Jizzax – 2018 Til haqida umumiy ma’lumot

Eslatma: Kengaygan birikmali aniqlovchilar (ajralmas birikma) yoyiq (murakkab) sifatlovchi aniqlovchi deyiladi.
Qaratqich aniqlovchi. Gapning biror shaxs yoki narsa-buyumga qarashliligini, xosligini bildirganbo’lak qaratqich aniqlovchi deyiladi. Ular kimning?, nimaning?, qayerning? so’roqlariga javob bo’ladi. M-n: Odamning qo’li cho’li bo’ston iladi.
Qaratqich aniqlovchi tobelangan so’z qaralmish deyiladi. Qaratqich va qaralmish moslashuv yo’lida birikadi va shaxs-sonda moslashgan bo’ladi.Qaratqichli aniqlovchilar qaralmish bilan bg’langanda quyidagicha bo’ladi:

1. 
   Qaqaratqich va qaralmish belgili keladi: olmaning guli
   
2. 
   Qaratqich belgsiz, qaralmish belgili: maktab hovlisi
   
3. 
   Qaratqich va qaralmish belgisiz: gilos shatbat
   
4. 
   Qaratqich belgili, qaralmish belgisiz: bizning uy
   

Eslatma: Yuqoridagi bog’lanishlar o’rtasida ma’lum mazmuniy va uslubiy farqlanish bor:
1)daftarning varag’i 2)daftar varag’i 3) bizning daftar 4)daftar varaq
Birinchi bog’lanish bilan ikkinchi bog’lanish o’rtasida aniqlik-noaniqlik (xususiy-umumiy) ma’osi bor yoki yo’qligiga ko’ra farqlanish mavjud. Uchinchi bog’lanish ko’proq qaratqich I shaxs ko’plikdagi olmoshlar bilan ifodalanganda ishlatiladi. To’rtinchi bog’lanish esa birinchi va ikkinchidan ko’proq so’zlashuv uslubiga xosligi bilan farqlanadi.
Qaratqich aniqlovchilar quyidagicha ifodalanadi:

1. 
   ot bilan: Tog’ning lolasi juda chiroyli-da.
   
2. 
   olmosh bilan: Sizning hotirjamligingiz hammasidan muhim.
   
3. 
   harakat nomi bilan: Tomoshaga borishning iloji yo’q.
   
4. 
   ibora bilan: Og’zi bo’shning ichida gap yotmas.
   

Otlashganda:

a)son bilan: O’nning yarmi – besh.
b)sifatdosh bilan: Maqtanganning uyini ko’r.
d)ravish bilan: Ko’pning oshi shirin bo’ladi.
e)taqlid so’z bilan: Musichalar g’uv-g’uvining ovozi shu yergacha yetib kelardi.
f)sifat bilan: Yaxshining yaxshiligi har joyda tegadi.
j)undov so’z: Salomning aligi bor.
Ba’zan qaratqich qo’llanmay, qaralmishning o’zi ishlatiladi. Bunda qaralmishdan qaratqich bilinib turadi. M-n: Maktabimiz katta.
Qaratqich aniqlovchilarda doimo qaratqich kelishigi tushib qolavermaydi. Qaratqich va qaralmish o’rtasida so’z ishtirok etganida, u belgili shaklda qo’llaniladi: insonning yuksak orzusi. Shuningdek, qaratqich kelishigi atoqli otlar, olmoshlar va sifatdoshlarga qo’shilganda tushib qolmaydi.M-n: Bahoraning kitobi, hammaning fikri. Qaratqich kelishiga she’riyatda qisqargan shaklda kelishi mumkin: O’zbekiston Vatanim manim. Yer kurrasin bshin bog’ladik.