Жиноят ҳУҚУҚИ Ўқув қўлланма

Жиноят бепарволик орқасидан содир этилган деб - 
агарда шахс ўзининг хулқ-атвори қонунда назарда тутилган 
ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб чиқариши муминлигига 
кўзи етмасада, лекин кўзи етиши лозим ва мумкин бўлса, бундай 
жиноят бепарволик орқасидан содир этилган деб айтилади.

---

42 
Бепарволикнинг айбсиз ҳолда зарар етказишдан фарқи эса - 
айбнинг тафаккурий ва иродавий ҳолатига боғлиқ бўлади.
Яъни, тафаккурий ҳолат бепаровликда шахс ўз 
қилмишининг ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб 
чиқариши мумкинлигини ўша вазиятга кўра билиши ёки 
англаши лозимлигини ифодаласа; 
иродавий ҳолат - оқибатни олдини олишга ҳаракат 
қилмаганлигида ифодаланади.
Айбсиз ҳолда зарар етказишда эса, шахс: 
- 
ўз хулқ атворини ижтимоий хавфлилигини англама-
ганлиги, англаши лозим ҳам бўлмаганлиги - тафаккурий ҳолат;
- 
оқибатни олдини олиш имкониятининг ҳақиқатда 
мавжуд эмаслиги эса - иродавий ҳолатини ташкил қилади 
(моддий таркибли жиноятлар учун).
Демак, айбсиз ҳолда зарар етказганда, шахс ҳаракатларида 
жиноят таркиби мавжуд бўлмайди.
Одатда, айбнинг эҳтиётсизлик шакли формал таркибли 
жиноятларда мавжуд бўлмайди. Бироқ, эҳтиётсизликдан ҳам 
содир этилиши мумкинлиги тўғрисидаги фикрлар ҳам мавжуд. 
Масалан, юқорида назарда тутилган ҳолат, яъни ЖКнинг 103-
моддасида назарда тутилган ўзини ўзи ўлдириш даражасига 
етказиш жинояти ҳам эгри қасддан ҳам ўз-ўзига ишониш 
орқали содир этилиш мумкин. 
АЙБ 
№ 
Айб 
шакллари 
Тафаккурий ҳолати 
Иродавий ҳолати 
1. 
Тўғри қасд 
- 
қилмишининг 
ижти-
моий хавфли хусусиятини 
англаганлиги; 
- 
ижтимоий хавфли оқи-
батларга кўзи етганлиги. 
- 
шундай 
оқибатлар-
нинг келиб чиқишини 
истаб ҳаракат қилган 
бўлишлиги. 
2. 
Эгри қасд 
- 
қилмишининг 
ижти-
моий хавфли хусусиятини 
англаганлиги; 
- 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатларга 
кўзи 
етганлиги. 
- 
шундай 
оқибатлар-
нинг келиб чиқишига 
онгли равишда йўл қўйиб 
берганлиги. 
3. 
Ўз-ўзига 
ишониш 
- 
ўзининг 
хулқ-атвори 
қонунда назарда тутилган 
- 
эҳтиёткорлик 
чора 
тадбирларига 
онгли 

---

43 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатлар 
келтириб 
чиқариши мумкинлигини 
кўра билганлиги. 
равишда риоя қилмаган 
ҳолда, ижтимоий хавфли 
оқибатлар 
келиб 
чиқмаслигига 
асоссиз 
равишда 
умид 
қилганлиги. 
4. Бепарволик 
- 
ўзининг 
хулқ-атвори 
қонунда назарда тутилган 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатлар 
келтириб 
чиқариши муминлигига 
кўзи етмасада, лекин кўзи 
етиши лозим ва мумкин 
бўлишлиги. 
- 
оқибатни 
олдини 
олишга 
ҳаракат 
қилмаганлиги. 
5. 
Айбсиз 
ҳолда зарар 
етказиш 
- 
ўзининг 
хулқ-атвори 
ижтимоий хавфлилигини 
англамаганлиги, англаши 
лозим ҳам бўлмаганлиги.
- 
оқибатни олдини олиш 
имкониятининг 
ҳақиқатда 
мавжуд 
эмаслиги.