Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Bolalarni qabul qilish testidan faqat oʻqitilgan maslahatchi psixologlar va 
psixoterapevtlar foydalanishi mumkin.  
Oila bilan birinchi uchrashuv odatda suhbat (intervyu) shaklida amalga 
oshiriladi, uning maqsadi oilaning hozirgi hayoti, uning tashqi munosabatlari va 
oiladagi vaziyat toʻgʻrisida ma’lumot olishdir. Uning manfaatlari va boshqalarni oʻz 
ichiga olishi lozim. Bunday suhbat ma’lum ma’lumotlarni olishga imkon beradi va 
oilani asta-sekin oʻzi qochadigan mavzular boʻyicha suhbatga jalb qiladi. Oilalar 
bilan ishlashda ularning hissiy holatini aniqlash uchun turli xil tarozilar va anketalar 
qoʻllaniladi. Oilaning kirish suhbatida muhokama qilinadigan savollardan biri bu 
shaxsiy hayot va uning chegaralari haqida. Terapevt oilaga mashgʻulotda aytgan 
soʻzlarini ota-onasiga aytmasligini tushuntirishi kerak. Ammo agar terapevt oilaning 
manfaatlari uchun oila kattalariga biron bir ma’lumot berishni zarur deb hisoblasa, 
u holda bu haqda oilani ogohlantiradi. «Oddiy va toʻgʻridan-toʻgʻri», ammo O. 
Konnorning soʻzlari bilan, maxfiylikni buzish kerak boʻlgan holatlar toʻgʻrisida oila 
a’zolariga xabar berish kerak. Bola uchun suhbatda nima deyish va nimani aytmaslik 
toʻgʻrisida ongli ravishda qaror qabul qilish muhimdir. U samimiyligining 
oqibatlarini tushunishi kerak.
Agar biz maktabgacha yoshdagi yoki kichik yoshdagi bola haqida gapiradigan 
boʻlsak, u bilan birinchi uchrashuv onaning huzurida oʻtkazilishi kerak. Chunki bola 
onasiz qolishdan qoʻrqishi mumkin. Bola bilan dastlabki suhbat bosqichida u ota-
onasidan (yoki faqat onasi bilan) qanday qilib buzilib ketishiga, ularni osonlikcha 

---

262 
tark etadimi yoki yigʻlab ota-onasiga yopishib oladimi, shuningdek, qaysi biriga 
e’tibor berish kerak. Ulardan koʻproq u egalik qiladi. Shuningdek, ota-onalarning 
boladan ajralishiga munosabatiga e’tibor qaratish lozim. Suhbat tugaganidan keyin 
bolaning ota-onasi bilan uchrashuvi ham kam ma’lumotga ega. Ba’zi bolalar ofisdan 
chiqishni xohlamaydilar, chunki kattalar faqat unga e’tibor berishini yoqtirishadi. 
Zamonaviy bolalar hayotida bunday tajriba juda kam uchraydi. Ba’zi bolalar ota-
onalariga chizilgan yoki qurgan narsalarini koʻrsatishga intilishadi. Koʻpincha, hatto 
kichik maktab oʻquvchilari ham ota-onalariga nafaqat oʻzlarining rasmlarini, balki 
ular toʻldirgan anketalarni ham koʻrsatishni yoki ota-onalari oʻzlari tuzgan hikoyani 
tinglashni xohlashadi.
Bola bilan diagnostika bosqichi terapevtik yondashuvga yoki terapevt tegishli 
boʻlgan maktabga qarab turli yoʻllar bilan oʻtishi mumkinligini ta’kidlash muhimdir. 
Ushbu bosqichning terapiya jarayonidagi ahamiyati va u nimaga e’tibor berishidan 
farq qiladi. Demak, O.Konnor ta’kidlashicha, terapiyani rejalashtirish uchun 
psixoanalitik yoʻnalishda psixoterapevt bola shaxsini tashkil etish va ishlash 
darajasi, shaxs tuzilmalarining rivojlanishi va oʻzaro ta’siri darajasi toʻgʻrisida toʻliq 
tushunishga ega boʻlishi kerak. Bolaning alomatlarini keltirib chiqaradigan ichki 
mojarolarning kelib chiqish manbalari toʻgʻrisida xabardor boʻlish muhimdir. Ushbu 
ma’lumotni suhbatlar, proektsion texnikalar yoki bolaning oʻyinlari orqali olish 
mumkin. Yaxshilab tushunish uchun vaqti-vaqti bilan psixoterapiya jarayonida 
psixodiagnostika usullarini qoʻllash juda muhimdir.
Gumanistik yoʻnalishlarda, xususan, shaxsning tuzilgan nazariyasiga 
tayanmaydigan direktiv boʻlmagan oʻyin terapiyasida terapevtga bolaning shaxsiy 
tuzilmalari va ichki qarama-qarshiliklari toʻgʻrisida kamroq ma’lumot kerak. 
Shunga qaramay, oʻyin gumanistik terapevt, psixoanalizator singari, bolaning 
hozirgi rivojlanish darajasi toʻgʻrisida tasavvurga ega boʻlishi kerak. Bu 
ma’lumotlar optimal oʻyin psixoterapevtik muhitini tashkil qilish uchun muhimdir. 
Koʻproq yoʻnaltiruvchi oʻyin terapevtiga hozirgi vaqtda oilada bolaning shaxslararo 
munosabatlari toʻgʻrisida ma’lumot kerak boʻladi. G.Landret va D.Suinining fikriga 
koʻra, tashxis qoʻyish va rejalashtirish muammolari muhim, ammo bolada 
markazlashtirilgan oʻyin terapiyasi uchun muhim emas. Bundan tashqari, ularning 
nuqtai nazari boʻyicha, ushbu yondashuvda bolaning muammolarini bilish hatto 
toʻsqinlik qilishi mumkin, chunki direktiv boʻlmagan oʻyin terapevti «bolaning 
shaxsiyatining ichki mohiyatiga, bola nima boʻlishi mumkinligiga va u ilgari kim 
boʻlganligi toʻgʻrisida emas. Direktiv boʻlmagan terapevt muammolarga emas, balki 
bolalarga e’tiborni qaratadi, u zarur ma’lumotni bolaning oʻyinidan oladi. Xulq-
atvor terapiyasidagi diagnostikaga kelsak, u bolaning muammoli xulq-atvori va 
ushbu xatti-harakatlarning paydo boʻlishiga ta’sir qiluvchi omillarga e’tibor beradi. 

---

263 
Bola bilan dastlabki suhbatning bosqichi, u haqida kerakli ma’lumotlarni olish bir 
necha uchrashuvlarni (ikkitadan toʻrttagacha) talab qilishi mumkin.