Ájiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

II. QISQISHBAQA TÁRIZLILER KLASSI SISTEMATIKASI.
2.1 Qısqıshbaqa tárizlilerdiń suw háwizlerindegi áhmiyeti.

Qısqıshbaqa tárizliler tiykarınan 5 kishi klassqa bólinedi.

1. 
   Saǵaq ayaqlılar (BRANCHIOPODA)
   
2. 
   Sefalokaridalar (CEPHALOCARIDAE)
   
3. 
   Maksillopodalar (MAXILLOPADA)
   
4. 
   Baqanshaqlı qısqıshbaqa tárizliler (OSTRACODA)
   
5. 
   Joqarı qısqıshbaqa tárizliler (MALACOSTRACA)
   

Saǵaq ayaqlılar eń ápiwayi dúzilgen qısqıshbaqa tárizliler. Olardıń buwınları derlik birdey (gomonom) dúzilgen bolıp bası kókiregi menen qosılmaǵan denesindegi buwınlar sanı turaqlı emes. Japıraqqa uqsas kókirek ayaqları háreketleniw dem alıw hám azıǵın awızǵa salıw wazıypasın atqaradı. Qan aylanıw sisteması. Jınıs sisteması basqa qısqıshbaqalarǵa qaraǵanda ápiwayı dúzilgen. Kópshilik túrleri dushshı suwda ayırım túrleri teńizlerde jasaydı. Bul klass jáne 2 otryadqa bólinedi. Saǵaq ayaqlılar hám japıraq ayaqlılar bolıp bólinedi.

4- súwret. Qurǵaqlıqtaǵı záhárli qısqıshbaqa

Saǵaq ayaqlılar (anostrasa) otryadi – gomonom denege iye tómen rawajlanǵan haywanlar esaplanadı. Olardıń denesi bas kókirek qarın bólimlerinen turadı. Tigisler járdeminde basınıń ózi hám aldınǵı protosefalon hám keyingi jaqlarǵa bólinedi. Basınıń aldıńǵı tárepinde antennulalar, antennalar, bir dana nauplius kózi hám bir jup fasetkalı kózleri keyingi bóliminde eki jup erkin jaylasqan jaqları boladı. Bas qalqan- karapaks rawajlanbaǵan. Saǵaq ayaqlılardıń kókiregi 11-19 buwınnan ibarat. Hár bir buwınında bir juptan eki shaqlı japıraq tárizli ayaqları jaylasqan. Kókirek ayaqları birdey dúzilgen. Hár bir ayaqtıń sırtqı tárepinde 2-3 dem alıw bir júziw hám ishki tárepinde suwdı awızǵa jóneltiriw ushın xızmet etetuǵın 6 ósimteleri boladı. Kókirek ayaqları náwbet penen aldınan artqa tárepke silkiniwi menen qısqıshbaqa aldı tárepke sozıp ketedi. Ayaqlar qarın tárepke iyilgende suw aǵımı keyingi tárepten awızǵa qarap jóneltiriledi. Suwdaǵı mayda mikroorganizmler hám shirindi zatlar awızda uslanıp qalınıp ishekke ótkiziledi. Saǵaq ayaqlılar tuqımlanǵan máyeklerin suwǵa qoyadı. Máyekleri sırtqı ortalıq tásirine júdá shıdamlı bolǵanlıqtan qurıp qalǵan suw háwizlerinde hám 3-4 jılǵa shekem tirishiligin joǵaltpaydı. Saǵaq ayaqlılar 180 ge jaqın túri bar. Kópshilik túrleri dushshı suw háwizlerinde hám kólmek suwlarda jasaydı. Denesiniń uzunlıǵı 2 smden aspaydı. Jawınnan yamasa erigen qardan keyin payda bolatuǵın kólmek suwlarda shalqasına juzip júrgen BRANXIPUS (BRANCHIPUS) di ushıratıwǵa boladı. Shor suwlı kóllerde ARTEMIYA Artemia salına keń tarqalǵan. Artemiyanıń kóbeyiwi hám jasaw jaǵdayı basqa saǵaq ayaqlılardan keskin parıq qıladı. Sebebi artemiyalar kóbinshe uruǵlanbastan partenogenetik yamasa tiri nauplius lichinkası tuwıp kóbeyiwi múmkin. Artemiyalar túrli dárejede shorlanǵan kóller hám tınıq teńiz boylarında jasawǵa maslasqan. Suwdıń shorlanıwı dárejesi artemiyanıń sırtqı dúzilisine tásir etiwi ámelde anıqlanǵan. Az shorlanǵan suwlarda artemiya qarın bóliminiń úsh bóliminde furqa (ayri) sı hám onı qaplap turıwshı qıllar júdá jaqsı rawajlanǵan. Artemiyalar haywanat dúnyasında júdá az ushıraytuǵın poliploidliq qásiyetine iye. Olardıń individleri arasında –di, -tri –tetra –penta hátte oktoploid formalarıda bar. Artemiya osyotr tárizlilerge balıqlardıń tiykarǵı azıǵı esaplanadı. Balıq kóbeyttiriletuǵın fermalarda artemiyalar arnawlı háwizlerde kóbeytiriledi. Máyekleri suwsız jerlerde shıdamlı bólǵanınan, olardı qapshıqlarǵa jayǵastırıp pochta arqalı da jiberiwge boladı.