Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí SÚwretlew óneri hám miynet tálimi fakulteti miynet tálimin oqíTÍw metodikasí

«Ne ushın?» organayzerini toltırıń

Kasb tanlash jarayonida, birinchi o’rinda salomatlik hisobga olinadi

Ne ushın? Ne ushın?
ushın?



Ne ushın?
Ne ushın?




Islew ushın shıpakerler juwmaǵı bóyicha jaramlı emes, dep tabılǵan bólsa ósha kisi usı kásipga jaramsız dep esaplanadi. Bunın' mánisi mınada, kisi usı jumıstı yamasa zinhar atqara almaydı yamasa bul jumıs unın' sog'lig'idagi (óozircha, bálki, onsha sezilmes) ózgarishlarni kópaytirib, dardini kúshaytadı. Kisinın' salamatlıǵı belgili bir kásip talaplariga muwapıq keliw-kelmewin anıqlaw — shıpakernın' wazıypasi bolıp tabıladı. SHunın' ushın óam jumısqa yamasa tálim muassasiga kirip atırǵan hár bir kisi, álbette, medicinalıq kórikdan ótadi. Lekin kópincha sonday bóladiki, kisi ózinın' názerinde kásip tańlap bólganidan keyin bunday medicinalıq kórik ámelge asırıladı. Keyin pushaymanlanıp yamasa tınıshsızlanıw chekib yurmaslik ushın óz waqtında shıpaker menen maslaóatlashib alıw muóim aóamiyatga iye esaplanadı.Kásip tańlaıp atırǵan hár bir kisi organizm ushın qolaysız dep óioblanadigan faktorlardı bilip olmog'i kerek. Bul óol oǵan óz múmkinshiliklerin tóg'ri baóolashga járdem beredi. Xósh, bular qanday faktorlar? Birpara óollarda bular — úlken fizikalıq nagruzkalar, optimal mikroklimattan chekinilgan waqıtlar (temperaturanın' tómen yamasa joqarı bólishi) esaplansa, basqa óollarda bul faktor artıq dárejedegi shań-tózondan, shawqım hám terbelisten, úshinshi bir óollarda bolsa uwlı zatlı statiyalardı isletiwden ibarat bóladi hám óokazo.Miynet sharayatının' adam organizmine kórsatadigan tásiri bóyicha kásiplarni tórt gruppaǵa ajıratıw múmkin.Birinshi gruppaǵa Miynet sharayatı maishiy kásiplarga jaqın bólgan kásiplar kiredi. Mısal jol menende saat óndiris, maishiy xızmet kórsetiw menen baylanıslı bólgan kásiplarni keltiriw múmkin. Bul jumısshı kásiplari ishinde eń kóp sanlı gruppa bolıp tabıladı.Ekinshi gruppa kásiplari, mısalı, aspazlıq kásipi óndiris faktorının' mó'tadil yamasa tegis emes tásir etiwi menen baylanıslı bólgan kásiplar bolıp tabıladı. Bunday kásiplar bóyicha islegen waqıtta organizmge waqtınsha joqarı dárejedegi hawa temperaturası, ızǵarlıq hám basqa sol sıyaqlı faktorlar tásir kórsatadi. Bul bolsa tamır urıwının' tezlashib ketiwine, ter ajralıp shıǵıwının' kusheytiwine sebep bóladi. Sonlıqtan, bunday kásiplarni tek termoregulyatsiyasi jaqsı bólgan adamlarǵaǵana, shunın'dek, júrek-tamır sistemasıda, nápes shólkemlerinde keselligi bólmagan adamlarǵaǵana usınıs etiw múmkin.Úshinshi gruppaǵa túr-túrli qolaysız óndiris faktorlarının' jıyındısı xarakterli bólgan kásiplar kiredi. Tóqimachi kásipini buǵan mısal etip keltiriw múmkin. YUragi, ópkasi, esitiw shólkemleri, tayansh háreket apparatı kesel bólgan (yamasa kesellik belgilerine uqıplıq sezilgan), kózi jaqsı kórmaydigan kisiler ushın bul kásip tóg'ri kelmeydi.Tórtinchi gruppa salmaqli hám zıyanlı Miynet sharayatı menen baylanıslı bólgan kásiplardan ibarat esaplanadi. Mısalı, elektr kepserlewshi, pólat quyuvchi hám basqalar áne sonday kásiplar qatarına kiredi.Biznın' mámleketimiz hár bir kisinın' den sawlıǵın tóg'risida g'amxórlik etedi, kásip keselliklerinın' aldın alıw bóyicha ilajlar sistemalı ámelge asırıladı. Kishi qánigelerge bir qatar kiyim-kenshekliklar jaratıp berilgen óndiris kárxanaları óamda kásip-ónerlarnın' róyxati belgilep shıǵılǵan hám tastiyiqlangan. Mine sol róyxatga kirgen kásipda islewshi kisiler tiyisli jeńilliklerden paydalanadılar: olar ushın qısqartirilgan jumıs kúni, qóshimcha ta'til, parxez tamaqlar, 45—50 jasdan baslap pensiya menen támiyinlewdi xuquqi hám basqa sol sıyaqlı jeńillikler berilgen.Qandayda bir kásip tańlanayotgan waqıtta medicina kórsatkichlarinın' tóg'ri kelmewi bárinen burın kesellik xarakteri menen belgilenedi. Saylanǵan kásipga siznın' sog'lig'ingiz tóg'ri keliw-kelmewi haqqındagi juwmaqdı tek shıpaker beriwi múmkin.Biraq, sonı óam názerde tutıw kerek, hár qıylı keselliklerge organizmnın' qarsılıq kórsetiw múmkinshilikleri kútá úlken bólib, adam ózi sevgan kásipini iyelewde ushın pútkil erik kúshin jumısqa solib kesellikti engishi múmkin.Hár bir kisi jasligidan baslap óz salamatlıǵı tóg'risida óylashi, gigiena soóasidagi bilimlerin, birinshi medicinalıq járdemi kórsetiw ilmiy tájriybelerin iyelep alıwi, saw turmıs tárizi menen jasawdı órganib olmog'i kerek.Organizmdi shınıqtırıw, sport penen shuǵıllanıw, Miynet hám dem alıw, awqatlanıw rejimine ámel qılıw, óz bósh waqtın aqılǵa say sırtqıl etiw hám basqa soǵan óxshash ilajlar fizikalıq jióatdan quwatlı hám saw bólib ósishnın' zárúr shártleri bolıp tabıladı. Saw bólib ósishni qálegen kisi spirtli ishimlikler ıshıw hám chekish sıyaqlı jaramas ádetlerden putkinley waz keshiwi kerek, álbette. CHunki olar organizmge nióoyatda zıyanlı tásir kórsatadi: den sawlıqtı isten shıǵaradı, qızıǵıwshılıq sheńberin toraytiradi, intellektual aktivlikni pasaytiradi hám nióoyat, shaxsni páseńlewge alıp keledi.

JUWMAQLAW

Ǵárezsizlik jıllarında tálim – tárbiya sistemasın rawajlandırıw, kadrlar tayarlawdı zaman talabı dárejesine kóteriw tarawında áhmiyetli is - ilajlar ámelge asırılmaqta. Ózbekistan húkimeti bilimlendiriwde rawajlandırıwdıń barlıq basqıshları bilimlendiriw ushın eń tiykarǵı taraw dep qarap kelmekte.

Milliy dástúrdiń maqseti de, bilimlendiriwdi túpten jańalaw, onı ótmishten qalǵan ideyalogiyalıq kóz qaraslardan pútkilley qutqarıw, rawajlanǵan demokrativ mámleket dárejesinde, joqarı ruwxıy hám morallıq talaplarǵa juwap beretuǵın sawatlı kadrlar tayarlawdıń milliy sistemasın jaratıw.
Kásipke bolǵan qızıǵıwdı júzege shıǵarıw ushın oqıtıwshınıń pedagogikalıq xizmeti menen tikkeley baylanıslı boladı. Miynet tálimin turmıs penen baylanstırıw, uyǵınlastırıw, oqıwshlardıń individual tipologik dárejeleri hám imkaniyatların esapka alıw jaqsı nátiyje beredi. Sebebi hár bir kásip - óner baladan iradallıqtı , shıdamlılıqtı, sabırlılıqtı talap etedi. Bilimlendiriwdi aqıl menen optimal jol menen shólkemlestiriw hám alıp barıw hár qıylı jastaǵı mektep oqıwshılarında miynetke sanalı munasebetti payda etip, kásip - ónerge qızıǵıw sezimin oyatadı.
Kásip tańlaw aqıl menen is tutatıǵun is, óz ómir jolın tereń maǵanada belgilep alıw ańsat is emes. Bunın ushın uzaq waqıt arnawlı tayarlıq kóriw talap etiledi. Oqıwshılardıń kásip ónerge beyimligin uyreniw ushın aqlıy, fizikalıq rawajlanıwın biliw, bilim hám kónlikpelerin uyreniw lazım.
Oqıwshılarǵa tásir kórsetiw, kásipke baǵdarlaw jumısların tabıslı ótkeriw ushın qoyılatuǵın talaplar;

1. 
   . Oqıwshılardıń aktivliligin, kásipke baǵdarlaw isin shólkemlestiriwdiń ilimiy tiykarların iyelewge umtılıwın qáliplestiriw;
   
2. 
   Mekteptegi kásipke baǵdarlaw isin oqıw islep shıǵarıw kombinatı, bazalıq karxana, mádeniy mekemeler hám jaslar oraylar menen baylanıstırıwda proforientatsiya islerin rawajlandırıw;
   
3. 
   Kásipke baǵdarlaw islerin qadaǵalawdan ibarat. Oqıwshılar dıqqatın kásip tańlaw máselelerine qaratıw hám olarǵa kásipler haqqındaǵı túsinik beriw ushın mekteplerde proforientatsiya kabineti múyeshi shólkemlestiriledi. Onda tómendegiler bolıwı lazım adebiyatlar dizimi, maǵlıwmatlar, kásip ob`iektleri, foto súwretler, plakat hám basqalar.
   

Oqıwshlarda miynetke, kásip iyesine tereń húrmet sezimin oyatıw ushın miynet haqqındaǵı sabaqlıqlardıń hám klasstan, hám mektepten tısqarı keshelerdiń roli úlken.