Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

OILA TARIXINI OʻRGANISH USULLARI 
ASOSIY QABUL KARTASI. 
Oila tarkibi (butun oila)_______________________________________________ 
Ariza berish sababi __________________________________________________ 

---

259 
Kim yubordi _______________________________________________________ 
Muammoning tavsifi (mijozlarga koʻra) __________________________________ 
Aniqlangan bemor ___________________________________________________ 
Strukturaviy parametrlar ______________________________________________ 
Asosiy quyi tizimning xususiyatlari _____________________________________ 
Bolalar quyi tizimining xususiyatlari ____________________________________ 
Uyushqoqlik nuqtai nazaridan oila _____ (tagi chizilgan) ____________________ 
Ajratilgan Ajralgan Ulangan Chalkashib ketgan ___________________________ 
Moslashuvchanlik nuqtai nazaridan oila _____ (tagini chizish) ________________ 
Qattiq Strukturali Moslashuvchan Xaotik _________________________________ 
Iyerarxiya xususiyatlari 
________________________________________________ 
Tashqi chegaralar ____________________________________________________ 
Ichki chegaralar_____________________________________________________ 
Oilaning rol tuzilishi _________________________________________________ 
Hayotiy siklning bosqichi va uning muvaffaqiyatli oʻtishi ____________________ 
Strukturaviy muammolarning tabiati ______________ (tagi chizilgan) 
avlodlararo koalitsiyalarning oila tuzilishidagi nomutanosiblik iyerarxiyasi turini 
bekor qilish. 
Birinchidan, bobo buvisining ota-onasi, oʻgʻli, qizi bilan qanday munosabatda 
boʻlganligi haqida soʻrashi kerak. Soʻngra, uslubiy ravishda otaga oʻtib, siz uning 
aka-ukalari va singillari, ularning onasi, otasi, otaning qarindoshlari va onasining 
qarindoshlari oʻrtasida, nihoyat, onasi va uning har bir bolasi oʻrtasida qanday 
boʻlganligini soʻrashingiz mumkin. Keyin xotinidan eri va bolalarning har biri 
oʻrtasidagi munosabatlar haqida soʻrang. Bolalardan boshqa aka-uka va opa-
singillar oʻrtasidagi munosabatlar, aka-uka va opa-singillarning otasi va onasi bilan 
munosabatlari toʻgʻrisida soʻrash mumkin. Bunday munosabatlar suhbati 
ratsionalizatsiyadan, 
gapirishni 
istamaslikdan, 
hushtak 
chalishdan, 
proektsiyalashdan va boshqa biron bir voqeani tasavvur qilish jarayonini imkonsiz 
qiladigan narsalardan himoya qiladi. Albatta, psixoterapiyaning dastlabki 
bosqichidagi eng muhim bogʻlanish bu bola bilan suhbatdir. Bola bilan dastlabki 
suhbatning asosiy vazifalari u bilan aloqani oʻrnatish, bolaning aqliy va shaxsiy 
rivojlanishi, uning hayotiy holatini idrok etishi toʻgʻrisida ma’lumot olish va 
maxfiylik masalalarini muhokama qilishdir. Bola bilan birinchi intervyu terapevtik 
oʻzaro aloqalar, bolaning terapevtik birlashishi va psixoterapevt uchun asos yaratadi.
Ushbu bosqichda psixoterapevt bolaga oʻz rolini tushuntirishi, nima uchun 
bola oʻz kabinetida qolganiga oydinlik kiritishi kerak. Koʻpincha bolalar 
psixoterapevt kimligi yoki psixoterapevt ularga qanday foydali boʻlishi haqida 
umuman tasavvurga ega emaslar. Siz nima uchun, uning fikriga koʻra, ota-onasi uni 
psixologga olib kelganini boladan bilib olishga harakat qilishingiz mumkin. Agar 

---

260 
bola qarshilik koʻrsatsa, siz unga ota-onaning Ba’zi tashvishlari haqida aytib 
berishingiz mumkin.
Bola bilan uchrashuv u bilan suhbatni, agar kerak boʻlsa, turli xil vazifalarni 
bajarishni oʻz ichiga oladi. Terapevt bolada psixoterapevt (psixolog) kim ekanligi 
va nima uchun ota-onasi uni terapevtga olib kelgani haqida biron bir tasavvurga ega 
boʻlganini his qilgandan soʻng, siz bolaning his-tuygʻulari, u quvonadigan, 
gʻazablangan yoki baxtli boʻlgan holatlari haqida gaplashishingiz mumkin. Albatta, 
bolaning tashqi qiyofasiga, nutqining oʻziga xos xususiyatlariga, atrofdagi haqiqatda 
oʻzini qanday yoʻnaltirayotganiga, kayfiyati va qiziqishlariga e’tibor berish kerak. 
Suhbat davomida bolaning atrofidagi ijtimoiy muhit va unga boʻlgan munosabat 
(oiladagi, maktabdagi vaziyat, tengdoshlari bilan munosabatlar) haqida ma’lumot 
olish muhimdir. Bola bilan suhbat davomida olingan ma’lumotlarga qoʻshimcha 
ravishda terapevt ofisdagi oʻzini tutishini kuzatadi.
Kirish suhbati bosqichida har doim oʻyinni proektsiyalash usullaridan 
foydalanish yaxshiroqdir. Birinchidan, ular bolani qiziqtiradi, ikkinchidan, uning 
hissiy va intellektual sohalari haqida muhim ma’lumotlar beradi, uchinchidan, ular 
hozirgi paytda bolaning ishlash darajasini ochib beradi.
Bola bilan ishlashda terapevt moslashuvchan strategiyalarning repertuariga 
ega boʻlishi kerak. Albatta, testlar va savollar bolaning rivojlanish darajasiga mos 
kelishi kerak. Masalan, bu «Uchta tilak» usuli boʻlishi mumkin («Agar sehrli 
tayoqchangiz boʻlsa, qanday uchta istakni aytgan boʻlar edingiz?»), «Choʻl oroli» 
(«Siz kim bilan choʻl yoki orolga borasiz?»), («Bir necha daqiqada qaysi hayvon, 
oʻsimlik va boshqalarga aylanishni xohlaysiz?»). Ushbu usullar bolani «men» ining 
psixologik chegaralarini ham, uning himoya mexanizmlarini ham ochib beradi. 
Bolaning savolga javobi: «Siz necha yoshda boʻlishni xohlar edingiz?» uning 
hayotiy holati haqidagi tushunchasini, oʻtmishga qaytish yoki hozirgi zamondan 
qochish istagini aks ettiradi. Siz boladan uning orzulari, hayollari, sevimli hazillari 
haqida soʻrashingiz mumkin.
Kirish suhbatida rasm chizish texnikasidan foydalanish juda foydali: 
«Odamning rasmini chizish», «Oilaning rasmini chizish», «Uy - daraxt - odam», 
«Mavjud boʻlmagan hayvon», «Hayvonlar oilasi», rasmlar bepul mavzuni, masalan 
«Istagan narsangizni chizish» yoki «Chiroyli rasm». Ular hissiy va shaxsiy sohaning 
oʻziga xos xususiyatlarini, bolaning oilaviy munosabatlarni va oilaviy muhitni 
bolaning idrok etish xususiyatlarini ochib beradi.
Shuni esda tutish kerakki, proeksion testlardan foydalanish psixologning 
tegishli malakasi va tajribasini nazarda tutadi, ya’ni kasbiy vakolat chegaralarini 
hurmat qilish zarurligini eslang. Bolaning erkin oʻyinini kuzatish, albatta, muhim va 
ma’lumot beruvchi usuldir. Aytgancha, bola qanday oʻyinchoqlardan foydalanadi, 
qanday vaziyatlarda yashaydi, qahramonlar uchun gapiradimi va hokazo. Siz hissiy 

---

261 
soha haqida, bilim funksiyalarining rivojlanishi, shuningdek, bolaning oilaviy 
muhiti va uning qoʻrquvi va tashvishlari haqida tasavvurga ega boʻlishingiz 
mumkin. Vazifalar va oʻyinchoqlarning tabiati bolaning rivojlanish darajasiga mos 
kelishi kerak. Bola bilan suhbat paytida va u tomonidan topshiriqlarni bajarishda 
bolaning psixologga boʻlgan munosabati (uning intonatsiyasiga, qoʻllab-
quvvatlashiga va boshqalarga), javoblardan bosh tortishga yoki topshiriqni 
bajarishga urinish, yordam yoki tasdiqlash uchun psixolog bilan bogʻlanish kerak. 
Bola bilan induksion suhbatdan soʻng, mavjud ma’lumotlarga qaramay, terapevt 
terapiya rejasini tuzish uchun bola haqida qoʻshimcha ma’lumotga muhtoj boʻlishi 
mumkin. Buning uchun keyingi uchrashuvlarda siz testlar, anketalar yordamida 
qoʻshimcha psixologik diagnostika oʻtkazishingiz mumkin. Agar sizga bolaning 
shaxsiy sohasi toʻgʻrisida toʻliqroq ma’lumot kerak boʻlsa, siz «katta» proektiv 
usullarga murojaat qilishingiz mumkin. Usulining modifikatsiyalari albatta bola 
bilan birinchi uchrashuvda «katta» proektsion texnikani bermaslik kerak. Avvalo, 
ularga ehtiyoj tugʻilmasligi mumkin. Bundan tashqari, ushbu texnikalar yordamida 
shaxsning chuqur qatlamlariga botish sodir boʻladi. Bolani psixoterapiyaning 
dastlabki bosqichida chuqur ochib berish repressiya qilingan materialning namoyon 
boʻlishiga olib keladi, bu esa ishchi ittifoq tuzishga xalaqit berishi mumkin.