Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí SÚwretlew óneri hám miynet tálimi fakulteti miynet tálimin oqíTÍw metodikasí

3. Kásiplerdiń bólimleri hám gruppalari
Kásiplerdiń bólimleri. Miynet qurallarına qarap kásipler bólimlerge bólinedi.
1. Qol miynetinen paydalanıw menen baylanıslı bolǵan kásipler (R).
Bul kásipte islewshi adamlar qol miynetinen hám mexanizatsiyalastırılǵan miynet qurallarınan paydalanadı. Máselen, otvyortka, skalpel (xirurg pıshaǵı), shtixel (aǵashqa yamasa metallǵa oyıp gúl salıw áspabı), reysfeder, tortsovka (boyawshılar shyotkasınıń bir túri), elektr drel, boyaw búrkegish, pnevmatikalıq otboyka balǵasi hám taǵı basqalar sonday is quralı esaplanadı.
Qol miynetinde isletiletuǵın mexanizatsiyalastırılǵan áspablar, ónermentshiliktiń ózi sıyaqlı, jetilisip barmaqta. Bunday áspablardı isletiw waqtında insannan joqarı dárejede miynet mádeniyatı, shıdamlıl’ıq, tek istiń nátiyjelerine ǵana emes, sol menen birge usı jumıs protsesiniń ózine de ayrıqsha qızıǵıw menen qaraw talap etiledi.
2. Qolda basqarılatuǵın mashinalardan paydalanıw menen baylanıslı bolǵan kásipler (M). Basqasha etip aytqanda, olardı da mashinada, hám qolda jumıs orınlaytuǵın kásipler dewimiz múmkin: tokar, frezershi, kran mashinisti, keń profildegi traktorshı-mashinist, elektrovoz mashinisti hám basqalar sonday hám qol miyneti, hám mashinadan paydalanılatuǵın kásipler qatarına kiredi. Bunday kásiplerde isleytuǵın adamlardan tek texnologiyalıq bilimlerge iye bolıw talap qilinbastan, sol menen birge olardan qol miyneti tájiriybesine iye bolıw da talap etiledi. Olar kútilmegen signallarǵa hám tosattan bolatuǵın waqıya-hádiyselerge tayar bolıp turıwları kerek. Bunday waqıtlarda olardan oǵada tez bir sheshimge keliw hám júz berip atırǵan islerdiń aqıbetin aldınnan kóre alıw hám tez ilajlar tárizinde orınlanatuǵın háreketlerge tayar bolıp turıw talap etiledi.
3. Avtomatlastırılǵan hám avtomatikalıq sistemalardan, apparatlardan paydalanıw menen bar bolǵan kásipler (A). Avtomatlastırıw dárejesine qarap islep atırǵan adamnıń juwapkershiligine hár qıylı wazıypa túsiwi múmkin. Bul wazıypa ulıwma agregattı hám onıń ońlanıwı menen baylanıslı bolǵan islerdi basqarıwdan tartıp sol agregat jumısın baqlap turıw hám eger zárúrlik tuwılsa, kerekli qániygeni shaqırıwǵa shekem bolǵan islerdi óz ishine aladı.
Bul kásip bóliminiń wákilleri prokat stanoginiń operatorı, energosistema dispetcheri, ximiya ón bolıp tabıladıisi apparatshısı, avtomatikalıq liniyalar operatorı, polat quyıwshı hám basqalar bolıp esaplanadı.
4. Funktsional qurallar, miynet quralları kóbirek talap etiletuǵın kásipler (F). Bul jerde adam minez-qulqıındaǵı funktsional qurallar hám onıń sóylewindegi sonday qurallar, yaǵnıy ımlap-túsin bolıp tabıladıiwler, sesler, sózler, gáplerdiń aytılıwı, mánisli hám emotsional intonatsiyalar, pauzalar, júz mimikası miynet quralı rolin orınlaydı. Bul bólimge:
oqıtıwshı, tárbiyashı, kórkem-óner ǵayratkeri, aktyor, xor yamasa orkestr bolıp tabıladıijyorı sıyaqlı kásipler kiredi.
Adam organizmi hám funktsional qural rolin orınlawı múmkin (balet artisti; sport pedagog-treneri, qosıqshı, sirk akrobatı).
Mine usı kásiplerdi iyelegen adamlar ushın óz yadında júdá kóp qaǵıydalardı, maǵlıwmatlardı saqlap qalıw qábileti, ózin-ózi qadaǵalawı hám ózin-ózi basqarıw qábileti xarakterli baladı’.