Ájiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

Yaponiyadaǵı órmekshi krab – dúnyadaǵı eń áyyemgi qısqıshbaqa esaplanadı. Bunnan tısqarı ol uzaq ómir kóredi. Órmekshi krabtıń ayaq qollarınıń aralıǵı 3,3 m ge teń denesiniń ózi 60 smge teń. Bunday úlken qısqıshbaqa massası 20 kg di quraydı. Bul túr 200-300 m tereńlikte jasaydı. Hám olardıń 20 túri QARA TEŃIZ de jasaydı.
Tas qısqıshbaqası - Qara eń úlken qısqıshbaqası. Ol suwdıń tereńirek jerlerinde jasaydı. Onı qırǵaq jaqınınan tabıwǵada boladı, biraq tek ǵana shól jerlede ushıratıwǵa boladı. Uzınlıǵı 9-10 sm ge shekem bolǵan qara teńiz qıshqıshbaqası basqa túrler sıyaqlı carrion menen azıqlanbaydı. Ol kúshli hám qorqınıshlı, sonıń ushın ol qálegen waqıtta jırtqıshqa aylanıwı múmkin. Mayda balıqlar, qurtlardı awlap azıqlanadı. Tas qısqıshbaqası bulshiq eti basqa qısqıshbaqa tárizlilerden parıq qıladı. Onıń qabıǵınıń reńi jasaytuǵın jeriniń reńine uqsap ketedi. Urǵashılarınıń qarın tárepinde máyekleri boladı. Ol bir waqıttıń ózinde olar 130 mıń dana máyek qoyadı. Bul túrdiń jasaw jerleri júdá kóp. Tas qısqıshbaqaları Qara teńizde, Orta jer teńizinde, Atlantika qırǵaqlarında da jasaydı. XX ásirdiń 80 jıllarına shekem bul túrdiń sanı júda kóp edi. Hátte onnan sanaatta qollanar edi. Endi olardıń sanı sezilerli dárejede azayıp ketgen hám joq bolıp ketiw qáwibi astında turǵan túrler qatarına kirgizildi.

Túkli qısqıshbaqa- Qara teńizde túkli qıshqıshbaqa tasqa júda uqsas, tek ǵana onı úlkenligi yarımına teń. Toyǵın kók reńli joqarıdan qalıń shashlar menen qaplanǵan.
Marmar qısqıshbaqası- marmar qıshqıshbaqası qabıǵın reńi toyǵın qońır reńli. Qabıǵı marmarǵa uqsas júdá kóp mayda sızıqlar menen qaplanǵan.
Qara reńi hám uzın ayaqları menen bazıda órmekshilerge uqsap ketedi. Keshte olar 5 m biyiklikke kóteriliwi múmkin, jumsaq qıyalıqlarda 5-10 m ge shekem kóteriliwi múmkin. Marmar qısqıshbaqası joq bolıp ketiw astında turǵan túrler qatarına kiritilgen.