Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí SÚwretlew óneri hám miynet tálimi fakulteti miynet tálimin oqíTÍw metodikasí

1.Kásipler sıpatlaması

Dúnyada mıńlap kásipler bar. Mine sol túrli kásipler áleminde qalay anıq jol alıw kerek? Ómir jolın miynet xızmetin tuwrı baslaw ushın qaysı kásipti tańlaǵan maqul. Bul iste kásipler klassifikatsiyası sizge jaqsı járdem beriwi múmkin. Kóp ǵana predmetlerdi úyreniw waqtında siz hár qıylı ápiwayı hám quramalı ob'ektler, faktlar, waqıya-hádiyseler hám basqa soǵan uqsas nárseler qanday sistemalastırılıwın bilip alǵansız. Máselen, ósimlik hám haywan organizmleri tiplerge, toparlarǵa, túrlerge, semeystvolarǵa, otryadlarǵa birlestiriledi.

Kásipler klassifikatsiyasi ushın hár qıylı belgilerdi tiykar etip alıw múmkin. Máselen, olardıń atları baslanatuǵın birinshi háripler boyınsha bólip shıǵıw múmkin. Bul áne sonday sózliklerdiń dúzilisine uqsaǵan boladı.
Durıs, bunday klassifikatsiyadan kásip tańlaw ushın paydalanıw onshelli qolay bolmaydı, sebebi kásip tańlaw ushın eń dáslep sol kásiptiń atın biliw kerek. Gáp sonda, kópshilik jaǵdaylarda kásiptiń atı, onıń qanday atalıwı kásip tańlap atırǵan adamǵa málim bolmaydı. Máselen, aytayıq, siz jaqsı súwret sızasız, bul shınıǵiw sizge júdá jaǵımlı hám siz bunnan keyin de ózińizdegi mine sol súwret sızıw qábileti kerek balatuǵın jerde islewdi qáleysiz. Xosh, aytıńızshı, siz gezleme islep shıǵarıwda súwretlerden nusqa kóshiriwshi degen kásip barlıǵın, poligrafiyada - dizayner, kolorist, retushyor kásibi, kórkem-zergerlik buyımların islep shıǵaratuǵın kárxanalarda inkrustator kásibi barlıǵın bilesizbe? Bul dizimdi jánede dawam ettiriw múmkin.
Kásiplerdi jáne olar bazar ekonomikasınıń qaysı tarawına tiyisli ekenligine qarap ta jaylastırıp shıǵıw múmkin. Bunday klassifikatsiya kárxanalar hám oqıw orınlarınıń basshıları ushın qolay bolsa da, lekin kásip tańlap atırǵan adamǵa onshelli qol kelmeydi. Shınında da, máselen, bir ǵana tigiwshilik sanaatınıń ózinde modeler-konstruktorlar, texnologiyalıq úskenelerdi ońlawshılar, temirshiler, gezlemeni saylaytuǵın esapshı-tańlawshılar, qırqıwshılar, tigiwshi-motoristler, esapshılar, ekonomistler, sıyaqlı júdá kóp kásipler bar. Biraq insannıń jeke pazıyletleri (qızıǵıwshılıqları, mejılleri, qábiletleri, payda etken tájiriybesi) menen sanaattıń bir tarmaǵındaǵı kásiplerdi pútkilley qamtıp alıw múmkin be?
Álbette, joq. Sonıń ushın da tarmaq belgileri boyınsha dúzilgen klassifikatsiyadan emes, bálkim adamnıń ózinen, yaǵnıy miynette tikkeley qatnasatuǵın adamnıń ózinen kelip shıǵatuǵın belgilerge qarap dúzip shıǵılǵan klassifikatsiyadan paydalanıw kásip tańlap atırǵan adam ushın qolay baladı.
Haqıyqattan da, adam islep atırǵan waqıtta onıń dıqqat-itibarı tarawǵa emes (bul taraw qanshelli jaqsı, abıroylı hám basqa kóp ǵana artıqmashılıqlarǵa iye bolıwına qaramay), bálkim miynet predmeti (ob’ekti)ne qaratılǵan baladı.
Mine sol predmetti isletip, ne bolsa da islew kerek (bul endi miynettiń maqseti baladı). Hár qanday miynette ásbaplar, qurallar bar baladı. Adam ushın onıń qanday shárayatta islewi áhmiyetke iye bolıp esaplanadı. Kásip tańlaw haqqında oy juwırtıwshı insan ushın qolay bolǵan kásipler klassifikatsiyası tórt belgige qarap dúziledi.