Ҳакамнинг видео кўриб чиқиш майдонига кирса;
  
• 
  “видеокўрик” (“ТВ-монитор”) ишорасини хаддан ташқари кўп қилса.
  

Захирадаги ёки алмаштирилган ўйинчи қуйидаги қоидабузарликларни содир этганликда айбдор деб топилса, у огохлантирилади:

• 
  Ўйиннинг давом эттирилишини кечиктирса;
  
• 
  Ўз норозилигини сўз ёки хатти-ҳаракатлари билан намойиш қилса;
  
• 
  Ҳакамнинг рухсатисиз майдонга чиқса, кайтса;
  
• 
  Спортчига хос бўлмаган хулқ-атвор;
  
• 
  Ҳакамнинг видео кўриб чиқиш майдонига кирса;
  
• 
  “видеокўрик” (“ТВ-монитор”) ишорасини хаддан ташқари кўп қилса.
  

Агар иккита алоҳида огохлантириш билан жазоланадиган қоидабузарлик содир этилса (хаттоки кетма-кет бўлса ҳам), улар иккита огохлантириш билан жазоланиши керак. Масалан, ўйинчи талаб этилган рухсатсиз майдонга чиқса ва эхтиётсизлик билан подкат ишлатса / жисмоний тўқнашув ёки тўпни қўли билан ўйнаш орқали истикболли ҳужумни бузса ва хоказо.
Спортчига хос бўлмаган хулқ-атвор учун огохлантириш
Ўйинчи спортчига хос бўлмаган хулқ-атвор учун огохлантирилиши керак бўлган турли ҳолатлар мавжуд, шу жумладан:

• 
  Ҳакамни алдашга ҳаракат қилса, масалан, ўзини жароҳат олгандек ёки ўзига нисбатан қоидабузарлик ишлатилгандек тутса (симуляция);
  
• 
  Ўйин мобайнида ёки ҳакамнинг рухсатисиз дарвозабон билан ўрин алмашса(каранг: 3-қоида);
  
• 
  Жарима зарбаси билан жазоланадиган қоидабузарликни эхтиётсизлик билан содир этса;
  
• 
  Тўпни қўл билан ўйнаш орқали истикболли ҳужумга аралашса ёки уни узиб қўйса;
  
• 
  Истикболли ҳужумга халақит бериш ёки уни узиб қуйиш билан боғлиқ₁ қоидабузарлик содир этса. Тўпни ўйнашга ўриниб, содир этилган қоидабузарлик учун ҳакам пенальти белгилаган вазият бундан мустасно.
  
• 
  Тўпни ўйнашга ўриниб, рақибни яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилиш билан боғлиқ қоидабузарликка йўл қўйса ва ҳакам шу ҳолат учун пенальти белгиласа;
  
• 
  Гол уриш мақсадида тўпни қўл билан ўйнаса (гол бўлган ёки бўлмаганидан катъи назар) ёки голнинг олдини олиш учун муваффакиятсиз ҳаракат қилса;
  
• 
  Майдонда рухсат этилмаган белгилар хосил қилса;
  
• 
  Ҳакамнинг рухсати билан майдонни тарк этаётганида тўпни ўйнаса;
  
• 
  Ўйинга ҳурматсизлик намойиш қилса;
  
• 
  Қоидаларни четлаб ўтиш мақсадида дарвозабонга тўпни бош, кўкрак тизза ва хоказолар билан ўзатиш (жарима/эркин зарбаларни бажариш вақтида ҳам) учун атайин трюкдан фойдаланса; бунда дарвозабон тўпни қўли билан ушлагани ёки ушламагани аҳамиятга эга эмас. Агар дарвозабон ҳийла ишлатишни бошласа, огоҳлантириш билан жазоланади.
  
• 
  Ўйин мобайнида ёки уни давом эттириш вақтида сўзлари билан рақибни ғазаблантирса.
  

Голни нишонлаш
Ўйинчилар голни нишонлаши мумкин, аммо нишонлаш хаддан ортиқ бўлиши керак эмас; саҳналаштирилган услубда голни нишонлаш рағбатлантирилмайди ва бу ҳолат вақтнинг чўзилишига олиб келиши керак эмас.
Голни нишонлаш учун майдондан четга чиқиш огохлантириш билан жазоланмайди, аммо ўйинчилар имкон қадар тезрок майдонга қайтишлари керак.
Ўйинчи огохлантирилиши керак (хаттоки гол бекор қилинса ҳам), агар у:

• 
  тўсикли панжарага осилиб чиқса ва/ёки, хавфсизлик ва/ёки тартибни сақлаш билан боғлиқ муаммони келтирувчи услуб билан томошабинларга яқинлашса;
  
• 
  провақацион, мазах ёки иғвогарлик услубида имо-ишора ёки хатти-ҳаракат қилса;
  
• 
  бошини ёки юзини никоб ёки шу каби бошқа нарса билан ёпса;
  
• 
  футболкани ечса ёки уни бошига ёпса.
  

Ўйин давом эттирилишининг чўзилиши
Ҳакамлар ўйинни давом эттиришни қуйидаги услублар билан чўзадиган ўйинчиларни огохлантириши керак:

• 
  тўпни ён чизиқдан ўйинга ташлашга ҳаракат қилиб, кейин тусатдан уни жамоадошига қолдирса;
  
• 
  алмаштириш пайтида майдондан чиқиб кетишни чўзса;
  
• 
  ўйинни давом эттиришни хаддан ортиқ чўзса;
  
• 
  ҳакам ўйинни тўхтатганидан кейин тўпни ўзокрокка тепиб юборса ёки олиб кетса ёхуд тўпга атайлаб тегиниб, адоватни қўзғаса;
  
• 
  кейинчалик қайта амалга оширишга мажбур бўлишини билиб, жарима / эркин зарбаларини бошқа жойдан амалга оширса.
  

Четлатиш билан жазоланадиган қоидабузарликлар
Ўйинчи, захирадаги ёки алмаштирилган ўйинчи қуйидаги қоидабузарликлардан исталганини содир этса, майдондан четлатилади:

• 
  тўпни қўли билан ўйнаш орқали (ўз жарима майдони ичидаги дарвозабондан ташқари) рақибни голдан ёки яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилса;
  
• 
  умумий ҳаракати дарвоза томон йўналтирилган рақибга нисбатан жарима / эркин зарба билан жазоланадиган қоидабузарликни содир этиш орқали рақибни голдан ёки яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилса (қуйида берилган изоҳни инобатга олган ҳолда);
  
• 
  жиддий қоидабузарлик содир этса;
  
• 
  кимнидир тишласа ёки кимгадир тупурса;
  
• 
  ўзини тажовўзкорона тутса;
  
• 
  хақоратли, хафа килувчи ёки ахлоқсиз сўзлар гапирса ёки имо-ишораларни кўрсатса;
  
• 
  бир ўйинда иккинчи огохлантиришни олса;
  
• 
  видео операцион хона (VOR)га кирса.
  

Ўйинчи, захирадаги ёки алмаштирилган ўйинчи майдондан четлатилса, ёндош ҳудуд ва техник ҳудудни тарк этиши керак.
Голдан ёки яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилиш
Ўйинчи тўпни қўли билан ўйнаш қоидабузарлиги орқали рақибни голдан ёки яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилса, бу каерда содир бўлишидан катъи назар, майдондан четлатилади.
Ўйинчи ўз жарима майдони ичида рақибга нисбатан қоидани бузгани туфайли рақибни яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилса ва ҳакам пенальти белгиласа, у тўпни ўйнашга ҳаракат килган тақдирдагина қоидабузарга огохлантириш берилади. Қолган барча ҳолатларда (масалан, рақибни ушлаб қолиш, кучоклаб олиш, туртиш, тўпга ўйнаш ҳолати мавжуд бўлмаса ва хоказо) қоидабузар ўйинчи четлатилиши шарт.
Ўйинчи, четлатилган, захирадаги ёки алмаштирилган ўйинчи ҳакамнинг рухсатисиз майдонга чиқса ва ўйинга аралашса ёки рақибга халал берса, шу билан биргаликда, рақиб жамоани голдан ёки яққол гол уриш имкониятидан маҳрум қилса, қоидабузар ўйинчи четлатиш билан жазоланадиган қоидабузарликда айбдор деб топилади.
Шу билан биргаликда, қуйидагиларни инобатга олиш керак:

• 
  қоидабузарлик содир бўлган жойдан дарвозагача бўлган масофа;
  
• 
  ҳужумнинг асосий йўналиши;
  
• 
  тўпга эгалик қилиш, тўпни олиб қуйиш ёки тўпни назорат қилиш имконияти;
  
• 
  ҳимоячиларнинг жойлашуви ва уларнинг сони.
  

Қоидаларнинг жиддий бузилиши
Рақибнинг хавфсизлигига тахдид солувчи подкат ёки ҳужум, хаддан ортиқ куч ишлатиш ёки шафкатсизлик билан содир этган ўйинчи қоидаларнинг жиддий бузилиши сифатида жазоланиши керак.
Тўп учун курашаётган ҳар қандай ўйинчи рақибга олдидан, ён томондан ёки орқадан бир ёки икки оёкни ишлатиб катта куч билан ташланса ёки рақибнинг хавфсизлигига тахдид солса, қоидаларни жиддий тарзда бузишда айбдор саналади.
Тажовўзкорона хатти-ҳаракат
Тажовўзкорона хатти-ҳаракат — бу шундай ҳаракатки, ўйинчи тўп учун кураш олиб бормаётган пайтда рақибга нисбатан ёки жамоадошига, жамоанинг расмий шахсига, учрашувнинг расмий шахсига, томошабинга ёки ҳар қандай шахсга нисбатан, контакт бўлган ёки бўлмаганидан катъи назар, хаддан ортиқ куч ишлатиш, шафкатсизлик қилиш ёки шунга интилишидир.
Шунингдек, тўп учун курашмаётган ўйинчи рақиб ёки бошқа шахснинг бошига, юзига қўл билан урса, тажовўзкорона хулқ-атворда айбдор ҳисобланади. Зарба кучсиз бўлган ҳолатлар бундан мустасно.
Жамоанинг расмий шахслари
Агар қоидабузарлик содир этилса ва қоидабузарни аниқлашнинг имкони бўлмаса, техник ҳудуддаги мураббийларнинг лавозим буйича каттаси жазо олади.
Танбех
Қуйидаги қоидабузарликлар одатда танбех берилишига, агар улар такроран содир этилган ёки хаддан ошган бўлса, огохлантириш ёки четлатишга сабаб бўлиши керак:

• 
  майдонга илтифотли бўлмаган / зиддиятга мойил тусда чиқиш;
  
• 
  учрашувнинг расмий шахси билан керакли даражада ўзаро ҳамкорликнинг йўқлиги. Масалан, ёрдамчи ҳакам ёки захирадаги ҳакамнинг кўрсатмаси / талабини инкор қилиш.
  
• 
  қарорга (сўз ёки хатти-ҳаракат билан) мулойим / “юмшок” эътироз билдириш;
  
• 
  бошқа қоидабузарликсиз техник ҳудудни бехосдан тарк этиш.
  

Огохлантириш
Огохлантириш билан жазоланадиган қоидабузарликлар ўз ичига қуйидагиларни олади (лекин бу билан чекланмайди):

• 
  ўз жамоаси техник ҳудуди чегараларига яққол / доимий амал килмаслик;
  
• 
  ўз жамоасининг ўйинни давом эттиришини чўзиш;
  
• 
  Рақиб жамоа техник ҳудудига атайин (зиддиятга бормасдан) кириш;
  
• 
  сўз ёки ҳаракат орқали норозилик билдириш, жумладан, сув идиш ёки бошқа буюмларни отиш / тепиш;
  

о учрашувнинг расмий шахсига нисбатан яққол ҳурматсизликни намойиш килувчи имо- ишоралар қилиш, масалан, истехзоли қарсак;
о Ҳакамнинг видео кўриб чиқиш майдони (RRА)га кириш;

• 
  Имо-ишора билан сариқ ёки қизил карточка кўрсатишни хаддан ортиқ / қатъият билан талаб қилиш;
  
• 
  VARни “кўриш” учун “ТВ-монитор” ишорасини хаддан ортиқ намойиш қилиш;
  
• 
  провокацион ва ғаламислик услубида имо-ишора ёки хатти-ҳаракат;
  
• 
  Доимий ножоиз хулқ-атвор (танбех билан жазоланадиган қоидабузарликни такроран содир этилишини қўшган ҳолда);
  
• 
  Ўйинга нисбатан ҳурматсизлик намойиш қилиш.
  

Четлатиш
Четлатиш билан жазоланадиган қоидабузарликлар ўз ичига қуйидагиларни олади (лекин бу билан челанмайди):

• 
  Рақиб жамоанинг ўйинни давом эттиришига тўсқинлик қилиш, масалан: тўпни ушлаб туриш, тепиб юбориш, ўйинчининг ҳаракатига тўсқинлик қилиш;
  
• 
  қуйидаги мақсадларда техник ҳудудни атайин тарк этиш:
  

о учрашувнинг расмий шахсига нисбатан нафрат ёки норозиликни намойиш қилиш
о провокацион ва ғаламислик услубида хатти-ҳаракат қилиш;

• 
  Рақиб жамоа техник ҳудудига тажовўзкорона ёки адоват билан билан кириш;
  
• 
  майдонга буюмни атайин улоқтириш / тепиб юбориш;
  
• 
  қуйидаги мақсадда майдонга чиқиш:
  

о учрашувнинг расмий шахси билан зиддиятга бориш (жумладан, танаффус вақтида ва учрашув якунланганидан сўнг);
о ўйин, рақиблар, учрашувнинг расмий шахси ҳаракатларига аралашиш;

• 
  видео операцион хонага кириш;
  
• 
  Рақиб жамоа ўйинчиси, захирадаги ўйинчиси, рақиб жамоанинг расмий шахси, учрашувнинг расмий шахси, томошабин ёки ҳар қандай бошқа шахс (масалан, тўпни ўзатиб турувчи ўғил/қизлар, хавфсизлик хизмати вақили ёки мусобақа ташкилотчиси ва хоказо)га нисбатан жисмоний таъсир ёки тажовўзкорона муомала қилиш (жумладан, тупуриш ёки тишлаш);
  
• 
  ўйиннинг ўзида иккинчи огохлантиришни олиш;
  
• 
  хақоратли, хафа қиладиган ёки ахлоқсиз сўз айтиш ва/ёки имо-ишора кўрсатиш;
  
• 
  рухсат этилмаган электрон ёки коммуникация ускуналардан фойдаланиш ва/ёки электрон ёки коммуникация ускуналардан фойдаланиш оқибатида ўзини номакбўл тутиш;
  
• 
  тажовўзкорона хатти-ҳаракат.
  

Буюм (ёки тўп) отилган пайтдаги қоидабузарликлар
Барча ҳолатларда ҳакам қуйидаги интизомий чораларни қўллайди:

• 
  эхтиётсизлик туфайли спортчига хос бўлмаган хулқ-атвор учун қоидабузар ўйинчини огохлантиради;
  
• 
  хаддан ортиқ куч ишлатиш орқали тажовўзкорона хатти-ҳаракат килгани учун қоидабузарни четлатади.
  

4.