Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Idrok qilishning ko‘rsatmali uslublari
Bu guruh uslublari o 'rganiladigan faoliyatni ko'rish va 
eshitishning idrok qilinishini t a ’niinlaydi. Harakat tem pini, 
ritmini ko'rish, b a ’zida eshitish shug'ullanuvchilarda faoliyat 
haqida har to m o n lam a kcngroq tasavvur hosil qiladi, kclgusi 
id r o k u c h u n asos y a ra ta d i. Id ro k q ilis h n in g k o 'r s a tm a li 
prinsiplarni am alga oshirishda asosiy hisoblanadi. Ularning 
yordamida o'quvchi jonli tomoshabinlik imkonini oladi. Shu 
bilan birga, b a ’zi odam larda ko'rish zehni yaxshi, boshqalarda 
esa eshitish zehni yaxshi bo'lishini hisobga olish zarur.
Uslublarning natija berishi, ko'p holda, o'rgatilayotgan- 
larning yoshlariga taalluqli holda aniqlaydi. Masalan, kichik 
yoshda, ayniqsa, sezish zehni kuchli rivojlangan bo'ladi.
Idrok qilishning ko 'rsa tm a li ushibini qo'llash o'rg atish
bosqichlariga bog'liq. Qoida bo'yicha, birinchi bosqichlarda ular 
te z-tez qo'llaniladi. Takom illashtirish bosqichida o 'q itu v ch i 
ularni vujudga kelgan xatolarni to'g'rilash uchun qo'llaydi.
89

---

O'qituvchi tom onidan harakat faoliyatlarning k o ‘rsatilishi 
(yoki o'qituvchining topshirig‘i b o ‘yicha o'quvchi tom onidan) 
o'rgatish uslubining o'ziga xosligidan iborat. Ko'rsatish yordami 
bilan o'rgatish asosida o'xshashlik yotadi.
O'quvchining ongli o'xshatishga tayyorligi bir necha fak- 
torlar ta ’sir etishi orqali aniqlanadi: birinchidan, ko'rgan hara­
katlarni tahlil qilish qobiliyati bilan; ikkinchidan, bolaning 
psixofiziologik voyaga yetganligi, mashqni eslash qiyinligi bilan; 
uchinchidan, o'quvchining bilim darajasi, harakatlarni o'xsha- 
tishni to'liq tasaw u r qilishi bilan; to'rtinchidan, o'xshatiladigan 
harakatga o'quvchining qiziqishi va xohishi bilan; beshinchidan, 
o 'x s h a tis h u c h u n o 'z a r o n a z o r a t va t a s h q a r i d a n yax sh i 
nazoratning o 'z vaqtida mavjudligi bilan.
Jismoniy mashqlarning ko'rsatilishiga qo'yiladigan b a’zi bir 
metodik talablar.
1. Ko'rsatish doimo so'z metodidan foydalanish bilan birga 
olib borilishi kerak. Ko'rsatish va so'z metodi mazmunining 
o'zaro munosabati pedagogik vazifalar bilan aniqlanishi kerak.
2. Ko'rsatish mazmuni, o'rgatish vazifasiga muvofiq b o ‘- 
lishi kerak:
a) birinchi ko'rsatish, qoida bo'yicha jismoniy mashqlarni 
bajarish, standart texnika haqida bir butun tushunchani berishi 
kerak, u o'quvchilarning eslashi uchun imkoni bo'lgan darajada 
amalga oshiriladi;
b) harakat faoliyatni o'zlashtirib olish uchun, agar k o 'r­
satish talab etilsa, mahoratning yuqori darajasini izhor etuvchi 
texnikani individual bajarish kerak;
d) o'quvchilarning diqqatini alohida harakatlarga qaratish 
za ru r b o 'lg a n d a , k o 'rsa tis h d a a y n an shu holatlarga u r g 'u
beriladi: ko'proq ko'rsatmalilik uch u n b a ’zida o'rganiladigan 
harakat, faoliyatining bir qismi ko'rsatiladi, harakat tezligi 
pasaytiriladi, pauza qilinadi.
3. Ko'rsatishda o'qituvchining hayajonlanish holatini o'quv­
chilar taqlid qilishga urinishini hisobga olish zarur.
4. Oynali ko'rsatishlarni, asosan, u m u m iy rivojlantirish 
mashqlaridan foydalanilganda qo'llash maqsadga muvofiqdir.