Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Onglilik va faollik tamoyili
Jismoniy tarbiya jarayoni — bu lkki tom o n lam a jarayondir. 
Bir to m o n d a n , o ‘rgatishga intilayotgan o ‘qituvchi, ikkinchi 
to m o n d an , o ‘rganishga xohishi b o i g a n o ‘quvchi qatnashadi. 
Tajriba k o ‘rsatadiki, agar o ‘quvchi oldiga q o ‘yilgan vazifaning 
mohiyatini tushunsa va uning hal etilishiga qiziqsa, o ‘rgatish- 
ning m uddati tezlashadi va sifati yaxshilanadi.
Uslubiy adabiyotda onglilik va faollik alohida mustaqil 
tamoyillar hisoblanadi. Amaliyotda onglilik va faollik jarayoni 
o ‘zaro b o g iiqd ir, ularni bir-biridan ajratish kerak emas. C hu n - 
ki sh u g ‘u lla n u v c h ila r faolligisiz onglilikni am alga oshirish 
m um kin emas, faoliyatning maqsadi ongli ravishda tushunib 
yetilgandagina inson faol b o ‘ladi.
Faollashtirish deganda, o ‘qituvchi to m o n id a n sh u g‘ulla- 
nuvchilarning intellektual, axloqiy, irodaviy va jismoniy kuch- 
Iarini o ‘rganib, tarbiya sifatini oshirish tushuniladi.
A m m o mavjud tabiiy va m a ’naviy qonuniyatlarni bilishning 
o ‘zi o ‘quvchilarni ongli va faol qila olmaydi. Bu vazifani 
o ‘qituvchi bajarishi kerak.
Jism oniy m ashqlar ja ra y o n id a o ‘quvchilarning faolligini 
oshirishning y o ‘llarini k o ‘rib chiqamiz. Ularning tahlili shuni 
k o ‘rsatadiki, o ‘qituvchining bu ishi u c h ta asosiy y o ‘nalishga 
ega.
M a sh g ‘ulotga qat’iy qiziqishni shakllantirish
0 ‘qituvchi o'quvchilarda mashg‘ulotlarning um um iy m aq­
sadi va aniq vazifalariga qiziqish uyg‘otishi, ongli muomalasini 
shakllantirishi zarur. Buning u c h u n aniq vazifalarni q o ‘yish 
prinsipi b o ‘yicha: biror ish-harakatga, mashqqa o ‘rganmasang, 
belgilangan maqsadga erisha olmaysan.
0 ‘q u v c h ila r n im a n i o ‘rg a n is h ig in a em as, uni q a n d a y
bajarish kerakligini bilishlari shart. Bu, ayniqsa, tayyorlov va

---

y o r d a m c h i m a s h q la r n in g berilish iga taalluqli. C h u n k i bu 
jaray o n d a o ‘quvchilarning qiziqishi past b o ‘ladi. Q o ‘yilgan 
vazifalar o ‘q u v ch ilarn in g qaysidir talablariga javob berishi 
kerak. 0 ‘rganiladigan mashqlarni so'zlab berishda, o ‘qituvchi 
uning sportdagi ahamiyatini, yutuqlarini, mashqlarini o ‘zlash- 
tirib olishi, yaqin vazifalarni, sluig'ullanuvchilarning kelgu- 
sidagi maqsadlarini aniq ochib bcrm og‘i lozim.
O ‘qituvohi o ‘quvchilar faolligini oshira borib, ularning har 
biridan „Sen shu mashqni bajarishda o ‘z oldingga qanday vazifa 
q o ‘yasan?“ — deb so'raydi. Bunday vazifalarni q o ‘yish har 
bir sinf o ‘quvchisini maqsadni anglashga, faollikka, vazifani 
to ‘g ‘ri tushunishga olib keladi.
Yangi m a sh q larn i o ‘zlashtirib olishdan oldin o ‘quvchi- 
larning tayyorgarligini tekshirish maqsadga muvofiq. Bunday 
tekshirish har bir o ‘quvchi u ch u n vazifani aniqlab olishiga, 
ularning faolligiga q o ‘shim cha turtki beradi.