Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Bosqich — aniqlangan harakat vazifasining hal etilishini 
ta ’minlovchi vaqtincha bo ‘lgan unsurlar.
Davr — umumiy xususiyatlarga ega bo ‘lgan yugurishda 
oldingi tayanchni birlashtiruvchi faza hisoblanadi.
Sikl — davrlarning takrorlanishi (masalan, yugurishda 
tayanch va uchish).
Vaqt momenti — bir fazaning boshlanishi va ikkinchi bir 
fazaning tugallanishim aniqlovchi chegara.
Harakatning davomiyligi — bir harakatning tugallanishi 
va ikkinchi harakatning boshlanishi — vaqt m om entining 
farqini oichovchi vaqtincha o ‘lchov chegarasidir.
Harakat me’yori — mashqlar qaytalanishining vaqtincha 
oichovidir. U vaqt birligida mashqning qaytalanish sonini 
o ‘lchaydi. Masalan, oltinchi sinf o ‘quvchilarining tez yugurish
40

---

me’yori minutiga o ‘g'il bolalarda 260 dan 300 qadamgacha, 
qizlarda 220 dan 300 qadamgacha boradi.
Harakat ritm(marom)i — harakat qismlarining davomiy- 
ligiga nisbatan aksentlashgan kuchlanishning vaqtincha o ic h o -
vidir. Har bir harakatli faoliyat ma’lum ritm bilan bajariladi. 
Ritm yosh o ‘zgarishi bilan o'zgarib boradi. Harakat m e’yo- 
rining tezligi jadallash bilan o'lchanadi.
Harakat tezligi — harakat o'lchovi bo‘lib, holat o ‘zgarish 
tezligini tasvirlaydi. U bosib o'tilgan yo‘lni sarflangan vaqt 
bilan o ‘lchanadi.
Dinamik tashkil bo'luvchi unsurlar, energiya ta ’minlovchi 
va energiya sarflovchi harakatlarni va ularning o ‘zaro aloqasini 
ochib beradi.
Energiya ta ’minlovchi harakatlar, tana zvenolari yoki 
butun asosiy harakat fazasida tanada mexanik energiyaning 
to'planishini ta ’minlaydi.
Energiya sarflovchi harakat, mexanik energiyaning bir 
zvenoga yoki boshqa zveno bilan bog'liq bo ‘lgan tanaga berishga 
yo ‘naltirilgan. Harakat faoliyatlarida tananing o ‘zaro t a ’sir 
etishi, kuch, kuch momenti, massa, inersiya momenti bilan 
ifodalanadi.
Kuch — tananing o ‘zaro o ‘lchovidir. Aylana harakatlar 
bajarilganda kuch tana yelkalariga tushadi, shuning uchun 
tananing o ‘zaro o ‘lchovi, aylana harakatlar jarayoni kuch mo­
menti deyiladi.
Aylana harakatlarni, uning qobiliyatini xarakterlaydigan, bir 
tanadan ikkinchi tanaga mexanik harakatlar sifatida beriladigan 
harakat o'lchovi kinetik moment deyiladi. U aylanish o'qi va 
burchak tezligining inersiya momenti bilan o'lchanadi.