Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí SÚwretlew óneri hám miynet tálimi fakulteti miynet tálimin oqíTÍw metodikasí

SABAQ ISLENBE


Tema. Kásip-óner iyelewde insan salamatlıǵına qoyılǵan talaplar temasına sabaq islenbesi.

Teoriyalıq sabaqtı alıp barıw texnologiyasi
Oqıwshılar sanı:	Waqıt – 1 saat
Sabaq formasi	Teoriyalıq
Shınıǵıw rejesi	Kásip tan’lawda salamatlıqtı áhmiyeti esapga alıw zarurligi haqqında sáwbet. Sáwbet ushın sorawlar: «El sawlıǵı-jurt baylıǵı» degen iborani qanday tғsinesiz? Kásip islewshinın’ salamatlıǵına unamsız ta`sir kórsetiw mumkin be? Bu nelerde kórinedi?
Sabaq maqseti: Kásip tan’lawda salamatlıqtıń áhmiyetin esapqa alıw zarurligini túsindiriw. Mameleketimizde jas áwladnın’ salamatlıǵı saqlaw borasida ámelge asırılıp atırǵan isler menen tanıstırıw.
Pedagog wazıypalari: 1.Kásip-óner iyelewde insan salomatliga qóyiladigan talaplarni tushuntiradi. 2.Kásip tan’lawda salamatlıqni áhmiyetini esapga alıw zarurligi haqqında sáwbet ótkazadi. 3.«El sog`ligi-Jurt baylıǵı» degen iborani qanday tғsinesiz? Kásip islewshinın’ salamatlıǵına unamsız ta`sir kórsetiw mumkinmi? Bu nelarda aks etadi? Kabi sorawlar Menen muroojat etib, oqıwshılar fikrlash doirasini kengaytiradi óamda tibbiy bilimlarini boyitishga yordam beradi. Óqituvchi 4. Mehnat kodeksidagi óuquq va burchlarni tushuntirib beradi.	Óquv natijalari: 1.Kásip-óner iyelewdeda insan salomatliga qóyiladigan talaplarni órganadi. 2.Kásip tan’lawda salamatlıqni áhmiyetini esapga alıw zarurligi haqqında bilimga ega buladi. 3.Kásip islewshinın’ salamatlıǵına unamsız ta`sir kórsetiw mumkinligi va notóg`ri kásip tan’law orqali kelib chiqadigan muammolar xaqida bilib oladi. Tibbiy bilimlarini boyishiga yordam beradi. 4.Mehnat kodeksi menen tanishadi.
Óqitishnın’ usul, texnikasi:	Og`zaki, muammoli, “Ne ushın”metodi
Óqitish vositalari:	Kerakli adabiyotlar,tarqatma materiallar.
Óqitish formai:	Jamoaviy, kichik guruólarda, yakka tartibda
Óqitish shart-sharoitlari:	Óquv xonasi
Monitoring va baóolash:	Reyting tizimida

Eger kisinın' salamatlıǵı jaqsı bólmasa, ol arnawlı bir kásipda islew ushın shıpakerler juwmaǵı bóyicha jaramlı emes, dep tabılǵan bólsa ósha kisi usı kásipga jaramsız dep esaplanadi. Bunın' mánisi mınada, kisi usı jumıstı yamasa zinhar atqara almaydı yamasa bul jumıs unın' sog'lig'idagi (óozircha, bálki, onsha sezilmes) ózgarishlarni kópaytirib, dardini kúshaytadı. Kisinın' salamatlıǵı belgili bir kásip talaplariga muwapıq keliw-kelmewin anıqlaw — shıpakernın' wazıypasi bolıp tabıladı. SHunın' ushın óam jumısqa yamasa tálim muassasiga kirip atırǵan hár bir kisi, álbette, medicinalıq kórikdan ótadi. Lekin kópincha sonday bóladiki, kisi ózinın' názerinde kásip tańlap bólganidan keyin bunday medicinalıq kórik ámelge asırıladı. Keyin pushaymanlanıp yamasa tınıshsızlanıw chekib yurmaslik ushın óz waqtında shıpaker menen maslaóatlashib alıw muóim aóamiyatga iye esaplanadı.Kásip tańlaıp atırǵan hár bir kisi organizm ushın qolaysız dep ói-soblanadigan faktorlardı bilip olmog'i kerek. Bul óol oǵan óz múmkinshiliklerin tóg'ri baóolashga járdem beredi. Xósh, bular qanday faktorlar? Birpara óollarda bular — úlken fizikalıq nagruzkalar, optimal mikroklimattan chekinilgan waqıtlar (temperaturanın' tómen yamasa joqarı bólishi) esaplansa, basqa óollarda bul faktor artıq dárejedegi shań-tózondan, shawqım hám terbelisten, úshinshi bir óollarda bolsa uwlı zatlı statiyalardı isletiwden ibarat bóladi hám óokazo.Miynet sharayatının' adam organizmine kórsatadigan tásiri bóyicha kásiplarni tórt gruppaǵa ajıratıw múmkin.Birinshi gruppaǵa Miynet sharayatı maishiy kásiplarga jaqın bólgan kásiplar kiredi. Mısal jol menende saat óndiris, maishiy xızmet kórsetiw menen baylanıslı bólgan kásiplarni keltiriw múmkin. Bul jumısshı kásiplari ishinde eń kóp sanlı gruppa bolıp tabıladı.Ekinshi gruppa kásiplari, mısalı, aspazlıq kásipi óndiris faktorının' mó'tadil yamasa tegis emes tásir etiwi menen baylanıslı bólgan kásiplar bolıp tabıladı. Bunday kásiplar bóyicha islegen waqıtta organizmge waqtınsha joqarı dárejedegi hawa temperaturası, ızǵarlıq hám basqa sol sıyaqlı faktorlar tásir kórsatadi. Bul bolsa tamır urıwının' tezlashib ketiwine, ter ajralıp shıǵıwının' kusheytiwine sebep bóladi. Sonlıqtan, bunday kásiplarni tek termoregulyatsiyasi jaqsı bólgan adamlarǵaǵana, shunın'dek, júrek-tamır sistemasıda, nápes shólkemlerinde keselligi bólmagan adamlarǵaǵana usınıs etiw múmkin.Úshinshi gruppaǵa túr-túrli qolaysız óndiris faktorlarının' jıyındısı xarakterli bólgan kásiplar kiredi. Tóqimachi kásipini buǵan mısal etip keltiriw múmkin. YUragi, ópkasi, esitiw shólkemleri, tayansh háreket apparatı kesel bólgan (yamasa kesellik belgilerine uqıplıq sezilgan), kózi jaqsı kórmaydigan kisiler ushın bul kásip tóg'ri kelmeydi.Tórtinchi gruppa salmaqli hám zıyanlı Miynet sharayatı menen baylanıslı bólgan kásiplardan ibarat esaplanadi. Mısalı, elektr kepserlewshi, pólat quyuvchi hám basqalar áne sonday kásiplar qatarına kiredi.Biznın' mámleketimiz hár bir kisinın' den sawlıǵın tóg'risida g'amxórlik etedi, kásip keselliklerinın' aldın alıw bóyicha ilajlar sistemalı ámelge asırıladı. Kishi qánigelerge bir qatar kiyim-kenshekliklar jaratıp berilgen óndiris kárxanaları óamda kásip-ónerlarnın' róyxati belgilep shıǵılǵan hám tastiyiqlangan. Mine sol róyxatga kirgen kásipda islewshi kisiler tiyisli jeńilliklerden paydalanadılar: olar ushın qısqartirilgan jumıs kúni, qóshimcha ta'til, parxez tamaqlar, 45—50 jasdan baslap pensiya menen támiyinlewdi xuquqi hám basqa sol sıyaqlı jeńillikler berilgen.Qandayda bir kásip tańlanayotgan waqıtta medicina kórsatkichlarinın' tóg'ri kelmewi bárinen burın kesellik xarakteri menen belgilenedi. Saylanǵan kásipga siznın' sog'lig'ingiz tóg'ri keliw-kelmewi haqqındagi juwmaqdı tek shıpaker beriwi múmkin.Biraq, sonı óam názerde tutıw kerek, hár qıylı keselliklerge organizmnın' qarsılıq kórsetiw múmkinshilikleri kútá úlken bólib, adam ózi sevgan kásipini iyelewde ushın pútkil erik kúshin jumısqa solib kesellikti engishi múmkin.Hár bir kisi jasligidan baslap óz salamatlıǵı tóg'risida óylashi, gigiena soóasidagi bilimlerin, birinshi medicinalıq járdemi kórsetiw ilmiy tájriybelerin iyelep alıwi, saw turmıs tárizi menen jasawdı órganib olmog'i kerek.Organizmdi shınıqtırıw, sport penen shuǵıllanıw, Miynet hám dem alıw, awqatlanıw rejimine ámel qılıw, óz bósh waqtın aqılǵa say sırtqıl etiw hám basqa soǵan óxshash ilajlar fizikalıq jióatdan quwatlı hám saw bólib ósishnın' zárúr shártleri bolıp tabıladı. Saw bólib ósishni qálegen kisi spirtli ishimlikler ıshıw hám chekish sıyaqlı jaramas ádetlerden putkinley waz keshiwi kerek, álbette. CHunki olar organizmge nióoyatda zıyanlı tásir kórsatadi: den sawlıqtı isten shıǵaradı, qızıǵıwshılıq sheńberin toraytiradi, intellektual aktivlikni pasaytiradi hám nióoyat, shaxsni páseńlewge alıp keledi. 1. Kásip tan'law waqtında ne ushın salamatlıqni esapga alıw kerek? 2. Organizm ushın qanday óndiris faktorları qolaysız faktorlar esaplanadi?Siz tańlaǵan kásipdagi qánigeler qanday Miynet sharayatında islewin aniklang. Ol kásipni qaysı gruppaǵa kirgiziw múmkin?

1.