Jizzax davlat

Analiz-sintez metodi savod o‘rgatish darslariga rus-tuzem maktablari va tatar 
o‘qituvchilarining faoliyati orqali kirib kelgan. Ona tili ta’limi jarayoniga 
analiz-tahlil grammatik hodisaning muhim belgilarini aniqlash maqsadida, 
o‘rganilgan grammatik tushunchaning yangi qirralarini ochish va mustahkamlash 
maqsadida tadbiq etiladi. Fonetik, leksik, morfologik va sintaktik tahlil shu 
metodning amalda namoyon bo‘lishidir. Sintez qismlarga bo‘lib o‘rganilgan 
grammatik materialni yaxlitlashdir. Masalan, ot, sifat, fe’l, son kabi so‘z turkumlari 
o‘rganilayotganda ularga oid so‘zlar berilib, ular ishtirokida gap tuzish, aralash 

---

35 
berilgan so‘zlardan gap tuzish, aralash berilgan gaplarni voqealar rivoji asosida 
tartiblashtirib matn tuzish, mazmunan tahlil qilingan rasm asosida hikoyacha tuzish 
kabi ishlarda sintez metodi namoyon bo‘ladi. Analiz-sintez metodida ham 
o‘quvchilarni faollashtirish o‘qituvchining o‘quvchilarga beradigan savol va 
topshiriqlariga, ishni tashkil etish shakllariga bog‘liq bo‘ladi. 
Indukstiya metodida o‘quvchilar o‘qituvchi tavsiya etgan til dalillarini 
kuzatadi, tahlil qiladi va shu asosda xulosa va ta’riflar keltirib chiqaradi. 
Dedukstiya metodida o‘quvchi tayyor qoida – ta’rif bilan tanishadi va uning 
mohiyatini til dalillari asosida ochadi.
Bu metodlarning samarasi o‘qituvchining savol-topshiriqlari mazmuni 
grammatik hodisaning muhim tomonlariga yo‘naltirilganligiga, izchilligiga, 
faoliyatni tashkil etish shakllariga, o‘quv vositalari (darslik, turli xarakterdagi 
lug‘atlar, rasm, jadvallar, texnik vositalar)ga bog‘liq bo‘ladi. 
Xulosa qilib aytganda yuqoridagi barcha metodlarning muvaffaqiyati 
o‘qituvchining beradigan savol-topshiriqlariga bog‘liq. Yo‘l-yo‘lakay duch kelgan
savollar bilan kichik yoshdagi o‘quvchining anglash faoliyatini ishga solish 
kutilgan natijani bermaydi. 
XULOSA 
Usul g'oyalari chet tillarini o'rgatish uchun mo'ljallangan bir qator audiovizual 
kurslarda amalga oshirildi. Usulning afzalliklari orasida uning kommunikativ 
yo'nalishi, nutq faolligini rag'batlantiradigan ko'rgazmali vositalardan foydalanish 
kiradi. Usulning kamchiliklari, ba'zi ekspertlar materialni og'zaki taqdim etish va 
uni matnlar va yozma mashqlar shaklida grafik mustahkamlash o'rtasidagi mavjud 
bo'shliqni, globallik tamoyilini mutlaqlashtirishni, tarjimani sinflar tizimidan 
chiqarib tashlashni ko'rib chiqadilar. Usul g'oyalari keyinchalik bir qator 
kommunikativ va intensiv o'qitish usullarida qo'llanildi. 
Ongli usullar 
Bu til faktlarini o'rganish jarayonida o'quvchilarning xabardorligini va nutq 
aloqasida qanday qo'llanilishini o'z ichiga olgan usullar guruhidir. Usullarning 
asosiy didaktik tamoyili tilni o`zlashtirish jarayonida tafakkurning yetakchi rolini 

---

36 
tan olishga asoslangan ong tamoyilidir. Bu tamoyil to'g'ridan-to'g'ri usullarning 
mazmunini belgilaydigan intuitivlik printsipiga ziddir. Ongli usullarning boshqa 
xususiyatlariga quyidagilar kiradi: 
og'zaki yoki yozma matnga asoslangan nutqiy faoliyat turlarini o'zaro bog'liq holda 
o'rgatish; 
bilimlarni muloqot qilishdan nutqiy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishgacha 
bo‘lgan mashg‘ulotlarni izchillik bilan tashkil etish; 
retseptiv va samarali assimilyatsiya qilish uchun mo'ljallangan o'quv materialini 
farqlash; 
aralashuvni bartaraf etish va ijobiy transferdan foydalanish uchun talabalarning ona 
tiliga tayanish. 
Ongli usullar orasida eng mashhurlari grammatika-tarjima, ongli-amaliy, 
ongli-qiyoslash, 
Grammatika-tarjima usulining ommabopligi, bir tomondan, uning chet tili 
talabalari oldiga qo‘yilgan ta’lim maqsadlariga muvofiqligi bilan, ikkinchi 
tomondan, o‘qitish usullaridan meros bo‘lib qolgan an’analar bilan 
izohlandi. lotin Uyg'onish davrida. Chet tilini uzoq vaqt davomida o‘rganish 
maqsadi o‘quvchilarning umumiy ta’limini, matnlarni tarjima qilish va grammatik 
mashqlarni bajarish natijasida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish deb qaraldi. 
Usul vakillari uning asosiy tamoyillarini quyidagicha asosladilar: 
ta’limga asoslanishi kerak yozma til, chunki faqat u haqiqiy tilni aks ettiradi; 
asosiy o'rganish ob'ekti - grammatika bo'lib, uning o'zlashtirilishi til tizimi haqida 
tushuncha beradi; 
deduksiya o'rganishning etakchi usuli sifatida qaraladi - birinchi navbatda 
o'quvchilar so'zlarni va grammatik qoidalarni yod olishlari kerak, so'ngra ular 
asosida gaplar tuzishni o'rganishlari kerak; 
leksik birliklar va grammatik shakllarning ma’nosini ochishning asosiy usuli 
so‘zma-so‘z tarjima, ularni xotirada saqlash yo‘li esa yodlashdir; 
darslar o'quv va original matnlar materiali bo'yicha olib boriladi va retseptiv tilni 
bilish ta'limning asosiy vazifasi deb hisoblanadi. 

---

37 
Grammatika-tarjima usuli bo'yicha o'qitish til tizimini yaxshi bilish va tarjima 
qilish ko'nikmalarini berdi, lekin turli xil muloqot holatlarida tildan amaliy 
foydalanishni ta'minlamadi. Bu holat tilni amaliy o'zlashtirishga qaratilgan o'qitish 
usullariga qiziqish tufayli o'zining ustun mavqeini yo'qotgan uslubni tanqid qilish 
sabablaridan biriga aylandi. Shu bilan birga, uslub doirasida ishlab chiqilgan 
ko'plab o'qitish usullari bugungi kunda ham qo'llanilmoqda: tarjima va kontekstdan 
semantizatsiya usuli sifatida foydalanish, Har xil turlar til mashqlari va boshqalar.