Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 Oila qoidalari. Oilani ma’lum qoidalar asosida ishlaydigan tizim sifatida 
qarash mumkin. Uning a’zolari oʻzini takrorlanadigan tashkiliy modelga muvofiq 
tutishadi. Ba’zi oilaviy qoidalar ochiq belgilanadi, masalan: “Kattalar 
gaplashayotganda bolalar gaplashmasligi kerak”, “Eshikni ochishdan oldin taqillat”, 
«Onangning ruxsatisiz muzlatgichdan ovqat yeyolmaysan», «Hech qachon 
ovozingni koʻtarma», va boshqalar. Boshqa qoidalar yashiringan, ular odatda oilada 
yuzaga keladigan takrorlanadigan vaziyatlardan kelib chiqadi. Yashirin qoidalar 
juda kuchli, chunki ular parda ortida oʻrnatiladi va sirli tuygʻuni yaratadi: «Jinsiy 
narsa haqida gapirmang, bu onani xafa qiladi», «Qizlar uy ishlarini bajarishga 
odatlanishlari kerak, oʻgʻil bolalar esa erkaklar ishini bajarishi kerak».
Jamiyat va madaniyat tomonidan belgilab qoʻyilgan qoidalarni koʻplab oilalar 
baham koʻrishadi va ma’lum bir oila uchun yagona boʻlgan qoidalar mavjud. Har 
bir inson oilaviy hayotning madaniy qoidalarini biladi: masalan, hamma ota-onalar 
farzandlari oldida mehr qoʻymasligi kerakligini biladi. Noyob qoidalar faqat oila 
a’zolariga ma’lum.

---

80 
Qoidalar oilaviy hayotning turli jabhalariga iyerarxiyadagi rollarni, 
funksiyalarni va joylarni taqsimlashdan tortib, kundalik hayotgacha va oʻz 
fikrlaringiz va his-tuygʻularingizni ochiq ifoda etishga ruxsat berish uchun 
qoʻllaniladi. Qoidalar oilada nima qilish mumkin va mumkin emasligini, nima 
yaxshi va yomon deb hisoblanishini koʻrsatadi, ya’ni ular oilaviy mafkura 
elementini ifodalaydi.
Qoidalar hayot siklining turli bosqichlarida paydo boʻladi, koʻpincha bir-
biriga zid keladi va shuning uchun qarindoshlar doimo ular haqida kelishib olishlari 
kerak. Shuningdek, oila a’zolari oʻzlarining konstruktiv boʻlmagan xatti-harakatlari 
bilan ularni qoniqtirmaydigan qoidalarni oʻrnatishga undashadi.
Gomeostaz qonuni oilaviy qoidalarni doimiy ravishda saqlashni talab qiladi. 
Ularni oʻzgartirish barcha oila a’zolari uchun ogʻriqli daqiqadir. Agar oiladan kimdir 
yoki begonalar (mehmon, oʻqituvchi) qoidani buzsa, u istalmagan odamga va hatto 
oilaning dushmaniga aylanishi mumkin.
Qattiq (qattiq kodlangan va oʻzgartirish qiyin) qoidalar oilaning ishlashini 
buzadi. Ularni oʻzgartirish mumkin boʻlgan joyda, yana muzokara olib borish 
mumkin boʻlgan joyda, oilaviy buzilish kam uchraydi. Oilaviy qoidalar va 
qoidalarning yoʻqligi, shuningdek, ruhiy salomatlikka jiddiy xavf tugʻdiradi. 
Huquqbuzarlik qilib yuradigan koʻplab bolalar va oʻspirinlar ana shunday 
oilalardan. Qoidalar va me’yorlarning noaniqligi, ularning nomuvofiqligi, aniqlik 
yoʻqligi xavotirning kuchayishiga yordam beradi, chalkashliklarni keltirib 
chiqaradi, shaxs va oilaning beqarorligiga olib keladi.
Oila qoidalari oʻzaro bogʻliq va birgalikda oilaviy munosabatlar tizimini 
oʻzaro ta’sir standartlarini tashkil etadi.